کاستا و مک کری یک رویکرد از بالا به پایین در ساختن پرسشنامه خویش اتخاذ کردند. آن ها ابتدا آن دسته از عوامل یا ابعاد شخصیتی رده بالا را انتخاب کردند که معتقد بودند بیشترین اهمیت و سودمندی را دارند. سپس صفات یا جنبه هایی را مشخص کردند که ذیل هر بُعد قرار می‌گیرد. در نسخه پرسش­نامه اولیه آن­ها، فقط سه عامل از پنج عامل وجود داشت (یعنی روان نژندی، برون گرایی و گشودگی). امّا نسخه تجدید نظر شده پرسش­نامه شخصیتی نئو هر پنج حیطه مدل پنج عاملی را می سنجد و برای هر یک، مقیاس­های فرعی دارد.

جدول ۲-۱) حیطه ها و جنبه‌های شخصیت طبق نسخه تجدید نظر شده
نظریه عاملی شخصیتی نئو (کاستا و مک کری، ۱۹۹۲)

حیطه ها

جنبه ها

روان نژندی

اضطراب، خصومت، افسردگی، کم رویی، شتاب زدگی، آسیب پذیری

برون گرایی

گرم بودن، معاشرتی بودن، ابراز وجود، فعال بودن، هیجان خواهی، هیجان مثبت

گشودگی

تخیل، زیبا پسندی، احساسات، کنش ها، ایده ها، ارزش ها

موافق بودن

اعتماد، رک گویی، نوع دوستی، همراهی، تواضع، دلرحم بودن

با وجدان بودن

کفایت، وظیفه شناسی، تلاش برای موفقیت، خویشتن داری، محتاط در تصمیم گیری

۲-۲-۵-۳-۱ شاخص روان آزرده گرایی

از جمله ابعاد گسترده شخصیت، مقایسه سازگاری، ثبات عاطفی فرد، ناسازگاری و عصبیت یا روان آزردگی است. داشتن احساسات منفی مانند ترس، غم، برانگیختگی، خشم، احساس گناه، احساس کلافگی دایمی و فراگیر، مبنای این شاخص را تشکیل می­ دهند. از آنجا که هیجان مخّرب در سازگاری فرد و محیط تأثیر دارد، در زن و مردی که دارای نمره ­های بالا در این شاخص باشند، احتمال بیشتری وجود دارد که دارای باور­های غیر منطقی باشند، قدرت کمتری در کنترل تکانه­ها داشته باشند و میزان سازش ضعیف­تری با دیگران و شرایط استرس­زایی را نشان دهند.

بیمارانی که معمولأ گرفتار حالات نوروتیک یا عصبی می­شوند، در شاخص روان نژندی (N) نمره بیشتری می­ گیرند (آیزنک و آیزنک، ۱۹۷۵). با این حال شاخص روان نژندی در آزمون پنج عاملی همانند دیگر شاخص­ های این آزمون، جنبه­ های شخصیت بهنجار را می­سنجد. افراد دارای نمره بالا در این شاخص ممکن است در خطر ابتلا به برخی از اختلالات روانپزشکی باشند. باید توجه داشت که نمرات این شاخص نشان دهنده آسیب شناسی روانی نیستند و از طرف دیگر باید در نظر داشت که همه مواردی که دارای تشخیص روانپزشکی هستند، ضرورتأ نمره بالایی در این شاخص ندارند (کاستا و مک گری، ۱۹۹۰).

۲-۲-۵-۳-۲ شاخص برون گرایی

همان­طور که می­دانیم برون گراها افرادی اجتماعی هستند. علاوه بر آن، این گونه افراد دوستدار دیگران بوده و تمایل به شرکت در اجتماعات و مهمانی­ها را دارند. در عمل قاطع، فعال و حراف یا اهل گفتگو هستند. هیجان و تحرک را دوست دارند و به موفقیت در آینده امیدوارند. در مقابل برون گرایان که به روشنی قابل توصیف هستند، درون گرایان را نمی­ توان به آسانی تعریف کرد. در برخی جوانب درون گرایی را ‌می‌توان با نبود ویژگی­های برون گرایی توصیف نمود. درون گرایان افرادی محافظه کار، مستقل و تکرو هستند ولی به هیچ وجه تنبل یا کند یا دوست نداشتنی نیستند. درون گرایان معمولأ خجالتی و تنها هستند. البته این مطلب به معنای آن نیست که اضطراب اجتماعی دارند. درون گرایان کنجکاو هستند و علاقه زیادی نیز به پژوهش دارند (کاستا و مک گری، ۱۹۹۰).

۲-۲-۵-۳-۳ شاخص گشودگی

مقیاس گشودگی به جنبه­ ها یا محدوده ­های تجربی که فرد در برابر آن­ها باز است، اختصاص داده ‌شده‌اند. افراد تجربه­پذیر انسان­هایی هستند که در باروری تجارب درونی و دنیای پیرامون کنجکاو بوده و زندگی آن­ها سرشار از تجربه است. این افراد طالب لذّت بردن از نظریه­ های جدید و ارزش­های غیر متعارف هستند و در مقایسه با افراد بسته احساسات مثبت و منفی فراوانی دارند. معمولأ این شاخص ارتباط مثبتی با هوش دارد و افراد دارای تحصیلات بالاتر در آن نمره بیشتری کسب ‌می‌کنند. مردان و زنان دارای نمرات پایین در این شاخص کسانی هستند که در رفتار متعارف و در ظاهر محافظه­کار به نظر می­رسند. آن­ها موضوع­های رایج را بهتر از موارد نادر می­پسندند و پاسخ­های هیجانی آن­ها نسبتأ آرام و نهفته است. افراد تجربه­پذیر، افرادی غیر متعارف، نایل به زیر سوال بردن منبع قدرت، علاقه­مند به آزادی در امور اخلاقی و اجتماعی و دیدگاه­ های سیاسی هستند (کاستا و مک گری، ۱۹۹۰).

۲-۲-۵-۳-۴ شاخص با وجدان بودن

یکی از موضوع­های مهم نظریه شخصیت و به ویژه در نظریه روان پویایی، موضوع کنترل تکانه­ها است. در روند تکوین و تحول فردی، بیشتر افراد می­آموزند که چگونه کشش­ها و نیاز­های خود را اداره کنند. فرد با وجدان دارای هدف و خواست­های قوی و از پیش تعیین شده است. در جنبه­ های مثبت این شاخص، افراد دارای نمره ­های بالا در زمینه ­های حرفه­ای و دانشگاهی، افراد موفقی هستند و در جنبه­ های منفی، نمره بالا همراه با ویژگی­های ایراد­گیری­های کسل کننده، وسواسی- اجباری به پاکیزگی و یا فشار فوق العاده به خود در امور کاری و حرفه­ای دیده می­ شود.

افراد دارای نمره بالا در این شاخص افرادی دقیق، وسواسی، وقت شناس و قابل اعتماد هستند. افراد دارای نمره پایین را نباید افرادی فاقد پایبندی به اصول اخلاقی دانست، بلکه این افراد معمولأ دقت کافی را برای انجام کارها از خود نشان نمی­دهند و در جهت رسیدن به اهداف خود نیز چندان مصر و پیگیر نیستند. (کاستا، مک کری و دی^[۹۱]، ۱۹۹۱).

۲-۲-۵-۳-۵ شاخص موافق بودن

شاخص موافق بودن نیز همانند برون گرایی بر گرایش­های فردی تأکید دارد. فرد مواق اساسأ نوع دوست است، با دیگران احساس همدردی می‌کند و مشتاق کمک به دیگران است و اعتقاد دارد که دیگران نیز با او همین رابطه را دارند. در مقایسه، شخص ناموافق یا مخالف خودمحور بوده و به قصد و نیّت دیگران مضنون است و بیشتر اهل رقابت است تا همکاری. به نظر می­رسد که این شاخص، به سمت جنبه­ های مثبت اجتماعی و سلامت روانی بیشتر سوق دارد. افراد موافق محبوب­تر از افراد مخالف هستند. در هر صورت، آمادگی برای دفاع از حق فردی اولویت دارد و داشتن ویژگی موافق بودن در صحنه نبرد و یا دادگاه، برتری و فضیلت نیست، همان­طور که داشتن دیدگاه انتقادی و داشتن شک علمی می ­تواند برای یک دانشمند حسن و فضیلت باشد.

هیچ یک از دو قطب این شاخص دارای منزلت اجتماعی برتر نیستند. همچنین، نمی­توانیم بگوییم کدام گروه از کسانی که در قطب­های این شاخص قرار می­ گیرند، سلامت روانی بهتری دارند. نمره پایین در این شاخص معمولأ با ویژگی­های اختلال شخصیت خود شیفته، ضد اجتماعی و پارانوئید همراه است. در حالی که نمره بالا با اختلال شخصیت وابسته همراهی دارد (کاستا و مک گری، ۱۹۹۰).

۲-۳ تاب آوری

۲-۳-۱ تعاریف تاب آوری