بریکمن^[۷۹] (۱۹۸۷؛ به نقل از آریایی مقدم، ۱۳۸۲) در مصاحبه با گروهی از افراد که در قرعه کشی مبلغ قابل توجهی پول برنده شده بودند و گروهی که به هیچ عنوان پولی را به دست نیاورده بودند ‌در مورد احساس خوشبختی در شش ماه قبل و بعد از قرعه کشی ‌به این نتیجه رسید که این افراد (گروهی که در قرعه کشی پول زیادی به دست آورده­اند) در مقایسه با گروه دیگر در گذشته، حال، شش ماه آینده احساس شادکامی و خوشبختی را تجربه نکردند و در بعضی از جنبه­ ها وضعیت زندگی آنان بدتر از افرادی بوده که پول زیادی را به دست نیاورده بودند. این افراد از فعالیت­های روزمره زندگی خود کمتر لذت می­برند و بعد از چنین تغییر مهمی در زندگی خود نیز لذت­های ساده برای آنان اهمیتی نداشت.

فریدمن^[۸۰] (۱۹۷۸؛ به نقل از ساعتچی، ۱۳۷۷) از گروه زیادی از مردم درخواست کرد تا شادکامی را تعریف کنند. نتایج این تحقیق نشان داد که حدود نیمی از گروه نمونه مورد تحقیق وی شادکامی را بر اساس امکان دسترسی به تفریحات، فعالیت­های هیجان­آور و اوقات خوش تعریف کردند و به نظر آنان شادکامی یعنی وقتی زندگی مملو از فعالیت­های لذت­بخش است. نیم دیگری از گروه در مطالعه، شادکامی را بر اساس عواملی نظیر قناعت، خرسندی، رضایت و رهایی از انواع نگرانی­ها تعریف کردند. به نظر آن­ها آرامش درونی یا حالت درونی آرام شامل آرامش خاطر یعنی خوشبختی و شادکامی است. در این تحقیق مشخص شد که گروهی از مردم نسبت به فعالیت­های لذت بخش و گروهی دیگر نسبت به برخورداری از آرامش خاطر تأکید ‌می‌کنند. اما تفاوت این دو گروه از مردم در تأکیدی است که نسبت به هر عامل داشته اند. در ادامه باید افزود که تقریباً هر شخصی تشخیص می­دهد که اوقات خوش و آرامش خاطر جزء پایه­ های خوشبختی است و تفاوت مردم با یکدیگر در تأکیدی است که نسبت ‌به این عوامل داشته اند.

۲-­ دیدگاه جامعه شناختی: یکی از اهداف اصلی جامعه قرن بیستم تعقیب شادکامی و متداول ساختن آن در بین جامعه است. به طور منحصر به فرد مردم سعی ‌می‌کنند شیوه ­های زندگی شان را چنان شکل بدهند تا بتوانند به نحو احسن از آن لذت ببرند. از لحاظ سیاسی حمایت­های فراوانی در این زمینه صورت گرفته است که هدف اصلی آن افزایش شادکامی برای همه اعضای جامعه ‌می‌باشد و نیز این اعتقاد عمیقاً وجود دارد که ما می­توانیم نسبت به وضعیتی که در ان هستیم خوشحال تر زندگی کنیم.

یکی از نظریه­ های جالب در زمینه شادکامی «نظریه مقایسه اجتماعی^[۸۱]» است. در این نظریه شادکامی نتیجه یا حاصل این احساس شخص است که اوضاع و احوال و شرایط زندگی فرد بسیار مطلوب تر از اوضاع و احوال زندگی دیگران است. ‌بر اساس این نظریه می­توانیم با مقایسه زندگی خود با زندگی افراد دیگری که امتیازهای کمتری دارند احساس شادکامی بیشتری بکنیم. یکی از عواملی که در نظریه مقایسه اجتماعی اهمیت کمتری دارد ثروت است. برخلاف تصور عمومی مردم احساس شادکامی و خوشبختی در افراد ثروتمند تفاوت زیادی با احساس خوشبختی در مردم غیر ثروتمند ندارد. شرط این مقایسه آن است که مردم غیر ثروتمند از امکانات اولیه و اساسی زندگی مانند: شغل، خانه، خانواده و نظایر آن برخوردار باشند(ساعتچی، ۱۳۷۷).

دیدگاه جامعه شناختی شادکامی را به عنوان یک ویژگی ملی تلقی می­ کند و بر این اصل است که عقاید و ارزش­ها در تعیین میزان شادکامی نقش اساسی دارد. چشم­انداز زندگی اشاره شده در ارزش های مشترک و اعتقادات در بین افراد به عنوان گسترش دهنده ادراکات فردی به حساب می­آیند. همان طور که چشم انداز جمعی به صورت گسترد­های یک موضوع ثابت ‌می‌باشد و قضاوت­های فردی در ارتباط با آن حالتی ایستا دارند (همان منبع).

این نظریه به وسیله تفاوت­هایی که بین میانگین شادکامی میان ملت­ها موجود است مورد تحلیل قرار گرفت و به نتایج ذیل دست یافت: ۱- ثبات جامعه علی رغم وصول نسبی به ثبات نسبی در دهه اخیر دست­خوش تغییرات عمیق و نسبی قرار گرفته است. ۲- میانگین شادکامی به دست آمده در ملت­ها به شرایط زندگی آن ها بستگی ندارد. ۳- تفاوت­هایی که در بین ملت­ها وجود دارد را نمی­ توان با یک چشم انداز سطحی به زندگی شان توضیح داد (همان منبع).

حال در اینجا این سؤال مطرح می­ شود که آیا می توان شادکامی را در جامعه گسترش داد؟

به دلایل ذیل نمی­توانیم شادکامی را در اجتماع گسترش دهیم: ۱- قادر نیستیم جامعه را بر طبق برنامه تغییر دهیم اما این موضوع به جوامع صنعتی محدود می­ شود. ۲- پیشرفت موفقیت­آمیز جامعه در این باره کمک کمی می­ کند(ساعتچی، ۱۳۷۷).

جامعه­شناسان در حیطه شادکامی معتقدند که انسان­ها می ­توانند شادکام­تر زندگی کنند به شرط آن که نگرش افراد به زندگی در افکار وجودشان ریشه­دار شود. تحقیقات علمی برنامه­ ریزی شده در میان ملت­ها نشان داده است که با شهروندان شادکام می‌توانیم جامعه­ بهتری داشته باشیم. در بررسی افکار عمومی شادکامی از ارزش والایی برخوردار است و در زندگی مردم اولویت دارد، یعنی مردم بیشتر فعالیت­هایی را انجام می­ دهند که باعث افزایش شادکامی در آن­ها بشود و بتوانند شادکام­تر زندگی نمایند(هاردینگ^[۸۲]، ۱۹۸۵، به نقل از آریایی مقدم، ۱۳۸۲).

حال به ذکر تحقیقاتی که توسط جامعه شناسان و روان شناسان اجتماعی در حیطه شادکامی انجام گرفته است، می­پردازیم.

مؤسسه تحقیقات اجتماعی دانشگاه میشیگان^[۸۳] آمریکا در سال ۱۹۷۸ مجموعه تحقیقاتی را ‌در مورد میزان شادکامی انجام داد. در پرسشنامه­ای از مردم خواسته شد تا درباره هیجان­های مثبت و منفی خود در طی چند هفته گذشته اظهار نظر کنند. نتایج حاصل از این بررسی­ها نشان دادند که ۸۶ درصد از پاسخ دهندگان به دلیل اتمام رسانیدن کارها یا فعالیتی که در دست داشته اند احساس خشنودی کرده ­اند، ۷۴ درصد احساس کرده ­اند که امور بر وفق مراد آنان در جریان بوده است، ۷۴ درصد از پاسخ ­دهندگان نوعی هیجان مطبوع با این احساس را تجربه کرده ­اند که چیزی برای آنان جالب بوده است، ۳۰ درصد از افراداحساس افسردگی یا احساس ناخشنودی شدید را تجربه کرده ­اند، ۴۸ درصد احساس بی­قراری کرده ­اند و ۲۲ درصد به دلیل انتقادی که از آنان شده است ناراحت ‌شده‌اند. نتیجه این تحقیقات نشان می­ دهند که هر چند زندگی برای گروه مورد مطالعه دارای پستی­ها و بلندی­های خاص خود بوده است، بیشتر مردم لحظات خوب را بیشتر از لحظات نامطبوع تجربه کرده ­اند(ساعتچی، ۱۳۷۷).

نتایج تحقیقات نشان می‎دهد که پنج عامل بزرگ شخصیت، می‎تواند به خوبی عملکرد تحصیلی را پیش‎بینی کند( پرموزیک و فورنهام، ۲۰۰۳؛ لایدرا و همکاران، ۲۰۰۷ و کونارد، ۲۰۰۶). به طور مثال نتایج تحقیق پرموزیک نشان می‎دهد که روان‎رنجوری با عملکرد تحصیلی رابطه معکوس دارد، در صورتی که وظیفه‎شناسی و سازگاری، پیشرفت تحصیلی بالایی را به همراه دارد. کاستا و مک‎کری (۱۹۹۲)، بیان کردند که عامل مهم شخصیتی که به طور مداوم می‎تواند پیشرفت تحصیلی را پیش‎بینی کند، گشودگی است، که به پذیرفتن ایده‎های جدید و گرایش به جستجوی تجارب علمی جدید اشاره دارد. بلیکل^[۳۵](۱۹۹۶) دریافت که گشودگی نسبت به تجارب با عملکرد تحصیلی ارتباط مستقیمی دارد. باربارانلی^[۳۶](۲۰۰۳)، ‌به این نتیجه رسید که ارتباط منفی بین برون‎گرایی و همچنین ارتباط مثبت بین درونگرایی و پیشرفت تحصیلی وجود دارد. همچنین او دریافت که روان‎رنجوری در همه سطوح ارتباط منفی با نمرات دانش‎آموزان دارد. به نظر می‎رسد که اضطراب و نگرانی از عوامل تهدید کننده موفقیت هستند. برون‎گراها نیز ترجیح می‎دهند که فعالیت اجتماعی بیشتری داشته باشند تا فعالیت‎های تحصیلی، که این موضوع می‎تواند تأثیر زیان بخشی در تحصیلات افراد داشته باشند(لیدرا و همکاران، ۲۰۰۷).

هاون^[۳۷]و همکاران(۲۰۰۲)، در تحقیق خود بر روی ویژگی‎های شخصیتی نشان داد که بین نوروزگرایی و پیشرفت تحصیلی ارتباط منفی وجود دارد. پائون و آشتون(۲۰۰۱)، نیز نشان دادند که وظیفه‎شناسی و گشودگی دو بعد مهمی هستند که به طور مستقیم با پیشرفت تحصیلی رابطه دارند، از این رو انتظار می‎رود که این ویژگی‌آموزش‌ها همبستگی نیرومندی با سایر عوامل مربوط به پیشرفت داشته باشند. ولی در تحقیقی لاوسون^[۳۸] دریافت که گشودگی ارتباط منفی با عملکرد و یادگیری دارد( زویک و وبستر، ۲۰۰۴). لازم به ذکر است تاریخچه فرد در موفقیت و پیشرفت تحصیلی می‎تواند شخصیت فرد را تحت تأثیر قرار دهد و از طرفی والدین معمولاً در قبال پیشرفت و ویژگی نسبت به فرزندان پاداش می‎دهند. ‌بنابرین‏ پیشرفت تحصیلی و شخصیت به طور دو جانبه و با تقویت یکدیگر می‎توانند زمینه سلامت روانی را فراهم سازند.

۲-۲-۱-۴٫ خانواده و نقش آن در عملکرد تحصیلی

یکی از عوامل مهم و مؤثری که در رشد و تکامل انسان نقش اساسی دارد «خانواده» است. محیط خانواده بادوام ترین عاملی است که در رشد شخصیت افراد تأثیر می‌گذارد. زیرا تنها در خانواده است که کودک نخستین چشم انداز را از جهان پیرامون خود به دست می‌آورد و احساس وجود می‌کند یعنی می‌آموزد، چگونه غذا بخورد، لباس بپوشد، حرف بزند، معاشرت کند، همکاری نماید، محبت و احترام روا دارد و هم چنین در خانواده است که به آداب و رسوم ملی، مراسم دینی، وظایف فردی و حدود اختیارات و مسئوولیت‌ها پی می‌برد(پارسا، ۱۳۷۲, ص ۶۷).

در حقیقت استحکام و استواری خانواده به ازدواج و رابطه زناشویی پایدار و بنیادین بستگی دارد یعنی هر گونه تزلزل و سستی درسازگاری زناشویی و یا وجود یک ازدواج ناموفق علاوه بر آن که آرامش روانی زوجین را مختلمیکند و افسردگی و اضطراب را می افزاید، بقا و دوام خانواده را نیز در معرض تهدید قرار می‌دهد و فروپاشی خانواده مزید بر علت شده افسردگی و اضطراب همسران و دیگر مشکلات جسمی و روانی را پیش از پیش افزایش می‌دهد (کاظمی حقیقی، ۱۳۷۷,ص ۲۴).واضح است که کودکان چیزهای زیادی را از طریق تجربیات روزمره شان در تعامل با دنیای اجتماعی و فیزیکی یاد می گیرند آنچه یاد گرفته می شود در ژن ها وجود ندارد و هیچ گونه برنامه سازماندهی شده ندارد، و بر طبق یک برنامه زمانبندی شده خاص در درون متن اجتماع رخ می‌دهند، در اینجا است که والدین در آن نقش ایفا می‌کنند(مک کوبی، ۲۰۰۰,ص۷۸).

از آن‌جا که خانواده، خود یک واحد اجتماعی است و ارزش‌ها و معیارهای اجتماعی از طریق آن به کودک منتقل می شود، به عنوان یک واسطه از لحاظ تأثیر محیط اجتماعی بر کودک، اهمیت فراوانی دارد. به سخن دیگر، چون خانواده کانون تولد و زایش فرزند است و پیش از وی شکل گرفته است، تا مرحله‌ای که فرزند به آگاهی و« شعور» کافی برسد، خواه ناخواه در تعیین سرنوشت، ساختمان روحی و نوع جهان بینی و طرز تفکر وی که خود برگرفته از محیط اجتماعی است، تأثیر فراوان دارد (احدی و محسنی، ۱۳۸۷,ص ۶۹).

۲-۲-۲٫ درگیری والدین در امور تحصیلی

۲-۲-۲-۱٫درگیری خانواده در امور تحصیلی

خانواده یک نظام طبیعی و اجتماعی است که افراد خواسته یا ناخواسته به آن وابسته اند و اولین کانونی است که فرد در آن احساس امنیت می‌کند و مورد پذیرش و حمایت قرار می‌گیرد. مطمئناً ساخت و فضای خانواده ، نقش مهمی در عملکرد و رفتار فرد ایفا می‌کند. کیفیت تعامل والدین و فرزندان، وضعیت اقتصادی – اجتماعی خانواده و تحصیلات والدین همواره به عنوان تعیین‌کننده های مهم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان شناخته شده است(هانوشک^[۳۹] ،۱۹۸۶؛ نقل از آکسوی^[۴۰] ، لینک^[۴۱]؛ ۲۰۰۰).

۲-۲-۲-۲٫ الگوی روابط والد و فرزند

مطالعات اولیه در این زمینه شدیداًًًً تحت تأثیر مفهوم کودک به عنوان لوحی سفید بود این امر به مبادله‌ای برای مداخله شدید والدین در زندگی کودکان بدل شد. این دیدگاه تبیین‌های پیوسته و گسسته و مسیر تحول را با یکدیگر همراه می‌کند بدین معنی که والدین، کودک شکل‌پذیر و منفعل را به تدریج و در طول زمان شکل می‌دهند(استانفورد و بی یر^[۴۲]، ۱۹۹۳ ترجمه دهقان‌پور، ۱۳۷۷).

الگوی قدیمی رابطه والد و نوجوان چنین بود که با بالغ شدن نوجوان از والدین کناره‌گیری می‌کردند و وارد دنیایی مستقل و جدای از والدین می‌شدند(سانتروگ^[۴۳]، ۱۹۹۷ به نقل از برجعلی، ۱۳۷۸).

چون دیدگاه قدیمی روابط والدین و نوجوانان به وسیله تحقیقات جدید مورد انتقاد قرار گرفت نظریه پردازان الگوهایی ارائه کردند که در این الگوها نوجوانان سالم ضمن این‌که با والدین خود زندگی می‌کنند به طور همزمان به استقلال نیز دست می‌یابند (دسی و کنی^[۴۴]، ۱۹۹۷).

یکی از الگوهای روابط نوجوانان و والد نظریه اتکای متقابل یا وابستگی متقابل است. طبق این دیدگاه روابط بین نوجوانان و والدینشان دایماً در حال تغییر است. طی دوران کودکی والدین بیشترین کنترل در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی را دارند. در دوران نوجوانی والدین آزادی بیشتری به فرزندان می‌دهند. نوجوانان بزرگ‌تر ‌به این مرحله از درک می‌رسند که والدین آن‌ ها کسانی نیستند که همه چیز را بدانند. این تغییر در رابطه‌ والد فرزندی ضمن حفظ احساس وابستگی در نوجوانان آن‌ ها را در کسب استقلال یاری می‌کند(برجعلی، ۱۳۷۸).

۲-۲-۲-۳٫ سبک‌های والدین^[۴۵]

دیانا بامریند^[۴۶] (۱۹۷۳،‌ ۱۹۷۵، ۱۹۸۰،‌ ۱۹۹۱) در یک سلسله مطالعات برجسته با مشاهده‌ تعامل‌های والدین با فرزندان اطلاعات فراوانی در زمینه‌ی سبک‌های فرزندپروری(سبک والدین) به دست آورد. وی دریافت که سبک والدین انواع مختلفی دارد و طیفی از پذیرندگی^[۴۷]– توقع^[۴۸] را شامل می‌شود (بامریند، ۱۹۹۱). توقع داشتن یعنی این‌که تا چه اندازه والدین خواسته‌های خود را برای فرزندانشان وضع کرده و بر آن‌ ها اعمال می‌کنند و پذیرندگی ‌به این معنی است که تا چه اندازه آن‌ ها با فرزندانشان گرم بوده،‌ آن‌ ها را می‌پذیرند و به آن‌ ها تعهد دارند.

۲-۲-۲-۴٫ تحصیلات والدین

قرآن یکی از اسرار نماز را یاد خداوند ذکر می‌کند زیرا انسان در زندگی این جهان با توجه به عوامل غافل کنند نیاز به یادآوری و تذکر دارد. ‌به این معنی که زندگی بشر دریایی بی پایانی است که بدون یاد خدا گمراه کننده است و بشر را به هلاکت می کشاند.

ملکه صلوه در قران به چهار معنی استعمال شده است که در مجموع البحرین به آن اشاره آورده است:

به معنی دعاء معنی نماز واجب شده، معنی ترحم، معنی دین

مفهوم لغوی حجاب

حجب و حجاب هر دو مصدر و به معنی پنهان کردن است. “امرئه محجوبه” زنی که پوشانیده است. کلمه حجاب به معنی پرنده یا حائل میان دو چیز است.

“و من بیننا و بینک حجاب” (صوره فصلت آیه ۵) و بین ما و شما پرده ای است یا ممنوعیت یا فاصله یا چیز پنهان شده ای.” کلا انهم عن ربهم یومئذ لمحجوبون” (سوره الطففین آیه ۱۵)

همانا آنان از پروردگارشان در این روز، پوشیده اند. و ما کان لبشر ان یکلمه الله و حیا او من وراء حجاب اویرسل رسولا فیوحی باذنه ما یشاء انه علی حکیم (سوره ی شوری آیه ۵۱)

و نبوده است بشری را که گویدش خدا مگر سروشی یا از پشت پرده یا فرستد پیکی، پس وحی کند به دستورش آنچه خواهد همانا اوست بلند مرتبه و حکیم. “اذا قرات القرآن جعلنا بینک و بین الذین لایومنون بالاخره حجابا مستورا” (سورا اسراء آیه ۴۵)

و هنگامی که قرآن قرائت می کنی بین تو و آنان که ایمان به آخرت ندارند حائلی ( پرده ای یا پنهان شده ای) قرار دادیم. چون مستورا صفت حجاب است لذا این حجاب غیر مریی است: مثل مؤمن و غیر مؤمن یا عالم و غیر عالم با آنکه کنار هم اند از هم بیگانه اند و فاصله زیاد دارند و به زبان هم آشنا نیستند و احوالات و اموراتشان از هم پنهان است لذا تعبیر شد به اینکه میانشان پرده نامریی وجود دارد که آن ها را از هم جدا می‌کند.

‌بنابرین‏ کلمه حجاب در قرآن کریم همه جا پنهان کردن پوشش یا امر پنهانی، فاصله یا پرده ای پوشاننده یا حائل میان دو چیز به کار رفته است. او اذا سئلتموهن متاعا فاسئلوهن من وراء حجاب (سوره احزاب آیه ۳۲) چون از زنان پیامبر متاعی خواستید از پس پوشش بخواهید. حجاب غیر از لباس است. گاهی لباس حجاب تلقی می شود ولی کلاً حجاب به لباس گفته نمی شود.

۲- مفهوم اصطلاحی حجاب:

– حجاب در اصطلاح یعنی پوشاندن تمام بدن (بجز گردن صورت، دستها تا مچ و پاها تا مچ) برای زن و پایین ناف و زانو یا قسمت ضخیم ران، برای مرد در مقابل ناظر نا محرم به شرطی که هر کدام از آن ها بالغ، آزاد و مختار باشند و ضرورتی و نیازی به کشف پیدا نشود.

اسلام با قاطعیت معتقد است که پوشش، امنیت زن را در جامعه فراهم می‌سازد و در حریم پوشش است که می توان با خیالی آسوده به جامعه آمده و به فعالیت پرداخت و در سنگر حجاب حضور یعنی خود را در ابعاد مختلف اجتماع تحقق بخشید.

نظریه رفاه اقتصادی

تعریف رفاه اقتصادی جامعه- تابع رفاه جامعه با فرض توابع مطلوبیت مستقل شرایط نهایی برای رفاه اقتصادی جامعه- رفاه اقتصادی جامعه اسلامی با ملاحظه انفاقات و صدقات به ‌عنوان ابزارهای ارشادی در توزیع محدود درآمدها و مصرف- هزینه و منافع اجتماعی – تأثیر اجرای ضوابط اسراف، اتلاف و لاضرر بر رفاه جامعه.

تعریف معلومات دینی

معلومات یا دانش دینی شامل اصول عقاید، اطلاعات تاریخی و آگاهی های لازم از تکالیف شرعی و آداب عبادی می‌باشد. در عین حال باید توجه داشت که به جای دغدغه و اهتمام دینی فرد قدرت حافظه او مورد سنجش قرار نگرفته باشد.

مفاهیم و متغیرهای اساسی تحقیق:

• • کلیه تعاریف از دین

• • پایبندی به دین

• • فضای اسلامی: منظور از فضای اسلامی در این تحقیق جو فکری و فرهنگی حاکم در مکان یا محیط خاصی است که در این تحقیق محیط دانشگاه مورد توجه است.

• • پوشش

• • حجاب اسلامی

• • مطالعه مذهبی

• رفاه اقتصادی: منظور از رفاه اقتصادی در این تحقیق میزان برخورداری از امکانات اقتصادی و تسهیلاتی است که به ارتقاء سطح کیفی زندگی کمک می‌کند.

بررسی آرای ‌و نظریات مربوط به دین و دینداری:

• • دین از دیدگاه اسلام

• • دین از دیدگاه اگوست کنت

• • دین از دیدگاه امیل دورکیم.

• • دین از دیدگاه کارل مارکس

• • دین از دیدگاه ماکس وبر

• دین از دیدگاه مکتب اصالت کارکرد

دین از دیدگاه اسلام

در اسلام به معنای گوناگونی از جمله جزا، اطاعت، قهر، غلبه، عادت، انقیاد، خضوع، پیروی، و مانند آن ها آمده است و در قرآن نیز آیاتی موجود است که از آن ها معنای جزا، شریعت، قانون، اطاعت و بندگی مستفاد می شود.

در معانی اصطلاحی دین آمده است: دین مجموعه عقاید، اخلاق، قوانین و مقرراتی است که برای اداره امور جامعه انسانی و پرورش انسان‌ها باشد. دین مجموعه (سیستم) حقایقی هماهنگ ومتناسب از نظام های فکری (عقاید و معارف، نظام ارزشی (قوانین و احکام) و نظام پرورشی (دستورات اخلاقی و اجتماعی است) که در قلمرو و ابعاد تاریخی فردی و اجتماعی از جانب پروردگار برای سرپرستی و هدایت انسان‌ها در مسیر رشد و کمال ارسال می‌گردد. واژه دین در قرآن به ۳ معنا استعمال شده است. ‌در مورد نخست دین همان مفهوم خضوع و فروتنی را دارد مثل آیه مخلصین له الدین یعنی اخلاص می ورزند در دین یا در حضور پروردگار و عبادت او و تسلیم او امر اخلاص می ورزند. معنای دیگر معنایی است که بیشتر به کار می بریم. یعنی نظامی که دارای یک سلسله عقاید است مثل بینش ها و شناخت ها درباره جهان، درباره خدا، درباره انسان و درباره جهان دیگر همچنین شامل یک سلسله دستورها برای اینکه در زندگی چگونه باید رفتار کرد. این دستگاه عظیم را اسلام می گوییم وقتی گفته می شود ان الدین عندالله الاسلام دین در این معنا به کار رفته است. گاهی وقت ها نیز در قرآن دین به معنای قیامت و جزا آمده است.

تعریف دین

دورکیم در تعریف خود از دین تمایز میان مقدس و نامقدس قائل شده بود به نظر وی دین نظام یکپارچه ای از باور داشتها و عملکردها مرتبط با چیزهای مقدس است یعنی چیزهایی که جدا از چیزهای دیگر انگاشته شده و در زمره محارم به شمار می‌آیند این باور داشتها و عملکردها همه کسانی را که به آن عمل می‌کنند در یک اجتماع اخلاقی واحد همبسته می‌کند. این تعریف نشانه نفوذ اسمیت بر دو رکیم است ولی معتقد بود مناسک بر ‌باورداشت‌ها تقدم دارد زیرا ‌باورداشت‌ها چیزی جز دلیل تراشی های این عملکردها نیست. اسپیر دین را به عنوان یک نهاد در بر گیرنده کنشی متقابل فرهنگی با هیستال فرهنگی فرا انسانی تعریف می‌کند. این تعریف با ارجاع به کنش متقابل هم کنش و هم باور داشت را در بر می‌گیرد.

نظریه

امیل اورکم به اجزای متشکله دین اشاره می‌کند و می‌گوید: دین نظامی از معتقدات و مراسم ناظر به امر مقدس است که انسان‌ها را به هم پیوند می‌دهد و از آن ها یک جمع یا جامعه اخلاقی می‌سازد از نظر او دین اساسا یک واقعیت اجتماعی است و امر اجتماعی فراتر از امر نفسانی و روانی (به معنای اصالت فردی آن) است. (خرمشاهی، ۱۳۷۵، ۷)

تعریف دین

۲-۱۶-۳- مرحله سوم: اجرای بودجه (بودجه تخصیصی) ۴۰

۲-۱۶-۴- مرحله چهارم: نظارت و کنترل بودجه (تفریغ بودجه) ۴۰

۲-۱۶-۵- کاستی­ها و نقاط ضعف نظام فعلی بودجه ­ریزی سازمان تامین اجتماعی: ۴۲

۲-۱۶-۵-۱- عدم توجه به نقش حساس بودجه در سازمان ۴۳

۲-۱۶-۵-۲- فقدان سیاست­ها و اهداف مشخص در بودجه ۴۳

۲-۱۶-۵-۳- همزمان نبودن فصل بودجه سازمان با بودجه دولت ۴۴

۲-۱۶-۵-۴- در نظر گرفتن برخی از عوامل تاثیرگذار بر بودجه ۴۴

۲-۱۶-۵-۵- مناسب نبودن روش انتخابی بودجه ­ریزی: ۴۵

۲-۱۷- پیشینه تحقیق: ۴۵

خلاصه فصل : ۴۷

فصل سوم : روش پژوهش

مقدمه ۵۱

۳-۱- روش تحقیق: ۵۱

۳-۲- روش­های گردآوری اطلاعات و داده ­ها ۵۱

۳-۳- روایی پرسشنامه ۵۳

۳-۴- پایایی پرسشنامه ۵۳

۳-۴- شیوه نمونه گیری وحجم نمونه ۵۳

۳-۵- روش­های تجزیه و تحلیل آماری مورد استفاده ۵۳

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ­ها

مقدمه ۵۷

۴-۱- متغیرهای جمعیت شناختی ۵۷

۴-۲- آزمون سوالات پژوهش ۵۹

۴-۲-۱- آزمون سوال اول: ۵۹

۴-۲-۲- آزمون سوال دوم ۶۸

مقدمه ۲

۱-۱- بیان مسئله : ۲

۱-۲- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق: ۳

۱-۳- اهداف تحقیق ۴

۱-۴- سئوالات تحقیق: ۴

۱-۵- روش تحقیق: ۴

۱-۶- روش گردآوری اطلاعات و داده ­ها: ۴

۱-۷- جامعه آماری: ۵

۱-۸- حجم نمونه و روش نمونه گیری: ۵

۱-۹- روش تجزیه وتحلیل اطلاعات و داده ­ها: ۵

۱-۱۰- قلمرو تحقیق: ۵

۱-۱۰-۱- قلمرو موضوعی تحقیق: ۵

۱-۱۰-۲- قلمرو زمانی تحقیق: ۵

۱-۱۰-۳- قلمرو مکانی تحقیق: ۵

۱-۱۱- تعاریف عملیاتی واژه ­ها: ۵

فصل دوم : ادبیات تحقیق

مقدمه ۸

۲-۱- تعاریف و مفاهیم بودجه ۸

۲-۲- فلسفه وجودی بودجه ۸

۲-۳- سیر تکوین بودجه و بودجه ­ریزی ۹

۲-۴- سیر تکاملی بودجه ­ریزی دولتی ۹

۲-۵- ضرورت بودجه و بودجه‌ریزی ۱۰

۲-۶- اهمیت بودجه: ۱۰

۲-۷- اصول بودجه ۱۱

۲-۷-۱- اصل سالانه بودن بودجه ۱۱

۲-۷-۲- اصل تعادل بودجه ۱۲

۲-۷-۳- اصل وحدت بودجه ۱۲

۲-۷-۴- اصل کاملیت یا جامعیت بودجه ۱۲

۲-۷-۵- اصل شاملیت یا تفصیل بودجه ۱۲

۲-۷-۶- اصل تخصیص و عدم تخصیص بودجه ۱۳

۲-۷-۷- اصل انعطاف­پذیری ۱۳

۲-۷-۸- اصل ‌تهدیدی بودن هزینه­ ها ۱۴

۲-۷-۹- اصل تخمینی بودن درآمدها ۱۴

۲-۷-۱۰- اصل تنظیم بودجه بر مبنای عملیات ۱۴

۲-۷-۱۱- اصل تقدم درآمد بر مخارج ۱۴

۲-۷-۱۲- اصل تفکیک هزینه های مستمر از غیر مستمر ۱۵

۲-۸- موارد استفاده ‌از بودجه ۱۵

۲-۸-۱- بودجه‌ به ‌عنوان ‌ابزار راهبردی‌(استراتژیک) ۱۵

۲-۸-۲- بودجه به ‌عنوان ‌ابزار ‌مدیریت‌ مالی ۱۵

۲-۸-۳- بودجه ‌به ‌عنوان ‌ابزار ‌برنامه‌ریزی ۱۵

۲-۸-۴- بودجه ‌به ‌عنوان ‌‌ابزار کنترل ۱۶

۲-۹- مراحل بودجه ­ریزی ۱۶

۲-۱۰- سه هدف عمده بودجه عبارتند از: ۱۷

۲-۱۱- مزایای بودجه ­ریزی ۱۷

۲-۱۲- ویژگی­های یک سیستم بودجه ­ریزی مناسب ۱۸

۲-۱۳- عوامل عمده ناکام کننده سیستم بودجه ­ریزی ۱۹

۲-۱۴- روش­های تنظیم بودجه ۱۹

۲-۱۴-۱- روش سال ما قبل آخر: ۱۹

۲-۱۴-۲- روش حد متوسطه­ها: ۲۰

۲-۱۴-۳- روش پیش ­بینی مستقیم: ۲۰

۲-۱۴-۴- روش سنجیده منظم: ۲۰

۲-۱۵- انواع روش­های بودجه ­ریزی ۲۰

۲-۱۵-۱- بودجه ­ریزی خطی(سنتی یا متداول) ۲۱

۲-۱۵-۲- بودجه ­ریزی متمرکز ۲۳

۲-۱۵-۳- بودجه ­ریزی افزایشی(تفاضلی) ۲۴

۲-۱۵-۳-۱- مــزایا و مـعایب بودجه ­ریزی افزایشــی ۲۵

۲-۱۵-۳-۲- ویژگی­های بودجه ­ریزی افزایشی ۲۵

۲-۱۵-۳-۳- اجزای تشکیل دهنده بودجه ­ریزی افزایشی ۲۶

۲-۱۵-۴- بودجه برنامه­ای ۲۶

۲-۱۵-۵- نظام بودجه­بندی طرح و برنامه (PPBS ) 28

۲-۱۵-۶- بودجه­بندی ‌بر مبنای‌ صفر (ZBB ) 30

۲-۱۵-۷- بودجه ­ریزی بر مبنای هدف (MBO) 32

۲-۱۵-۸- بودجه عملیاتی ۳۳

۲-۱۵-۸-۱- مزایای بودجه ­ریزی عملیاتی ۳۴

۲-۱۵-۸-۲- مقایسه بودجه برنامه­ای و بودجه عملیاتی ۳۵

۲-۱۵-۸-۳- روش­های برآورد هزینه در بودجه عملیاتی ۳۶

۲-۱۵-۸-۴- مراحل بودجه ­ریزی عملیاتی ۳۸

۲-۱۵-۸-۵- مدل­ها و تکنیک­های بودجه ­ریزی عملیاتی ۳۸

۲-۱۶- بررسی فرایند بودجه و بودجه ­ریزی در سازمان تامین اجتماعی ۳۹

۲-۱۶-۱- مرحله اول: تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه (بودجه پیشنهادی) ۳۹

۲-۱۶-۲-مرحله دوم: تصویب بودجه (بودجه مصوب) ۴۰

۲-۱۶-۳- مرحله سوم: اجرای بودجه (بودجه تخصیصی) ۴۰

۲-۱۶-۴- مرحله چهارم: نظارت و کنترل بودجه (تفریغ بودجه) ۴۰

۲-۱۶-۵- کاستی­ها و نقاط ضعف نظام فعلی بودجه ­ریزی سازمان تامین اجتماعی: ۴۲

۲-۱۶-۵-۱- عدم توجه به نقش حساس بودجه در سازمان ۴۳

۲-۱۶-۵-۲- فقدان سیاست­ها و اهداف مشخص در بودجه ۴۳

۲-۱۶-۵-۳- همزمان نبودن فصل بودجه سازمان با بودجه دولت ۴۴

۲-۱۶-۵-۴- در نظر گرفتن برخی از عوامل تاثیرگذار بر بودجه ۴۴

۲-۱۶-۵-۵- مناسب نبودن روش انتخابی بودجه ­ریزی: ۴۵

۲-۱۷- پیشینه تحقیق: ۴۵

خلاصه فصل : ۴۷

فصل سوم : روش پژوهش

مقدمه ۵۱

۳-۱- روش تحقیق: ۵۱

۳-۲- روش­های گردآوری اطلاعات و داده ­ها ۵۱

۳-۳- روایی پرسشنامه ۵۳

۳-۴- پایایی پرسشنامه ۵۳

۳-۴- شیوه نمونه گیری وحجم نمونه ۵۳

۳-۵- روش­های تجزیه و تحلیل آماری مورد استفاده ۵۳

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ­ها

مقدمه ۵۷

۴-۱- متغیرهای جمعیت شناختی ۵۷

۴-۲- آزمون سوالات پژوهش ۵۹

۴-۲-۱- آزمون سوال اول: ۵۹

۴-۲-۲- آزمون سوال دوم ۶۸

فصل پنجم : تحلیل و نتیجه ­گیری

مقدمه ۷۶

۵-۱- تفسیر نتایج بر اساس آزمون سوالات تحقیق ۷۶

۵-۱-۱- سوال اول: شاخص­ های (عوامل) اصلی ارزیابی الگوی مناسب بودجه ­ریزی چیست؟ ۷۶

۵-۱-۲- سوال دوم : الگوی مناسب بودجه ­ریزی برای سازمان تامین اجتماعی چیست؟ ۷۸

۵-۲- نتیجه ­گیری ۷۸

۵-۳- پیشنهادها ۷۹

۵-۳-۱- پیشنهادهای حاصل از پژوهش ۷۹

۵-۳-۲- پیشنهادهایی برای پژوهش­های آینده: ۸۱

۵-۴- خلاصه فصل: ۸۱

فهرست جداول

جدول ۲-۱- الگوهای بودجه ­ریزی ۴۸

جدول ۲-۲- مؤلفه‌ ­های ارزیابی در الگوهای بودجه ­ریزی ۴۹

جدول ۴-۱- فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان ۵۷

جدول۴-۲- فراوانی سن پاسخ دهندگان ۵۷

جدول ۴-۳- فراوانی تحصیلات پاسخ دهندگان ۵۸

جدول۴-۵- نظرسنجی خبرگان ۵۹

مدیریت پورتفولیوی فرصتی است برای هیات اجرایی سازمان برای تصمیم گیری در خصوص کنترل و یا جهت دهی گروهی از اجزا که برای دستیابی به نتایج مشخص تلاش می‌کنند.

در واقع هدف از مدیریت پورتفولیوی عبارت است از اطمینان از اینکه سازمان کارهای درست را انجام می‌دهد و نه اینکه کارها را درست انجام دهد.

‌بنابرین‏ مدیریت پروتفولیوی پروژه از یک طرف بر سازمان متمرکز است تا اطمینان ایجاد کند که پروژه های انتخاب شده برای سرمایه گذاری؛ اهداف پروژه را برآورده می‌کنند و از طرف دیگر، بر مدیریت پروژه متمرکز است تا پروژه ها به شکلی اثر بخش ومطابق با برنامه تعیین شده تحویل داده شوند.

^{۱ Project Management Institute (PMI)}

^{۲Project Portfolio Management (PPM)}

مدیریت سبد پروژه فرایند تصمیم گیری پویایی را مهیا می‌کند که می توان در آن ارزش ها را مورد سنجش قرار داد، پروژه های سازمان را اولویت بندی کرد و در نهایت منابع محدود سازمانی را برای دستیابی به اهداف کلان سازمان به درستی بین پروژه ها تخصیص داد.(کرزنر،۲۰۰۴،ص۸۶۴)

در تعریفی دیگر مدیریت پروژه اینگونه بیان شده است:

در بسیاری از کشور ها از مدیریت سبد پروژه ها جهت تعیین نوع تجارت استفاده می‌گردد در این سبد باید تمام پروژه ها با هم دید، تجزیه و تحلیل نمود و نترل رد و برای به دست آوردن حداکثر سود مقایسه و دوباره منابع را به آن اختصاص داد. مدیریت سبد پروژه ها برای تعیین ارزش مستقیم و غیر مستقیم آن بر پروژه ها و برای منابع در دست، رویکردی کلی نگر دارد. (ساندر و ترانهیل،۲۰۰۳)

مدیریت سبد پروژه ها یک پروسه تصمیم گیری دینامیکی است، پروژه های جدید را ارزیابی می‌کند، اولویت بندی می کند از رده خارج می‌کند یا قبول می‌کند یا دوباره اولویت بندی می‌کند منابع را دوباره تخصیص می‌دهد.

این نوع مدیریت مشتمل بر سه نوع مدیریت است : (استاندارد,OPM¹ ۲۰۰۳)

الف) تمرکز بر مدیریت تجاری

ب) تمرکز بر مدیریت منابع ( مدیریت عمومی)

ج) تمرکز بر مدیریت پروژه

^{۱Office of Personnel Management (OPM)}

الف)تمرکز بر مدیریت تجاری

۱- در این مدیریت باید مطمئن بود که تمام پروژه ها منطبق بر استراتژی سازمانی است و در صورتی که بر اساس استراتژی نباشد باید آن را رد کرد.

-۲اولویت گذاری در اجرا و انجام پروژه ها باید لحاظ شود.

۳- ارزش به دست آمده در سازمان افزایش یابد.

۴- بیشترین برگشت سرمایه را دارا باشد.

۵- رشد عایدات و درآمد داشته باشد.

۶- خواسته های مشتریان و کسب درجه مطلوبیت در ‌تجارت‌های جدید در نظر گرفته شود.

پتانسیل سازمان را افزایش دهد.

ب) تمرکز بر مدیریت منابع (مدیریت عمومی)

در این مدیریت باید منابع را در کل سازمان بررسی نمود وضعیت ریسکهای پروژه را برآورد نمود:

۱- وضعیت منابع در دست فعلی را به صورت ترسیم داشته باشد.

۲- وضعیت منابع مورد نیاز در آینده را بداند و بر اساس پروژه ها تقاضای منابع جدید را درک کند.

۳- نیازهای آموزشی فعلی و آینده را بداند.

۴- عکس العمل سریع برای جذب منابع و رها کردن منابع را به صورت فرموله به دست آورد.

۵- به طور مؤثری درک صحیح از جابجایی منابع کلیدی بر اساس پروژه های با اولویت بالا داشته باشد و بتواند اعمال نماید.

۶- تشخیص، تحلیل، پاسخ، ردیابی و کنترل سبد پروژه ها را باید بداند و به کار گیرد.

۷- حل مشکلات و تعارضات برای منابع هزینه بر و کمیاب را بررسی نماید.

ج) تمرکز بر مدیریت پروژه

در این مدیریت باید پروژه ها را بازبینی نمود، ارزیابی برنامه را انجام داد تا زیاده روی یا تلاقی در برنامه ها نباشد.

۱-ایجاد مکانیزم انضباط در پشتیبانی از مدیریت پروژه ها

۲-ارتباط منظم و کارا بر مدیران پروژه ها و ارزیابی برنامه ها باشد.

۳-اطمینان از نزدیکی به موفقیت تحویل پروژه ها و برنامه ها

۴-کنترل پیشرفت پروژه ها در مقابل نتایج کلیدی

۵-کیفیت افزایش می‌یابد.

اگر کیفیت مهم است باید کنترل داشت و اگر کنترل داشته باشیم باید مدیریت سبد پروژه ها داشته باشیم. (یزدی،۱۳۸۴)

در صورت پذیرفتن غلط یک پروژه با انتخاب روش‌هایی و تصمیماتی پروژه را تصحیح یا واگذار می کند.

(شکل ۲-۲)کارکرد PPM (PMI,2006)

۲-۲-۳ چرخه عمر مدیریت پروژه ها

در چرخه عمر مدیریت سبد پروژه ها از اهداف استراتژیک شروع سپس با ضوابط موجود در شرکت و استانداردها مطابقت داده، در صورتی که پذیرفته شد اولویت گذاری می شود بعد از آن اطلاعات جمع‌ آوری، ارزیابی و مدیریت می‌گردند. در این مرحله بعد از بررسی شاخص گذاری هایی که قبلا” گذاشته شده از سلامت پروژه و تنظیم بودن آن باید مطمئن گردید. در غیر اینصورت دوباره تخصیص دهی در منابع می‌گردد سپس پروژه های تمام شده خارج می‌شوند و مجددا” این چرخه ادامه خواهد داشت .

شکل زیر چرخه عمر مدیریت سبد پروژه ها را نشان می‌دهد.( یزدی،۱۳۸۴)

(شکل ۲-۳) چرخه عمر مدیریت سبد پروژه

۲-۲-۴ عوامل موفقیت مدیریت سبد پروژه ها

در صورتی که در یک سازمان پیش نیازهای زیر در نظر گرفته شود باعث موفقیت در اجرای به موقع و با سوددهی بالا برای پروژه ها خواهد بود: (یزدی،۱۳۸۴)

الف) توانایی سازمانی در نظارت و استاندارد بودن رویه ها

ب) مدیریتهای ارشد سازمان از اهمیت مدیریت سبد پروژه ها مطلع باشند.

ج) تمایل و رضایتمندی در لایه‌های مدیریت سازمان

د) وجود سیستم ارتباطی سریع در کل سازمان

۲-۲-۵ استراتژی های سازمانی و مدیریت پورتفولیوی

امروزه بر خلاف روش های سنتی سازمانی، بنگاه های اقتصادی بر اساس پروژه تقسیم بندی می‌شوند و دایما” بر تعداد شرکتهایی که برای مدیریت فعالیت‌های خود به سوی روش پروژه محور گرایش می‌یابند افزوده می شود. از سوی دیگر برای بقا در بازارهای تجاری، رقابت پذیری، کسب درآمد و توسعه اقتصادی –اجتماعی، انتخاب و اجرای پروژه های تحقیق و توسعه امری اجتناب ناپذیر می‌باشد. (نیایی۱۳۸۵)

آگاهی از این مطلب که پروژه های سازمان در راستای اهداف استراتژیک سازمان باشند، یکی از مهمترین مشکلاتی است که فراروی مدیران است. این موضوع به دلیل کمبود منابع انسانی از یک سو و قابلیت رقابت پذیری سازمان و ادامه حیات از سوی دیگر اهمیت ویژه ای برخوردار است.

مدیریت سبد پروژه با این ایده سر و کار دارد که شرکت‌ها نه تنها باید روی مدیریت مستقل پروژه ها و اهداف خاص آن تمرکز کنند، بلکه باید پروژه ها را به عنوان یک نهاد واحد با اهداف مشترک مدیریت نماید.

همچنین در مدیریت سبد پروژه ها فرض بر این است که به طور کلی بیشتر شرکت‌ها تعداد پروژه های پیشنهادی آن ها بیش از توان مالی و منابع فیزیکی آن ها برای اجرا می‌باشد. لذا مدیریت مجبور به تصمیم گیری روی تداوم بعضی یا حذف بعضی دیگر می‌باشد. (نیایی ،۱۳۸۵)