نمودار شماره ۹ـ۴: توزیع داده های نگرشی مرتعداران در ارتباط با تاثیرطرح مرتعداری بر معیشت
آنها ……………………………………………………………………………………………………………………………………..۷۶
نمودار شماره ۱۰ـ۴: توزیع داده های نگرشی مرتعداران در ارتباط با اطلاع آنها از اهداف طرحهای مرتعداری ……………………………………………………………………………………………………………………………..۷۸
نمودار شماره ۱۱ـ۴: توزیع داده های نگرشی مرتعداران در ارتباط با اهمیت مرتع ………………………….۸۱
نمودار شماره ۱۲ـ۴: توزیع داده های نگرشی مرتعداران در ارتباط با مشارکت آنها در اجرای طرحهای مرتعداری …………………………………………………………………………………………………………………………….۸۴
نمودار شماره ۱۳ـ۴: توزیع داده های نگرشی مرتعداران در ارتباط با مشارکت آنها در شناسایی مشکلات در رابطه با اجرای طرح مرتعداری ……………………………………………………………………………………………۸۶
نمودار شماره ۱۴ـ۴: توزیع داده های نگرشی مرتعداران در ارتباط با مشارکت آنها در رفع مشکلات در رابطه با اجرای طرح مرتعداری ………………………………………………………………………………………………..۸۸
نمودار شماره ۱۵ـ۴: توزیع داده های نگرشی مرتعداران در تامین نیروی کار در رابطه با اجرای طرح مرتعداری …………………………………………………………………………………………………………………………….۹۱
نمودار شماره ۱۶ـ۴: توزیع داده های نگرشی مرتعداران در حفاظت و نگهداری از پروژه های اجرای
طرح مرتعداری ……………………………………………………………………………………………………………………..۹۳
نمودار شماره ۱۷ـ۴: توزیع داده های نگرشی مرتعداران در ارتباط با علت عدم همکاری آنها در اجرای عملیات اصلاحی و احیایی ……………………………………………………………………………………………………..۹۶
تحلیل و ارزیابی پروژه مدیریت چرا در سطح مراتع شهرستان سپیدان
(مطالعه موردی: شهرستان سپیدان)
به‌وسیله: رسول صدق‌علی
چکیده:
تغییر و تحولات مدیریت مرتع در رابطه با طرح‌های مرتعداری قدمتی نزدیک به ۴ دهه دارد. تهیه طر‌ح‌های مرتعداری در استان فارس به سال ۱۳۴۸ برمی گردد و از آن تاریخ به بعد طرح‌های متعددی تهیه می‌شود. به منظور بررسی تأثیر اجرای طرح‌های مرتعداری بر نگرش و باور مرتعداران، مراتع دارای طرح مرتعداری شهرستان سپیدان مد نظر قرار گرفت. ملاک انتخاب این شهرستان، امکان دسترسی به داده‌های صحیح و دقیق می باشد. روش تحقیق این مطالعه توصیفی و تحلیلی است. ابزار دسترسی به داده‌های تحقیق پرسشنامه است. پرسشنامه ها در قالب طیف لیکرت طراحی گردید و برای بعضی سوالات از نوع باز انتخاب گردید. شیوه آماری رسیدن به نتایج استفاده از معادلات من ویت نی و همبستگی کرامر به منظور بررسی اختلاف و ارتباط آماری می باشد. بی سوادی و مضافاً کهولت سن از جمله نتایج بدست آمده می باشد. درصد قابل توجهی از مرتعداران مورد تحقیق از هر دو جامعه روستایی و عشایری مورد تحقیق متفق القول و بدون اختلاف نظر معنی دار اظهار می دارند که همکاری آنها کم و خیلی کم بوده است. تاثیر طرحهای مرتعداری بر بیکاری و بهبودی وضعیت معیشت از نظر هر دو گروه مرتعداران روستایی و عشایری در قسمت نامطلوب طیف لیکرت قرار گرفته است. از نظر مرتعداران مورد تحقیق وضعیت برگزاری کلاسهای آموزشی و ترویجی نامطلوب، اطلاع از اهداف طرح‌های مرتعداری نامطلوب پاسخ داده شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

کلمات کلیدی: فارس، سپیدان، مشارکت، نگرش سنجی، مرتعدار، طرح‌های مرتعداری
فصل اول
مقدمه و کلیات
۱-۱-مقدمه
منابع طبیعی بعنوان یک بستر برای رشد و توسعه اقتصادی جوامع و کشورها در سطوح خرد و کلان مطرح است. میزان استفاده از این منابع همراه با بهره ­برداری اصولی در رشد و توسعه اقتصادی جوامع و کشورها تاثیرگذار است. مسایل و مشکلات موجود در امر مدیریت مراتع اعم از مشکلات طبیعی، اقتصادی و اجتماعی، افزایش جمعیت انسانی و نیاز به ایجاد کار، درآمد و تامین مواد غذایی منجر به افزایش تعداد بهره­برداران از مراتع به چندین برابر گردیده است (آذرنیوند، ۱۳۸۰).
مراتع به­عنوان قطب تولید گوشت، علوفه، حفظ آب، خاک و متضمن استمرار تولید در بخش­های دامداری از نقش ارزنده­ای در اقتصاد کشوربرخوردار است. این موهبت خدادادی با پتانسیل بالقوه­ای که دارد در صورت مدیریت صحیح علمی و اصولی حتی می ­تواند در سخت­ترین شرایط آب و هوایی پاسخگوی نیازهای بهره­بردارن از این منبع تولید برای سالیان متمادی باشد (آذرنیوند، ۱۳۸۰).
درصد بالایی از دام­های کشور به مراتع وابسته­اند و این مراتع هستند که می­توانند علاوه بر تولید گیاهان دارویی و صنعتی در شرایط آب و هوایی خشک ایران به مقدار بسیار زیادی از فرسایش خاک و هدررفت آب جلوگیری کنند و از طرفی موجب لطافت و پاکیزگی هوا، تولید و افزایش علوفه، تغذیه سفره ­های زیرزمینی و جلوگیری از شور­شدن آب­ها و … شود (آذرنیوند، ۱۳۸۰).
بطور خلاصه حیات اقتصادی جامعه ما به­خصوص قشر عظیمی از مردم که فقط از راه دامداری و کشاورزی امرار معاش می­ کنند به مراتع وابسته است. در سالیان گذشته، با وجود اعمال سیاست­های مختلف مالکیت و بهره ­برداری مراتع، بدلیل وجود جمعیت نسبتا پایین و کیفیت نسبتا بهتر مراتع، تعادل و توازنی بین تعداد دام و ظرفیت مراتع وجود داشته است. در ادامه با سیر صعودی جمعیت از یکسو و بالا رفتن هزینه­ های زندگی و کاهش خود مصرفی از سوی دیگر شاهد افزایش تعداد دام در مراتع بودیم. همچنین سیاست­های دامداران از تولید برای مصرف به تولید برای فروش تغییر یافت که به تبع آن دامداران برای کسب درآمد بیشتر، اقدام به افزودن تعداد دام در مرتع نمودند که این عوامل منجر به تخریب مراتع کشور گردیدند. با در نظر گرفتن اهمیت مراتع، شرایط خشک آب و هوایی ایران و این نکته که در شرایط کنونی، مراتع قادر به تولید علوفه مورد نیاز دام­های کشور نمی ­باشد، باید نسبت به افزایش تولید در واحد سطح مراتع اقدام نمود (آذرنیوند، ۱۳۸۰).
با توجه به این مسایل، سازمان جنگل­ها و مراتع و آبخیزداری کشور در طول سال­های فعالیت خود جهت بهره ­برداری بهینه، اصلاح و احیای مرتع و حفاظت آب و خاک و در نتیجه جلوگیری از تخریب مراتع روش­های مختلفی را مورد آزمون و تجربه قرار داده است. در شرایط کنونی و با توجه به سیاست‌های سازمان جنگل­ها و مراتع و آبخیزداری کشور، واگذاری مراتع در قالب طرح­های مرتعداری به بهره­برداران به­عنوان یک راه حل اساسی در احیا و اصلاح مراتع مورد توجه گسترده قرار گرفته است که با اجرای این طرح­ها علاوه بر انجام عملیات اصلاحی و احیایی متناسب با شرایط اقلیمی و اکولوژیکی منطقه، بهره ­برداری اصولی همراه با سیستم­های چرایی مناسب و با رعایت ظرفیت چرا صورت می­گیرد. طرح­های مرتعداری یکی از شیوه ­های مدیریتی است که در سال­های اخیر در سطح وسیعی مورد توجه قرار گرفته است. بطور کلی اجرای طرح­های مرتعداری بر اساس محدوده عرفی مرتعداران به­عنوان بهترین روش در جهت اصلاح و احیای مراتع مورد ملاحظه قرار گرفته است. عدم مشارکت بهره­بردارن به­عنوان یک دلیل عمده، مانع اجرای دقیق طرح­های مرتعداری بوده است (آذرنیوند، ۱۳۸۰).
مشارکت بهره­برداران در طرح­های اصلاحی و احیایی مراتع امری ضروری و بخش مهمی از موفقیت پروژه­ ها را در این منابع سبب می­ شود. امروزه نقش مشارکت مردم در امر اصلاح، احیاء و مدیریت منابع طبیعی ملموس و از رویکردهای جدید سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور به­شمار می­رود (اسراری، ۱۳۷۹). یکی از راهکارهای تأثیرگذار برای کاهش تخریب مراتع، مشارکت بهره­برداران در اجرای طرح­های مرتعداری است، لذا بررسی نگرش بهره­بردارن مراتع نقش مهمی در شناخت عوامل مؤثر بر مشارکت آنان در این­گونه طرح­ها را دارد (اسراری، ۱۳۷۹).
یکی از برنامه­هایی که در طرح­های مرتعداری مد­نظر مدیران و برنامه­ ریزان طرح­ها می­باشد کنترل ظرفیت چرا است. بنابراین لازم است که طرح­­های مرتعداری اجرا شده از این نقطه­نظر مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.
۱-۱-۱-فرضیه ­های تحقیق:
۱-تغییرات دام و دامدار در سطح مراتع شهرستان سپیدان در سال ۱۳۹۲ منطبق با مجوزهای صادره می‌باشد؟
۲- نگرش مرتعداران شهرستان سپیدان نسبت به پروژه ملی مدیریت چرا در راستای اهداف طرح می‌باشد؟
۳- پروانه‌های چرایی صادره در سطح شهرستان سپیدان همچنان دارای اعتبار می‌باشند؟
۲-۱-۱- اهداف تحقیق
این تحقیق اهداف زیر را دنبال می­ کند:
۱- ارزیابی پروژه ملی مدیریت چرا و بررسی نگرش بهره‌برداران نسبت به آن در مراتع شهرستان سپیدان
۲- بررسی جمعیت دام و دامداران مراتع شهرستان سپیدان
۳ـ بررسی مجوزهای صادر شده در مراتع شهرستان سپیدان
۳-۱-۱-اهمیت تحقیق
گستردگی مراتع تحت مدیریت، ضعف کمی- کیفی پرسنل وضعف امکانات و تجهیزات دستگاه متولی و مضافاً تغییرات شگرف اقتصادی و اجتماعی که سالهاست ساختار جوامع روستایی و عشایری را متاثر ساخته، امکان سوءِ استفاده از این فضای موجود توسط متجاوزان به عرصه‌های مراتع شهرستان سپیدان پیش بینی می‌شود. نتایج حاصل از این تحقیق زمینه‌های اصلاح شیوه‌های اجرایی را فراهم می‌آورد. مراتع از نظر اقتصادی موجب رونق دامداری و بهبود وضعیت رفاهی بهره­برداران و تأمین بخش عمدۀ نیاز گوشتی و ایجاد اشتغال برای قشر عظیمی از نیروهای روستایی و عشایری و جلوگیری از اثرات زیانبار مهاجرت می­گردند. نظر به اهمیت و نقش منابع طبیعی در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور و روند تخریب روز افزون این منابع، لزوم احیای منابع طبیعی به­ ویژه مراتع، مورد توجه اکثر مسئولان قرار گرفته است. از آنجایی­که دولت به­تنهایی نمی­تواند طرح­های حفظ و اصلاح مراتع را اجرا کند، بنابراین جلب مشارکت بهره­برداران، یافتن شیوه ای عملی و ایجاد انگیزه در بهره­برداران از اهمیت ویژه­ای برخوردار است.در همین راستا و بر اساس سیاست­های برنامه ­های پنج ساله، دولت اقدام به واگذاری مراتع به تعاونی­ها و بهره­برداران سنتی نموده است که طی دو برنامه اول و دوم اجرا شده است (آذرنیوند، ۱۳۸۰).
استفاده از مشارکت مردمی در احیای منابع طبیعی به عنوان یک نیاز و ضرورت مطرح است، به طوری که تأکید بر مشارکت مردم در تصمیم های پیرامون منابع طبیعی به عنوان نزدیک­ترین و آسان­ترین راهکار حفظ این منابع است (اسراری، ۱۳۷۹). لذا بررسینظرات مرتعداران نسبت به اجرای طرح­های مرتعداری می ­تواند مسئولین زیرربط را در هر چه بهتر اجرا کردن این طرح­ها کمک نماید و همچنین با توجه به­ اینکه سالیانه تعداد زیادی طرح­های مرتعداری در ایران انجام می­ شود و با توجه به تسهیلات و هزینه­ های زیادی که دولت در انجام این طرح­ها متقبل می­ شود، بررسی اینکه آیا این طرح­ها توانسته است مشکل تعداد زیاد دام و دامدار را که منجر به تخریب پوشش گیاهی در سطح مراتع شده است، برطرف نماید، لازم و ضروری است تا بتوان در مورد طرح­های آتی برنامه­ ریزی­های لازم را انجام داد.
۲-۱- کلیات
۱-۲-۱- معرفی موضوع
از ۱۶۵ میلیون هکتار مساحت کشور حدود ۱۴۶ میلیون هکتار آن عرصه­ منابع طبیعی شامل مراتع، جنگل­ها، بیابان­ها و شنزارها است که از این میزان ۹۴ میلیون هکتار آن را مراتع تشکیل می­دهد (۲). مسایل و مشکلات موجود در امر مدیریت مراتع کشور، شامل مشکلات طبیعی، مسایل و مشکلات اقتصادی – اجتماعی، تنگناهای قانونی از یک طرف و افزایش جمعیت انسانی از سوی دیگر، نیاز به کار، اشتغال و مواد غذایی را افزوده است. به­همین دلایل در سالیان گذشته تعداد بهره­برداران و به دنبال آن تعداد دام در مراتع به چندین برابر افزایش یافت. در نتیجه بهره ­برداری بیش از توان و ظرفیت مراتع، این منابع را رو به تخریب نهاده است.
با توجه به­ این­که مراتع کشور از لحاظ تأمین علوفه مورد نیاز دام، حفاظت خاک و آب، محیط زیست و … از جایگاه ویژه­ای برخوردار است، ارائه راهکارهای فنی و مدیریتی جهت افزایش پوشش گیاهی و تولید علوفه مرتع به­منظور پایداری اکوسیتم مراتع و کسب درآمد لازم و بازگشت سرمایه اولیه لازم و ضروری است. چنان­چه مراتع کشور توسط کارشناسان مربوطه ممیزی شوند و طرح­های مرتعداری و مدیریتی لازم در آن­ها اعمال شود،ممکن است که تا حدودی جبران کمبود علوفه شده، از طرفی میزان هدررفت خاک به­واسطه فرسایش و آلودگی محیط زیست کاهش یافته و مشکلات اکوسیستم گیاهان صنعتی و دارویی مراتع تا حدی مرتفع گردد (خاتون آبادی و همکاران، ۱۳۸۰).
یکی از موضوعات مهم در بحث مدیریت مرتعداری مشخص کردن حدود و اندازه مراتع توسط کارشناسان می­باشد که میزان ظرفیت چرا و تعداد دام با توجه به نظر کارشناسی مشخص خواهد شد تا لطمه­ای به مراتع وارد نگردد. این امر امروزه تحت عنوان پروانه چرا برای دامداران توسط کارشناسان اداره منابع طبیعی صادر می­گردد. با توجه به مسایل اقتصادی و اجتماعی و افزایش جمعیت، افزایش تعداد دام، نیاز روزانه دام به مواد غذایی و استفاده مفرط و بی­رویه از مراتع باید مدیریت قاطعانه برای مراتع کشور اعمال گردد تا بتوان استفاده بهینه از مراتع در زمینه تولید و پوشش گیاهی به عمل آید(خاتونآبادیوهمکاران، ۱۳۸۰).
مراتع ممیزی شده مراتعی هستند که حدود و اندازه و مرز آن­ها مشخص شده و میزان استفاده از آن­ها توسط کارشناسان تعیین گردیده است. چرای دام در این مراتع ملزم به کسب پروانه چرا بوده و این مراتع دارای شناسنامه­ای می­باشند که حدود اربعه­، مساحت، ظرفیت دامی مجاز، مشخصات بهره­بردار یا بهره­برداران با تعداد دام هر یک و اطلاعاتی راجع به وضعیت، گرایش، توپوگرافی، منابع آب و خاک و سایر موارد مرتع را شامل می­ شود (خاتونآبادیوهمکاران، ۱۳۸۰).