در حوزه اسناد حقوق بشر نیز مباحث محیط زیستی با وجود جوان تر بودن موضوع از جایگاه ویژه ای برخوردار است. حقوق بشر با اصطلاح امروز بینش سابقه ای کوتاه دارد، اولین اعلامیه حقوق بشر[۳۴] در سال ۱۹۴۸ منتشر شد. حقوق بشر در طول حدود ۵۰ سال در زمینه هایی مختلف توسعه یافته است. تمامی اسناد منتشره در سه گروه طبقه بندی شده اند شامل: نسل اول حقوق بشر شامل حقوق سیاسی، نسل دوم حقوق بشر شامل حقوق مدنی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، نسل سوم حقوق بشر شامل حقوق و توسعه و محیط زیست.
اعلامیه حقوق بشر در واقع سنگ زیرین حقوق بشر امروز به شمار می‌آید. این اسناد برای کشورهایی که آن را تصویب کرده‌اند لازم اتباع و الزام آورند. کشورهای عضو این معاهدات اعلام موافقت کرده‌اند تا از مواد آن ها پیروی نموده و حقوق داخلی خود را مطابق آن ها تغییر دهند و به صورت دوره ای از روند اجرایی و اقداماتی که در راستای پیروی از این اسناد انجام داده‌اند گزارش دهند.
بیانیه های دو کنفرانس استکهلم و ریو هم چنین از منابع حقوق محیط زیست بشر محسوب می‌شوند. در کنار این دو بیانیه، اسناد دیگری هم درباره حقوق توسعه و محیط زیست بشر دارای اهمیت هستند از جمله: گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه تحت عنوان آینده مشترک ما (۱۹۷۸) که در ۲۲ اصل برای حمایت از محیط زیست پایدار راهکارهای اجرایی و قانونی پیشنهاد کرده‌است، منشور جهانی طبیعت (۱۹۸۲) مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد، دستور کار برای توسعه پایدار، اسناد کمیسیون محیط زیست و توسعه شامل گزارش های پیگیری اجرای تصمیمات ملی، منطقه ای و بین‌المللی و سایر اسنادی که به وسیله این کمیسیون تهیه می شود. این گونه اسناد اگر چه جنبه الزام آور ندارند لیکن از این جهت که زمینه ساز تهیه پیش نویس معاهده درباره حقوق محیط زیست به شمار می‌آیند واجد اهمیت هستند.
مبحث ششم- ارتباط محیط زیست و حقوق بین الملل
بحث محیط زیست و “حقوق محیط زیست[۳۵]” اگر چه فی نفسه شاخه ای از حقوق داخلی است ، اما در عصر حاضر به سبب پیشرفت صنعت و تکنولوژی که باعث به وجود آمدن مسائل زیست محیطی و آلودگی های فراوان شده، به مسأله فرامّلی، فرامرزی و بین‌المللی تبدیل شده است ؛ بدین سبب امروزه محیط زیست و حفاظت از محیط زیست، حوزه ی نسبتًا نوینی برای مقررات بین‌المللی به شمار می‌آید .
حقوق بین الملل جهت پاسخ‌گویی به مسائل و مشکلات زیست محیطی جهانی و حل حقوقی آن ها، اقدام به وضع قواعد و مقرراتی کرده که این امر، باعث پیدایش شاخه ای در حقوق بین الملل به نام« حقوق بین الملل محیط زیست»[۳۶] شده است. یکی از جدیدترین شاخه های حقوق بین الملل می‌باشد .
مبحث هفتم: حقوق بین الملل محیط زیست و پیدایش آن
حقوق بین الملل محیط زیست مجموعه قواعد حقوقی بین‌المللی است که هدف آن حفاظت از محیط زیست است.[۳۷]
مسائل و مشکلاتِ زیست محیطی باعث شد که ضرورت تدوین مقرراتِ زیست محیطی در سطح بین‌المللی، بیش از پیش احساس شود ،[۳۸] از این زمان به بعد بود که نحوه ی نگرش و برخورد با مسأله ی محیط زیست کاملاً عوض شد و تحت فشار افکار عمومی کم کم جنبه ی بین‌المللی به خود گرفت، محیط زیست به عنوان یک مجموعه مطرح گردید. در سطح داخلی، متون قانونی برای حفاظت از محیط زیست افزایش چشمگیری یافت و دولت ها، نهادهای اداری ویژه ای را برای مقابله با آلودگی ایجاد نمودند. سازمان های بین‌المللی نیز به نوبه ی خود در مقابل مسائل مطروحه ی جدید، عکس العمل مناسب و قوی نشان دادند و فصلِ جدیدی آغاز شد. در ادامه تحول حقوق محیط زیست در حقوق داخلی و بین‌المللی به موازات یکدیگر صورت گرفت[۳۹] .
از سوی دیگر، چالش حفاظت از محیط زیست در سطح جهانی، تبدیل به عاملی قوی در جهت تحول مفاهیم بنیادین حقوق بین الملل گردید، اهمیت این موضوع هنگامی بهتر درک می شود که توجه نماییم مسائل مربوط به محیط زیست بیش از پیش جنبه ی بین‌المللی پیدا کرده و با این نگرش به آن نگاه می شود. عناصر مختلفی در بین‌المللی شدن مبارزه بر علیه آلودگی محیط زیست نقش دارند، مانند: آب،[۴۰] ٢ هوا، پرندگان و غیره.[۴۱]
فصل سوم
نقش برنامه زیست محیطی بر توسعه پایدار
مبحث نخست: مفاهیم توسعه، پایداری
گفتار اول: توسعه پایدار :
توسعه پایدار مطابق گزارش کمیسیون جهانی توسعه و محیط زیست به سال ۱۹۸۷(کمیسیون برونتلند ) عبارت است از: « برآوردن نیازهای نسل حاضر بدون به خطر انداختن قابلیت های نسل آینده به گونه ای که نیازهای نسل کنونی نیز به مخاطره نیفتد»[۴۲]. در واقع این مفهوم مبتنی بر توافق بر توسعه سازگار با محیط زیست ، بر این امر تأکید می‌کنند که سیاست‌های توسعه و بهره برداری باید با هدف محرومیت زدایی ، بهبود کلی اوضاع اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ، حمایت از تنوع گونه های زیستی و بقای جریانات اصلی اکولوژی و تقویت سیستم های حیات صورت می‌گیرد.
گفتار دوم: حق توسعه :
حق توسعه به عنوان یک حق مسلم بشری در نسل سوم بشر می‌باشد.[۴۳] که یک حق جدا نشدنی بشری است که بر اساس آن مشخص و اجتماع استحقاق شرکت ، توزیع و بهره برداری از توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی در قالبی که همه حقوق بشر و آزادی های اساسی را بتوان درک نمود ، دارند.[۴۴] مطابق این تعریف حق توسعه هم محتوا ومبنای فردی دارد و هم محتوا و مبنای جمعی ، خصیصه ای که همه موضوعات حقوق همبستگی از آن برخوردارند.
گفتار سوم: پایداری :
مفهوم پایداری ، مفهومی پویا است ، پایداری اساساً به معنی« ثبات تعادل در طول زمان»[۴۵] است . تعادل تنها در صورتی می‌تواند حاصل شود که تمام نیروهای برهم زننده تعادل حذف شوند یا نیروهای مخالف به خنثی کردن آن بپردازند ، از طرفی پایداری دلالت بر « نگهداری منابع و ثروت ها توسط هر نسل یا هر سطح از توسعه انسانی « دارد».[۴۶]
مبحث دوم: توسعه پایداری زیست محیطی با توجه به قوانین
گفتار اول: مبانی توسعه پایدار زیست محیطی با توجه به قانون اساسی ج.ا.ایران :
در مورد مبانی توسعه پایدار محیط زیست محیطی نمی توان با قطعیت مصادیق آن را ذکر کرد ، اما به نظر می‌رسد مهمترین مبانی توسعه پایدار زیست محیطی را می توان در سه بند با عناوین« انصاف» ، « پایداری محیط زیست» و «حق بر محیط زیست سالم» دسته بندی نمود .
الف ـ انصاف :
مقوله انصاف در بحث توسعه پایدار زیست محیطی در برگیرنده دومفوم « انصاف درون نسلی » و « انصاف بین نسلی » است که به آن ها می پردازیم .
انصاف درون نسلی در تعریفی ساده به برخورد عادلانه ، منصفانه با کلیه افراد نسل فعلی در همه سطوح در جهت بهره مندی از حقوق همه جانبه و رفع بی عدالتی در نظام اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی موجود اطلاق می‌گردد. در واقع این مفهوم بدین معنی است که « مردمان یک نسل واحد هم دارای حقوق مساوی و برابر برای بهره مندی در استفاده و بهره برداری از منابع بوده و حق برخورداری از محیط زیست سالم و پاکیزه در سطوح ملی و بین‌المللی می‌باشد » .
