۲-۱۶-۱ ناآگاهی استفاده کنندگان از اطلاعات مالی
استفاده کنندگان اطلاعات مالی فاقد آگاهی کافی در زمینه حسابرسی هستند و خواستههای تعریفشدهای از حسابرس ندارند؛ به استثنای حداقلهایی که در قانون آمده و این قانون است که استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری را مکلف میکند که سراغ حسابرسان بیایند و از خدمات آن ها استفاده کنند. در کشورهای توسعهیافته، هر دوی تهیهکنندگان و استفاده کنندگان اطلاعات مالی علاوه بر مفهوم کیفیت، برای نحوه ارائه اطلاعات نیز اهمیت قائل هستند، حسابرس (۱۳۸۴). روشن است که محصولات و خدمات در بازارهای جهانی مطابق نیاز مصرفکننده به بازار عرضه میشود و مصرفکننده به خواهان خویش مطابق نیاز و درامد نسبت به درخواست کالا و خدمات اقدام میکند. اما در خصوص حسابرسی، قضیه روی دیگر سکه است؛ یعنی تا زمانیکه قانون شرکتهای ایرانی را ملزم به حسابرسی نکند، سراغ خدمات آن حرفه نمیروند؛ چون حسابرس را به عنوان یک بازرس نگاه میکنند که درصدد بالابردن میزان مالیات پرداختنی و افشای پنهانکاریهای شرکت هستند. این در حالی است که انجام یک حسابرسی کارامد و اثربخش میتواند خلاهای ایجادشده و نقاط کور بحران مالی را شفافسازی کرده و صاحبکار را از ورشکستگی زودهنگام مصون و آگاه میسازد. این موضوع در شرکتهای خانوادگی و کوچک که موضوع تفکیک مالکیت از مدیریت و تضاد منافع بین این دو کمتر مطرح است، بیشتر نمایان است. تحقق این امر مستلزم فرهنگسازی و اطلاعرسانی اهمیت و نقش حسابرسان در جامعه و اقتصاد کشور در قالب کارگاه های آموزشی است.
۲-۱۶-۲ ساختار اقتصادی[۴۲]
در حدود ۸۵درصد اقتصاد ایران به صورت دولتی اداره میشود، در حالی که سیستم حسابداری و حسابرسی ایران به طور کامل اقتباسشده از کشورهای پیشرفته صنعتی غرب است که اقتصاد آن ها مبتنی بر بازار آزاد است. در یک اقتصاد دولتی، استفادهکننده از اطلاعات حسابداری و حسابرسی از زوایای خاصی موضوع را دنبال میکند که با نیازهای استفاده کنندگان در بخش غیردولتی مطابقت ندارد، حسابرس (۱۳۸۴). نظریهپردازان حسابداری در تدوین سیاستها و روشهای حسابداری همواره بر انعکاس وضعیت و پیامدهای اقتصادی توجه خاص نمودهاند. بهعبارتی، موکد بر موازی بودن سیاستگذاری و ساختار اقتصادی بودهاند. این مشکل اساسی تنها در حرفه حسابداری و حسابرسی نمایان نیست، بلکه فرهنگ جامعه ایران برآن بنا نهاده شده که هر چه از خارج وارد میشود، بهتر از نوع ایرانی آن است و این ریشه در عدم خودباوری دارد. اگر به مقایسه نتایج تحقیقهای حوزه مالی مشابه در ایران و خارج بپردازیم، مسلماًً خواهیم دید با ضریب خیلی پایینی نتایج یکسان هستند؛ ولو در جهت عکس همدیگر حرکت میکنند. یکی از متغیرهای این عدم همسویی، ساختار اقتصادی و پتانسیل بازار میباشد. بهعبارتی، آنطور که در یک کشور پیشرفته فعالان بازار در برابر متغیرهای حسابداری واکنش نشان میدهند، در ایران همان نیست؛ لذا تجدیدنظر در تدوین استانداردها که همگام و همسو با واقعیتهای اقتصادی کشور ایران باشد، ضروری به نظر میرسد.
۲-۱۶-۳ پایین بودن حقالزحمه حسابرسان
هزینه یا حقالزحمه حسابرسی یا بهعبارتی هزینه نظارت بر عملکرد مدیریت، همانند سایر کالاها و خدمات ارائهشدنی در سطح بازارهای متفاوت تابعی از سیاستهای قیمتگذاری و یا عرضه و تقاضا نیست، بلکه مواردی همچون صلاحیت، ارزش خدمت ارائهشدنی و اعتماد به عنوان چارچوب کیفیت حسابرسی، عناصر کلیدی در تعیین حقالزحمه حسابرسی بهشمار میروند. ولی این موارد از آنجا که جنبه کیفی دارند و تعیین میزان آن امکانپذیر و مقایسهشدنی نیست، ممکن است حقالزحمه نسبت به سطح عادی خود دارای انحراف مثبت یا منفی باشد. واضح است که مبنای تعیین و ارزیابی حقالزحمه حسابرسی، ساعات کار بودجهشده از سوی حسابرس است؛ اما آنچه امروزه مرسوم است، چانهزنی تعیینکننده بهای این خدمت ارزنده است که این لازمه فرهنگسازی در بین صاحبکاران و روشن کردن اهمیت حسابرسی در ساختار اقتصادی است. همواره بر این امر انتقاد میشود که درامد حرفه حسابرسی در ایران نسبت به کشورهای دیگر در حداقل قرار دارد که این باعث گردیده مؤسسههای حسابرسی در خصوص تعیین حقوق و مزایای پرسنل قانون سفت و سختی را اعمال نمایند که در پاسخ به این مورد گفته میشود باید در حسابرسی سرمایهگذاری کرد. به سخن دیگر، هدف اصلی پرسنل در ورود به حرفه حسابرسی باید یادگیری باشد تا کسب درامد. اما با توجه به وضع اقتصادی و معیشتی کشور، حقوق و مزایای نقش اصلی در انجام کار بهنحو شایسته ایفا میکند که در صورت عدم توجه به آن از جانب کارفرمایان، احتمال دارد ضمن رعایت آیین رفتار حرفهای از ارائه خدمات ارزنده و شایسته کوتاه نمایند. امروزه ملاحظه میگردد که حرفه های دیگری همچون وکلالت، مهندسی، پزشکی و… در خصوص ارائه خدمات خود دارای نرخنامه مصوب از سوی سازمان مربوط به خود میباشند که بر اساس آن بهای خدمات را وصول مینمایند. اما در حرفه حسابرسی که جامعه حسابداران رسمی متولی امر میباشد نهایت سکوت را اعمال نموده و تمام توجه خود را معطوف به کهنسال نگهداشتن حرفه حسابرسی ایران در قالب اعمال محدویت در راستای ورود به حرفه نموده است.
۲-۱۶-۴ بازاریابی در حرفه حسابرسی
آیین رفتار حرفهای، حسابرسان را از تبلیغ شهرت و تواناییهای خود در راستای اکتساب سهم بیشتر در بازار منع نکرده است. اما حسابرسان این عمل را کنار گذاشته و بهجای راه ضابطهای، مسیر رابطه را در پیش گرفتهاند که این موضوع در بین مؤسسههای کوچکومتوسط وحتی بزرگ نیز آشکار است. امروزه مؤسسههای نوپا راه رابطه را پیش گرفته و از طرق گوناگون اقدام به کاریابی میکنند. از آنجا که مسئول مالی یک شرکت نسبت به عملیات تحت کنترل خود پاسخگوست، همواره خواهان دریافت بهترین گزارش حسابرسی (مبنایی برای دریافت پاداش) است؛ اما در این میان آنچه نگرانی به وجود میآورد، بحث نفع شخصی هر دو طرف حسابرس و شخص کاریاب است که نقض استقلال (جنبه اقتصادی) حسابرسی را تشدید و به تبع آن کاهش کیفیت حسابرسی را به ارمغان میآورد.