سلامت روان

سازمان بهداشت جهانی (۲۰۰۴) سلامت روانی را به عنوان حالتی از بهزیستی که در آن فرد توانمندی خود را شناخته ، از آن ها به نحو مؤثر و مولد استفاده کرده و برای اجتماع خویش مفید است تعریف می­ کند . به طور کلی بهداشت روانی ایجاد سلامت روان به وسیله پیشگیری از ابتلا به بیماری­های روانی ، کنترل عوامل مؤثر بروز آن ، تشخیص زودرس ، پیشگیری از عوامل ناشی از برگشت بیماری­های روانی و ایجاد محیط سالم در برقراری روابط صحیح انسانی است ( میلانی فر ، ۱۳۸۶).

تعاریف عملیاتی

ویژگی­های شخصیتی

نمره­ای است که آزمودنی در پاسخ به پرسشنامه شخصیت آیزنک ( فرم کوتاه ) به دست ‌می‌آورد.

بهزیستی روانشناختی

نمره­ای است که آزمودنی از آزمون ۱۸ ماده­ای بهزیستی روان­شناختی ریف به دست­آورده­است.

سلامت روان

نمره­ای است که آزمودنی ازپرسشنامه ۲۸ ماده­ای سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر به دست­آورده­است.

ادبیات ‌و پیشینه پژوهش

مقدمه

در این فصل به بررسی نظری و تحقیقی در راستای اهداف این پژوهش که به بررسی رابطه بین ویژگی­های شخصیتی (درونگرایی وبرونگرایی) ‌و بهزیستی روانشناختی با سلامت روان درمعلمان دوره ابتدایی شهر ساری­ می‌باشد ، پرداخته می­ شود .

نخست در بخش نظری ، در رابطه باتعاریف و نظریه پردازان متغیرهای شخصیت و بهزیستی روانی و سلامت روان توضیح داده می شود . سپس در بخش پیشینه ، پژوهش­های انجام شده در داخل و خارج در این زمینه بیان شده است .

تعاریف شخصیت

لغت شخصیت که در زبان لاتین (Personalitc) و در زبان آنگلوساکسون (Personality) خوانده می­ شود ، ریشه در کلمه لاتین (Persona) دارد. این کلمه به نقاب یا ماسکی گفته می­ شود که بازیگران تئاتر در یونان قدیم به صورت خود می­زدند. به مرور معنای آن گسترده ­تر شد و نقشی را نیز که بازیگر ادا می­کرد، در بر گرفت. ‌بنابرین‏ ، مفهوم اصلی و اولیه شخصیت ، تصویری صوری و اجتماعی است و بر اساس نقشی که فرد در جامعه بازی می‌کند ، ترسیم می­ شود. یعنی در واقع ، فرد به اجتماع خود شخصیتی ارائه می­دهد که جامعه بر اساس آن ، او را ارزیابی می­ نماید.

شخصیت را بر اساس صفت بارز ، یا مسلط یا شاخص فرد نیز تعریف کرده ­اند و بر این اساس است که افراد را دارای شخصیت برون­گرا^[۱] ، یا درون­گرا^[۲] و یا پرخاشگر^[۳] و امثال آن می­دانند.

نظری اجمالی به تعاریف شخصیت ، نشان می‌دهد که تمامی معانی شخصیت را نمی­ توان در یک نظریه خاص یافت ، بلکه در حقیقت تعریف شخصیت به نوع تئوری و نظریه هر دانشمند بستگی دارد. برای مثال کارل راجرز^[۴] ، شخصیت را یک خویشتن^[۵] سازمان یافته دائمی می­داند که محور تمام تجربه ­های وجودی است. یا آلپورت^[۶] از شخصیت به عنوان یک مجموعه عوامل درونی که تمام فعالیت­های فردی را جهت می­دهد، نام
می‌برد. جی.بی.واتسون^[۷] پدر رفتارگرایان ، شخصیت را مجموعه سازمان یافته­ای از عادات می­پندارند. اریک اریکسون^[۸]، روان­پزشک و پسیکوآنالیست ، معتقد است که رشد انسان از یک سلسله مراحل و وقایع روانی اجتماعی ساخته شده و شخصیت انسان ، تابع نتایج آن ها است. جورج کلی^[۹] یکی از روان شناسان شناختی معاصر ، روش خاص هر فرد را در جستجو برای تفسیر معانی زندگی شخصیت می­داند و بالاخره زیگموند فروید عقیده دارد که شخصیت از نهاد^[۱۰] خود^[۱۱]و فراخود^[۱۲] ساخته شده است ( شاملو ، ۱۳۷۷).

از شخصیت تعریف­های متعدد و گوناگونی را ارائه کرده ­اند. اما تعریف شلدون^[۱۳]که تعریفی کل و جامع و مانع به نظر می­رسد ، این است: « شخصیت سازمان پویای جنبه­ های ادراکی و انفعالی و ارادی و بدنی ( شکل بدن و اعمال حیاتی بدن ) فرد آدمی است » ( سیاسی ، ۱۳۷۷).

شخصیت مجموعه ­ای پایدار از ویژگی­ها و گرایش­هاست که مشـابهت­ها و تفاوت­های رفتار روان­شناختی افراد ( افکار ، احساسات و اعمال ) را که دارای تداوم زمانی بوده و ممکن است به واسطه فشارهای اجتماعی و زیست شناختی موقعیت­های بلاواسطه شناخته شوند یا به آسانی درک شوند، مشخص می­ کند(کریمی ، ۱۳۷۱ ).

مراد از شخصیت ، الگوهای معینی از رفتار و شیوه ­های تفکر است که نحوۀ سازگاری شخص را با محیط تعیین می­ کند ( اتکینسون ، هیلگارد به نقل از براهنی و همکاران ، ۱۳۶۲ ).

شخصیت یک مفهوم انتزاعی است. دانشمندان به چنین مفهومی ساختار می­گویند. این حقیقت که شخصیت یک ساختار است ، تعریف آن را مشکل می­ کند ( رأس^[۱۴]،به نقل از جمالفر ، ۱۳۷۸ ).

آلپورت در سال ۱۹۳۷ بعد از آن که حدود ۵۰ تعریف از شخصیت را مورد بررسی قرار داد ، چند تعریف شخصیت را مطرح می­ کند: شخصیت یعنی سازمان پویایی از سیستم­های روان _ تنی فرد است که رفتارها و افکار خاص او را تعیین می­ کند ( می لی ،به نقل از منصور ، ۱۳۸۰ )

ج.پی.گیلفورد^[۱۵] شخصیت را بدین گونه تعریف ‌کرده‌است که: شخصیت عبارت است از الگوی منحصر به فرد صفات شخصیتی است ( رأس به نقل از منصور ، ۱۳۷۷ ).

والتر میشل^[۱۶] ، شخصیت را این گونه تعریف می­ کند که « الگوهای مشخص رفتار » اعم از افکار و هیجانات که سازگاری هر فرد را در مقابل محیط زندگی­اش می­سازد ( احمدی ، ۱۳۷۴ ).

شخصیت هر فرد در نتیجه مجموعۀ تصورات او دربارۀ خودش در موقعیت­ها و زمینه ­های مختلف پدید می ­آید ( اوهارا و تیدمن^[۱۷]، ۱۹۵۹ ).

شخصیت فرد و نمود آن حاصل ادراکات ، احساسات و طرز تلقی وی ‌می‌باشد ( اسینگ و کومب^[۱۸]، ۱۹۴۹).

فروم^[۱۹] معتقد است که شخصیت مجموع کیفیت­های موروثی و اکتسابی است که خصوصیت فرد بوده و او را منحصر به فرد می­ کند ( شاملو ، ۱۳۸۲ ).

کتل^[۲۰] از روان­شناسانی است که معتقد است رگه ­های متمایز و جنبه‌های شخصیت ، جلوه های واقعی فرد است و باید آن ها را واجد معنای روان شناختی دانست ( کراز^[۲۱]، به نقل ازمنصورو دادستان، ۱۳۶۳ ).

شخصیت انسان حاصل عقده انسان دربارۀ خویشتن است ( سوپر^[۲۲] ، ۱۹۶۳ ).

سالیوان ، شخصیت مفهوم فرضی است. نمی تواند به تنهایی ، یعنی خارج از آن که بین افراد می­گذرد در نظر بیاید. رفتار بین اشخاص تنها چیزی که ممکن است به عنوان شخصیت مورد ملاحظه واقع شود ( سیاسی، ۱۳۷۹ ).

در حقیقت ، تعریف شخصیت از دیدگاه هر دانشمند و یا هر مکتب و گروهی به نظریه خاص آن ها بستگی دارد ( شاملو ۱۳۶۸ ).

گرچه همۀ نظریه­پردازان شخصیت با یک تعریف واحد از آن موافق نیستند، اما می­توانیم به تعریفی قابل قبول برسیم که به طور نسبی حاوی ویژگی­های مشترک تعریف­های ذکر شده باشد.

شخصیت به مجموعه افکار ، هیجانات و رفتارهای متمایز و پایداری گفته می­ شود که شیوۀ انطباق ما با دنیا را نشان می­دهد( سانتراک^[۲۳]، به نقل از فیروزبخت ، ۱۳۸۳ ).

« شخصیت عبارت است از الگوی نسبتاً پایدار صفات ، گرایش­ها ، یا ویژگی­هایی که تا اندازه­ای به رفتار افراد دوام می­بخشد» ( جس فیست و گریگوری جی فیست، به نقل از سید محمدی ، ۱۳۸۴ ).

رویکردهای مهم مربوط به شخصیت

۱ – دیدگاه روان پویایی