۲-۳-۵-۲- مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی (VATI)

مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمد، مالیات بر فروش تولید خالص کالا‌ها می‌باشد. در این نوع از مالیات بر ارزش افزوده، استهلاک (D) از پایه مالیات کسر شده و سرمایه گذاری خالص مشمول مالیات می‌شود.

(X-M)+ (I-D) + G_c +C=D -GDP = (_]VAT)پایه مالیاتی

این روش نسبت به روش مالیات بر ارزش افزوده تولیدی، پایه مالیاتی کوچکتری دارد اما همچنان به بخش تولید و سرمایه گذاری در اقتصاد، تحمیل می‌شود.

۲-۳-۵-۳- مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرف (VATc )

این نوع مالیات بر ارزش افزوده بر مبنای کالا‌ها و خدمات مصرفی می‌باشد. در این روش کلیه مخارج سرمایه گذاری ناخالص(I) از پایه مالیاتی حذف می‌شود.

(X-M)+ G + C =I -GDP = (VAT_c)پایه مالیاتی

در روش مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرف، سرمایه گذاری و استهلاک از شمول پایه مالیاتی خارج شده، یعنی در این حالت بار مالیاتی از تولید به مصرف انتقال یافته است. این امر باعث بالا رفتن انگیزه سرمایه گذاری و تولید در اقتصاد می‌شود. ‌بنابرین‏ اکثر کشورهای اجرا کننده نظام مالیات بر ارزش افزوده از این روش استفاده می‌نمایند. (همان منبع)

۲-۳-۶- ویژگی‌های مالیات بر ارزش افزوده

۲-۳-۶-۱- مزایای مالیات بر ارزش افزوده

• • نظام مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات بر مصرف است که در نهایت مصرف کننده آن را پرداخت می‌کند، ‌بنابرین‏ انگیزه برای سرمایه گذاری و تولید را افزایش می‌دهد (بروجردی، ۱۳۸۸: ۴۳).

• • سهل الوصول بودن مالیات بر ارزش افزوده موجب می‌شود تا برنامه ریزان اقتصادی در انجام تعهدات و پرداخت مخارج دولت به موقع تصمیم گیری نمایند (همان منبع).

• • به دلیل وسعت پایه مالیات که اکثر کالا‌ها و خدمات را شامل می‌شود، میزان زیادی درآمد مالیاتی می‌تواند از طریق افزایش اندکی در نرخ مالیات به دست آید.

• • این مالیات می‌تواند در تغییر الگوی مصرف نقش اساسی ایفاء نماید. با توجه به اینکه اکثر کالاهای ضروری و مواد غذایی از پرداخت این مالیات معاف می‌باشند و از طرف دیگر بر کالاهای تجملی و لوکس در مراحل مختلف تولید و توزیع مالیات بر ارزش افزوده اعمال می‌گردد، این نوع برخورد باعث بهبود الگوی مصرف جامعه و کاهش میل به مصرف گرایی، خصوصاًً ‌در مورد کالاهای لوکس و غیرضروری می‌شود که این امر افزایش توان پس انداز را در پی خواهد داشت (ضیائی بیگدلی و همکاران، ۱۳۸۸: ۲۳).

• • مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی خنثی و بی طرف است و هیچ نوع اختلالی در فرایند تولید، در تخصیص سرمایه و سایر منابع اقتصادی به وجود نمی‌آورد، چرا که این مالیات به صورت متناسب بر ارزش افزوده عوامل تولید مختلف در فرایند تولید اعمال می‌گردد (همان منبع).

• • اثرات تورمی‌مالیات بر ارزش افزوده نسبت به سایر مالیات‌های غیرمستقیم کمتر است، زیرا در این نوع مالیات مسأله وجوه برگشتی به خریدهای واسطه ای و مواد اولیه بنگاه مطرح می‌گردد و نرخ مؤثر مالیات نسبت به نرخ اعمال شده کمتر خواهد بود (همان منبع).

• • مالیات بر ارزش افزوده از لحاظ اجرایی کارآئی زیادی دارد. علت عمده این امر ساده بودن ساختار اخذ آن است. درک نحوه محاسبه و اخذ آن برای مؤدیان آسان و جمع‌ آوری آن نیز برای مأمور وصول سهل است. وصول آن نیز سریع و هزینه آن نیز ناچیز است، زیرا همه مؤدیان نقش مأمور مالیاتی را برای دستگاه مالیاتی ایفا می‌نمایند.

• • اجرای مالیات بر ارزش افزوده، تمهیدات حقوقی و قانونی برای روش خود اظهاری را ایجاد می‌کند، زیرا اجرای آن در تمام مراحل به عهده مؤدیان است و مالیات بر ارزش افزوده در واقع بر اساس روش خوداظهاری اجرا می‌گردد.

• • برخی از ناکارایی‌های سایر مالیات‌ها ‌در مورد مالیات بر ارزش افزوده صادق نیست، به همین دلیل، در دهه های اخیر مباحثات زیادی ‌در مورد امکان جانشینی مالیات بر ارزش افزوده به جای مالیات بر فروش، مالیات غیرمستقیم، مالیات بر سود شرکت‌ها، مالیات بر حقوق و … صورت گرفته است (کمیجانی، ۱۳۷۴: ۸۳).

• • برخی از پیمان‌های منطقه ای بنا به دلایلی نظیر ایجاد وحدت نظام مالیاتی در مناسبات اقتصادی کشورهای عضو پیمان برقراری یکنواختی فشار مالیاتی، متمایل ساختن انگیزه های کشورهای عضو به سمت افزایش کارایی، گسترش صنعت، استفاده از مزایای بی طرفی و خنثی بودن، آسیب نرساندن به کالاهای وارداتی و گسترش رقابت داخلی مالیات بر ارزش افزوده را به عنوان شرط عضویت برای اعضاء تعیین کرده‌اند.

• • اثرات تورمی‌مالیات بر ارزش افزوده نسبت به سایر مالیات‌های غیرمستقیم، به دلیل مسأله وجوه برگشتی به خریدهای واسطه ای و مواد اولیه بنگاه‌های اقتصادی مطرح، کمتر خواهد بود. چرا که در این نوع مالیات مسأله وجوه برگشتی به خریدهای واسطه ای و مواد اولیه بنگاه‌های اقتصادی نرخ مؤثر مالیات نسبت به نرخ اعمال شده کمتر خواهد بود (موسوی جهرمی، ۱۳۸۶: ۳۲).

• • با اجرای این مالیات، به دلیل پایین بودن نرخ آن، در مقایسه با سایر مالیات‌های با مبنای محدود، انگیزه فرار مالیاتی، کاهش می‌یابد (سعیدی و همکاران، ۱۳۹۰).

• • مالیات بر ارزش افزوده، از نظر ابعاد ارزیابی مالیات‌ها (کارایی و عدالت مالیاتی)، به دلیل عدم تغییر در قیمت‌های نسبی، در مقایسه با بقیه مالیات‌ها جایگاه برتری دارد (همان منبع).

• • این مالیات، ویژگی تجمعی ندارد و مسئله بروز مالیات مضاعف چند مرحله ای در آن مطرح نیست، زیرا مالیات بر ارزش افزوده پرداخت شده به عوامل تولید در هنگام خرید، به عنوان اعتبار مالیاتی، به تولیدکننده یا فروشنده برگشت داده می‌شود.

• • اعمال مالیات بر ارزش افزوده به بهبود وضعیت تراز بازرگانی خارجی و افزایش نسبی صادرات کمک می‌کند؛ زیرا در این نوع مالیات، صادرات از پرداخت مالیات معاف است و کالاهای وارداتی مشمول مالیات است. در نتیجه، توان صادراتی به دلیل پایین بودن سطح قیمت کالاهای صادراتی از راه نرخ مبادله (تثبیت قیمت‌ها) افزایش یافته و بهبود وضعیت تجارت خارجی را به دنبال خواهد داشت.

• چون در این مالیات، مؤدیان موظف به ارائه فاکتور یا صورتحساب برای استفاده از امتیاز مالیاتی هستند؛ در نتیجه، یک سیستم اطلاعاتی کامل از معامله‌های جاری اقتصاد و همچنین همه نقل و انتقال‌های صورت گرفته، ایجاد می‌شود. این سیستم اطلاعاتی می‌تواند اساس اعمال مالیات‌های دیگر، مانند مالیات بر درآمد یا سود بخشی مشاغل شود.

۲-۳-۶-۲- معایب مالیات بر ارزش افزوده