۱-۸-۱-۳ کارایی: کارایی به معنای کمترین زمان یا انرژی مصرفی برای بیشترین کاری که انجام شده است. سطح افزایش کارایی مستقیماً به‌دست مدیران سپرده شده است. افزایش کارایی موجب ارتقا بهروری و کمک موثر درنیل به اهداف سازمانی خواهد شد(فلاح شمسی و تهرانی،۱۳۸۴).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۱-۸-۱-۴ اثربخشی: اثربخشی سازمان عبارت است از درجه یا میزانی که سازمان به هدفهای موردنظر خود نائل می‌آید. اثربخشی یک مفهوم کلی دارد. به‌بیان ساده‌تر اثربخشی را میتوان “انجام کارهای درست” نامید. اثر بخشی عبارت است از درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده. به بیان دیگر اثربخشی نشان می دهد که با چه میزان از تلاش انجام شده، نتایج مورد نظر حاصل شده است. در حالیکه نحوه استفاده و بهره برداری از منابع برای نیل به نتایج، مربوط به کارآیی می شود. پیتر دراکر معتقد است اثربخشی یعنی انجام دادن کارهای درست. از نگاه دراکر اثربخشی کلید موفقیت سازمان محســــوب می شود(حجازی و همکاران،۱۳۸۷).
بهره وری = کارایی + اثربخشی
۱-۸-۲ تعاریف عملیاتی:
۱-۸-۲-۱ ریسک: ریسک در بانکداری نوین ریسک یا خطر، احتمال محقق نشدن برنامه ها در قالب اهداف کوتاه مدت و بلندمدت تعریف می شود.
۱-۸-۲-۲ مدیریت بهرهوری: بهرهوری عبارتست از بازدهی و کارایی بانک که توسط عملکرد کارکنان ایجاد می شود. بهرهوری مساوی است با کارایی+ اثربخشی. سوالهای ۱۷ال ۲۰ پرسشنامه مربوط به بهرهوری کارکنان در بانک ملی میباشد.
۱-۸-۲-۳ کارایی: کارایی به معنای انتخاب و تنظیم درست برنامه ها( خدمات نوین) در شرایط بحرانی و رقابتی تعریف می شود. سوالهای ۳-۴-۷-۸-۱۱-۱۲-۱۵و۱۶پرسشنامه مربوط به کارایی و مولفههای ریسک می باشد.
۱-۸-۲-۴ اثربخشی: انجام درست برنامه ها مستلزم عملکرد قوی کارکنان بانک است. سوالهای ۱-۲-۵-۶-۹-۱۰-۱۳ و ۱۴ پرسشنامه مربوط به اثربخشی کارکنان می باشد.
قلمرو پژوهش
قلمرو موضوعی: ارزیابی مدیریت مولفههای ریسک و مدیریت بهره وری در بانک با بهره گرفتن از تحلیل پوششی داده ها(DEA).
قلمرو زمانی: این پژوهش در شش ماه جمعآوری و تنظیم می شود.
قلمروی مکانی: با توجه به متغیرهای پژوهش شامل ریسک مالی، ریسک عملیاتی، ریسک بازرگانی و ریسک حوادث بر مدیریت بهرهوری است آن را در شعب بانک ملی در شهرستان کرمانشاه مورد آزمون قرار خواهد گرفت.
۱-۱۰ جمع بندی از مبانی فصل اول
در این فصل به شرح و توضیح مولفههای ریسک و مدیریت بهرهوری در بانک با بهره گرفتن از تحلیل پوششی داده ها پرداخته شدهاست. هدف از ارائه این پژوهش و ابزار گردآوری اطلاعات، جامعهآماری و روش نمونه گیری و روش تجزیه به اختصار توضیح داده شده است.
فصل دوم
مبانی نظری وپیشینه پژوهش
۲-۱ مقدمه
یکی از مهمترین تکنیکهای بخش مالی و بانکی که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است، تکنیک مدیریت ریسک است. نظام مالی و بانکی با توجه به ویژگی‌های خاص آن با انواع گوناگونی از ریسک و مخاطره همچون: ریسک مالی، ریسک عملیاتی، ریسک بازرگانی و … روبه‌رو است. از طرفی شناسایی و کنترل مقدار و میزان هر یک از این ریسک‌ها در جایگاه خود برای بخش مالی و بانکی بسیار پر اهمیت است. بنابراین، تکنیک مدیریت ریسک از یک‌سو به تبیین و تشخیص انواع ریسک می‌پردازد و از سوی دیگر، روشهای مدیریت این ریسک‌ها را ارائه می‌کند( ﻫﺎرﺗﻤﻦ و اﺳﺘﻮﺗﺮ[۱۵]،۲۰۱۲).
نظام بانکداری ایران با توجه به الزام‌های شرعی و ویژگی‌های خاص آن در تخصیص و تجهیز منابع با ریسکهای ذیل روبه‌رو هستند:
-
- ریسک‌هایی که همه بانکهای متعارف و اسلامی در برخورد با آن مشترک هستند؛
-
- ریسک‌هایی که فقط نظام مالی و بانکی اسلامی با آن روبه‌رو می‌شود (صفری و همکاران،۱۳۸۹).
با توجه به ویژگی‌های خاص در تخصیص و تأمین وجوه و الزام‌های شرعی، نظام مالی و بانکداری اسلامی با پاره‌ای از ریسکهای روبه‌رو می‌شود که تکنیک و روشهای مدیریت ریسک متعارف قابلیت برخورد با آنها را ندارند. از این‌رو ارائه روشهای مدیریت ریسک در بانکداری اسلامی که از یک‌سو با قانون‌ها و الزام‌های شرعی و از سوی دیگر با قابلیت کاربرد در این نظام مطابقت داشته باشد، ضروری می سازد. افزون بر اینکه الگوی بانکداری بدون ربای در ایران نیز با توجه به ویژگی‌های خاص آن با ریسک‌هایی روبه‌رو است که برخی قابل کنترل و برخی دیگر با روشهای رایج قابل مدیریت نیستند. از این‌رو الگوی بانکداری بدون ربای ایران نیاز به بررسی انواع ریسک و مدیریت آنها با توجه به قانون‌های اسلامی را دارد(شکیبایی و شورکی،۱۳۹۳). شکیبایی و شورکی(۱۳۹۳) به بررسی انواع ریسک و روشهای مدیریت آن در بانکداری غیرربوی ایران پرداختند. در ابتدا مطالعههای درباره مدیریت ریسک در بانکداری اسلامی و بدون ربا مورد بررسی گرفت. پس از آن مروری بر ادبیات مدیریت ریسک در بانکداری متعارف پرداخته شد و پس از معرفی ساختار بانکداری بدون ربا در ایران، انواع ریسکهای موجود در نظام بانکی کشور معرفی و روشهای مدیریت آنها ارائه شد و سرانجام جمعبندی و ارائه پیشنهادهایی برای مدیریت ریسک در نظام بانکداری بدون ربای کشور ارائه می‌شود(شکیبایی و شورکی،۱۳۹۳). ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ رﯾﺴﮏ ﺣﺴﺎبﻫﺎی درﯾﺎﻓﺘﻨﯽ، اﺑﺰاری ﺿﺮوری ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ رﯾﺴﮏ ﻫﺮ ﺷﺮﮐﺖ اﺳﺖ. رﯾﺴﮏ وﺻﻮل ﺣﺴﺎبﻫﺎی درﯾﺎﻓﺘﻨﯽ را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮد و ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮان آن را ﺗﺎ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدی ﮐﺎﻫﺶ داد. ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد، ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﮐﺎﻫﺶ داد ﮐﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺗﺠﺎری و اﻫﺪاف ﺗﺠﺎری ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت واﺣﺪ اﻗﺘﺼﺎدی را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﯿﻨﺪازد(ﻟﻮﺑﯿﮏ و ﻣﻨﺲ[۱۶]، ۲۰۰۹). ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺣﺴﺎبﻫﺎی درﯾﺎﻓﺘﻨﯽ، ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدی ﭘﻮل در ﮔﺮو ﺣﺴﺎبﻫﺎی درﯾﺎﻓﺘﻨﯽ اﺳﺖ، اﯾﻦ ﺑﺮای ﯾﮏﺷﺮﮐﺖ ﺗﺠﺎری ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی اﺿﺎﻓﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺣﺴﺎبﻫﺎی درﯾﺎﻓﺘﻨﯽ در ارﺗﺒﺎط ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺎﮔﻮار و ﻧﮕﺮان ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی اﺿﺎﻓﯽ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﺪﻫﯽ ﻫﺎی ﻻوﺻﻮل از ﻃﺮف ﻣﺸﺘﺮﯾﺎن ﭘﺮ ﻣﺨﺎﻃﺮه اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ(ﻣﯿﭽﺎﻟﺴﮑﯽ[۱۷]، ۲۰۱۱). تحلیل ﭘﻮﺷﺸﻲ داده ﻫﺎ ﻳﻚ روش ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻴﺰان ﻛﺎراﻳﻲ واﺣﺪﻫﺎی ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل۱۹۷۸ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎرﻧﺰ[۱۸] و همکاران اراﺋﻪ ﺷﺪ. در اﻳﻦ روش ﻛﺎراﻳﻲ واﺣﺪﻫﺎی ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪل ﻫﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰی رﻳﺎﺿﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد. ﻣﺪلﻫﺎی ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻮﺷﺸﻲ دادهﻫﺎ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻓﻀﺎی ﻣﻘﺎﻳﺴﻪای ﺑﻴﻦ واﺣﺪﻫﺎی ﻣﺮز ﻛﺎرا را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ. ﻫﺮ واﺣﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی ﻛﻪ روی ﻣﺮز ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی ﻛﺎرا ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫﺮ ﻛﺪام ﻛﻪ زﻳﺮ ﻣﺮز ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ واﺣﺪ ﻧﺎﻛﺎرا ﺑﻮده وﻣﻴﺰان ﻧﺎﻛﺎراﻳﻲ آنﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺎ ﻣﺮز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد. ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﺪلﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻮﺷﺸﻲ دادهﻫﺎ اراﻳﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ(روسفی و همکاران[۱۹]،۲۰۰۷).
۲-۲ مبانی نظری
۲-۲-۱ ریسک
فرهنگ وبستر، ریسک را “در معرض خطر قرار گرفتن” تعریف کرده است. در حالت کلی برای تعریف ریسک می توان دو دیدگاه ارائه کرد.دیدگاه اول: ریسک به عنوان هرگونه نوسانات احتمالی بازدهی اقتصادی در آینده می باشد.دیدگاه دوم: ریسک به عنوان نوسانات احتمالی منفی بازدهی اقتصادی در آینده می باشد. ریسک در حالت کلی به دو دسته ریسک های مالی و ریسک های غیرمالی تقسیم بندی می شوند.مدیریت ریسک در حوزه مالی بر آن دسته از انواع ریسک نظارت و کنترل دارد که اولاً در محدوده کنترل باشد و ثانیاً اثرات نقدی داشته باشد. ریسک های مالی به طور مستقیم بر سودآوری شرکت ها اثر می گذارند و می توانند حتی شرکتی را از پای درآوردند(راعی و سعیدی ،۱۳۸۸). رﻳﺴﻚ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﻄﺮی ﻛﻪ به ﻋﻠﺖ ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن در ﻣـﻮرد وﻗـﻮع ﺣﺎدﺛـﻪ ای درآﻳﻨﺪه ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮباشد اﺻﻄﻼﺣﺎ ﮔﻔﺘﻪ میﺷـﻮد ﻛـﻪ رﻳﺴـﻚ زﻳﺎدﺗﺮ اﺳﺖ (هابی[۲۰] ،۱۹۹۸). رﻳﺴﻚ را، اﺣﺘﻤﺎل ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ ﻳﺎ از دﺳـﺖ دادن ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪرﻳﺴـﻚ را اﻧﺤـﺮاف ﻣﻌﻴـﺎر ﭼﻨـﺪ دوره ای ﻳـﻚﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد(ﻣﺎرﻛﻮﻳﺘﺰ[۲۱]،۱۹۵۲). رﻳﺴﻚ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاری اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع بازده ﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر اﺳﺖ. ﻟﺬا ﻫﺮ اﻧـﺪازه ﺗﻐﻴﻴﺮﭘﺬﻳﺮی ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری ریسک دارتر خواهد بود(راعی و تلنگی،۱۳۸۳). ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدی در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻴﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاری و ﺳﻄﺢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدی ﻛﺸﻮر راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ وﺟﻮد دارد، ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻛﺎرآﻣﺪ در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدی، اﻏﻠﺐ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدی و در ﻧﺘﻴﺠﻪ رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮی ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ(کاتمان[۲۲]،۱۹۹۴). تجهیز و ﺗﺨﺼـﻴﺺ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاری ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟـﻴﺖﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی از ﻃـﺮﻳﻖ ﺑﺎزار ﻣﺎﻟﻲ ﺻـﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺑﺎزار اﻋﺘﺒﺎرات ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ ﺑﺎزار اﺳﺖ. ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ ﺟﻤﻊآوری ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﺨﺼﻴﺺ آنﻫﺎ ﺑﻪ بخشﻫﺎی ﻣﺨﺘـﻠﻒ اﻗﺘﺼـﺎدی ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻃﺮف، ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ، ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺎزﻫﺎی ﺑﺎﻧﻚ از ﺟﻬﺖ اﻋﻄﺎی ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﻮده و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺤﺪود ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻨﮕﺎه در ﺳﻄﺢ ﻛﺎرا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، ﭼﺮا ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮریﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد، ﻛﺎراﻳﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪﺳﺎزی ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ (جان و همکاران[۲۳] ،۱۹۹۸). ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ در ﺻﺪد اﻋﻄﺎی ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﺑﺮﺧﻮرداری از رﻳﺴﻚ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎزده ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﻮد ﺗﺴﻬﻴﻼت اﻋﻄﺎﻳﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. اﻳﻦ اﻣﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن اﻋﺘﺒﺎری ﺧﻮد اﻋﻢ از ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻮده و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺗﻌﻬﺪات ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎی ﻣﺎﻟﻲ و ﻏﻴﺮ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨـﺪی ﻛﻨﻨﺪ؛ زﻳﺮا در ﭼﻨـﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﺗﺴﻬﻴـﻼت ﺑﻪ ﻣﺘﻘﺎﺿﻴﺎﻧﻲ اﻋﻄﺎ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از رﻳﺴﻚ اﻋﺘﺒﺎری ﻛﻤﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪﻫﻲ آنﻫﺎ در ﻣﻮﻋﺪ ﻣﻘﺮر ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ وﺟﻮه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮای اﻋﻄﺎی ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﻌﺪی ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ، در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری، رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدی ﻛﺸﻮر دارﻧﺪ (کیس[۲۴]،۲۰۰۳). ﻋﻠﻲ رﻏﻢ اﻫﻤﻴﺖ رﻳﺴﻚ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی ﺑﺎﻧﻜﻲ و ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﺳﺎزﻣﺎن یافته ای ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﻣﺪلﻫﺎی رﻳﺴﻚ در ﻛﺸﻮر ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺮای ﻣﺜﺎل در ﺑﺎزارﻫﺎی ﻣﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر از ﻳﻚ ﺳﻮ، ﻧﺒﻮد ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی رﻳﺴﻚ و ﻣﺆﺳﺴﺎت رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪی آنﻫﺎ ﺑﻪ وﺿﻮح اﺣﺴﺎس ﻣﻲﺷﻮد و از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ در زﻣﻴﻨﻪ اﻋﻄﺎی ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻧﻴﺰ روﻧﺪ ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻣﻨﻈﻤﻲ ﺑﺮای ﺗﻌﻴﻴﻦ رﻳﺴﻚ و رﺗﺒﻪﺑﻨﺪی آنﻫﺎ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻘﻒﻫﺎی اﻋﺘﺒﺎری ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی رﻳﺴﻚ، ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﺸﺪهاﺳﺖ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻛﻤﻴﺘﻪ اﻋﺘﺒﺎری ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ آنﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ(چان و همکاران[۲۵]،۲۰۰۷). در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮﺧﻮرداری از ﻳﻚ ﻣﺪل رﻳﺴﻚ ﻛﺎراﻣﺪ، ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی در زﻣﻴﻨﻪ اﻋﻄﺎی اﻋﺘﺒﺎر و اﺧﺬ وﺛﺎﺋﻖ را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﻜﻲ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻛﺸﻮر از اﻟﮕﻮی ﻛﺎرآﻣﺪی در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد(مین و لی[۲۶]،۲۰۰۷). رﻳﺴﻚ را ﺗﻐﻴﻴﺮ در ارزش ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﺎی ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه در ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻋﺘﺒﺎری ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اند(دافی[۲۷]،۲۰۰۳). در دیگرﺗﻌﺮﻳﻒ رﻳﺴﻚ ﺑﻪ ﺧﻄﺮی ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪه ﻛـﻪ ﺑـﺮاﺳﺎس آن وامﮔﻴﺮﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ اﺻﻞ و ﻓﺮع وام ﻳﺎ ﺑﺪﻫﻲ ﺧﻮد ﻃﺒﻖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮارداد ﻗﺎدر ﻧﺒﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ رﻳﺴﻚ، ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه ﻳـﺎ اﺻـﻼ وﺻﻮل ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ. اﻳﻦ اﻣﺮﺑﺎﻋﺚ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﻣﺸﻜﻞ ﻫﺎﻳﻲ در ﮔﺮدش وﺟﻮه ﻧﻘﺪ ﺑﺎﻧـﻚ ﻣـﻲﺷـﻮد. اﺛﺮ رﻳﺴﻚ از راه ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻫﺰﻳﻨـﻪ ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺟﺮﻳـﺎنﻫـﺎیﻧﻘـﺪی در ﺻﻮرت وﻗﻮع ﻧﻜﻮل ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮی میﺷﻮد(ژوین[۲۸]،۲۰۰۳). درﮔﺰارش اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﺗﺴﻮﻳﻪ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ در ﺳﺎل ۱۹۹۶ رﻳﺴﻚ، ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﺮ ﻋﺪم ﺗﺴﻮﻳﻪ ﻳﻚ ﺗﻌﻬﺪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺮرﺳﻴﺪ ﻳـﺎ ﻫﺮ زﻣﺎن ﺑﻌﺪ از آن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺎﻧﻜﺪاری اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻧﻜﺪاری ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎی ﺧﺎص ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎ رﻳﺴﻚ ﻣﺸﺘﺮی روﺑﻪ رو اﺳـﺖ. ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ رﻳـﺴﻚﺟﺰء ﻻﻳﻨﻔﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎی ﺑﺎﻧﻜـﺪاری اﺳـﺖ ﭼـﻪ ﺑﺎﻧﻜـﺪاری ﺳـﻨﺘﻲ ﻛـﻪ در ﻗﺎﻟـﺐ ﻗﺮاردادﻫﺎی وام ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭼﻪ ﺑﺎﻧﻜﺪاری اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫـﺎی آن در ﻗﺎﻟـﺐ ﻋﻘﺪﻫﺎی ﻣﺒﺎدﻟﻪای و ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ اﺳﺖ(وان و همکاران[۲۹]،۲۰۱۱). در ﺑﺎﻧﻜﺪاری اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﺎﻧﻜـﺪاری ﺳـﻨﺘﻲ، ﻛﻮﺷـﺶﻫـﺎ در ﺟﻬـﺖ روﻳﻪﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاریﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ، ﺟﻬـﺖ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮی و ﻛﻨﺘـﺮل رﻳﺴﻚ ﺑﻮدهاﺳﺖ(خان و احمد[۳۰]،۲۰۰۱). ذﺧﻴﺮه زﻳﺎن وام، ﺿﻤﺎﻧﺖ، وﺛﻴﻘﻪ و راﻫﻜﺎرﻫﺎی دﻳﮕﺮﺑﺎزدارﻧـﺪه از ﺟﻤﻠـﻪ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮی رﺗﺒـﻪ اﻋﺘﺒـﺎری ﻣـﺸﺘﺮﻳﺎن، ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ روشﻫﺎی ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎﻧـﻚﻫـﺎی ﺳـﻨﺘﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ. ﻛـﻪ در ﺑﺎﻧﻜـﺪاری اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ. در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن از اﺑﺰارﻫﺎی ﻧﻮﻳﻦ ﻣﺎﻟﻲﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ دو دﻫﻪ از ﭘﻴـﺪاﻳﺶ و اﺳﺘﻔﺎده آنها در ﺑﺎﻧﻜﺪاری ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻲﮔﺬرد(نلکین[۳۱]،۱۹۹۹).
۲-۲-۱-۱ انواع ریسک
واژه رﻳﺴﻚ از ﻛﻠﻤﻪ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ رﻳﺴﻜﺎر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﻛﺎر دﻟﻴﺮاﻧﻪ ﻛﺮدن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ. ﻳﻚ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﻛﻠﻲ ﺑﺮ روی ﺗﻌﺮﻳﻒ رﻳﺴﻚ وﺟﻮد ﻧﺪارد. ﺑﺮﺧﻲ رﻳﺴﻚ را ﻣﺒﻴﻦ ﺧﻄﺮی ﻣﻲ داﻧﻨﺪ، ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺤﺮاف ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻳﻨﺪه از آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﺷﻮد. دریک [۳۲]، رﻳﺴﻚ را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﺣﻮادث ﻏﻴﺮه منتظره - اﺣﺘﻤﺎل رخ دادن زﻳﺎن - ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدهاﺳﺖ. هری ﻣﺎرﻛﻮوﻳﺘﺰ در رﺳﺎﻟﻪ ﺧﻮد اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم رﻳﺴﻚ ﭘﺮداﺧﺘﻪ است: اﮔﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎزده را ﺑﺎ ﺑﺎزده ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻈﺎر ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﻨﻴﻢ، ﻣﻔﻬﻮم رﻳﺴﻚ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ وارﻳﺎﻧﺲ ﺑﺎزده ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ(دریک،۱۹۹۷).
۲-۲-۱-۱-۱ ریسک تجاری
ریسک تجاری به خطر مرتبط با نقدینگی‌های عملیاتی اطلاق می‌شود. قطعی نبودن نقدینگی عملیاتی نیز بدلیل انست که هیچ‌یک از مؤلفه‌های تشکیل دهنده آن یعنی در آمدها و هزینه‌ها، قطعی نیستند:
درآمدها: بسته به شرایط اقتصادی و اقدامات رقبا، قیمت با تعداد فروش (هر دو) ممکنست با انتظارات قبلی تفاوت داشته باشد. این وضئعیت را “ریسک فروش” می نامند.
هزینه‌ها: هزینه‌های عملیاتی متشکل از هزینه‌های ثابت و هزینه‌های متغیر هستند. هرچه هزینه‌های ثابت بیشتر باشند، تنظیم هزینه‌های عملیاتی نسبت به تغییرات فروش دشوارتر می‌شود.
ترکیب هزینه‌های ثابت و متغیر بستگی زیادی به نوع کسب و کار دارد. به عنوان مثال هزینه‌های عملیاتی ثابت، بخش عمده‌ای از هزینه‌های عملیاتی شرکتهای هواپیمایی را تشکیل می‌دهند: تفاوتی نمی‌کند که چه تعداد مسافر در حال پرواز هستند، شرکت باید هزینه پرواز، دستمزد خلبان و هزینه سوخت را بپردازد. هزنیه‌های متغیر برای این شرکت –هزینه‌هایی که بسته به تعداد مسافران تغییر می‌کنند- شامل درصد کوچکی از هزینه سوخت و همچنین هزینه غذا میباشد(ﻣﯿﭽﺎﻟﺴﮑﯽ، ۲۰۱۱). با در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻦ دﯾـﺪﮔﺎﻫﯽ ﺟـﺎﻣﻊ از ﯾـﮏ ﺳـﺎزﻣﺎن، ارزﯾـﺎﺑﯽ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎری ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ .ﻣﻮاﻓﻘﺎن اﯾﻦ روﯾﮑـﺮد اﻋﺘﻘـﺎد دارﻧـﺪ اﺳــﺘﻔﺎده از اﯾــﻦ روش ﺑــﺮ ﻣﯿــﺰان اﺛﺮﺑﺨﺸــﯽ و ﮐــﺎراﯾﯽ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓـﺰود. در ﺣﻘﯿﻘـﺖ، رﯾﺴـﮏ ﺗﺠﺎری از ﯾﮏ ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺌﻮرﯾﮏ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و درﺣﺎل ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﯾـﮏ ﻣﺘـﺪوﻟﻮژی در ﻣﺆﺳﺴـﺎت ﺣﺴﺎﺑﺮﺳـﯽ اﺳـﺖ(بل و همکاران[۳۳]،۲۰۰۵). ﺑـــﻪ ﻋـــﻼوه، ﻣﻄـــﺎﺑﻖ ﺑـــﺎاﺳــﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎی ﺟﺪﯾــﺪ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳــﯽ، ﺣﺴﺎﺑﺮﺳــﺎن ﻣﻮﻇﻔﻨــﺪ ارزﯾــﺎﺑﯽ و ﯾﮑﭙﺎرﭼــﻪ ﺳــﺎزی ریسک هایﻣﻮﺟــﻮد در ﺳــﻄﺢ ﺷﺮﮐﺖ ﺑـﺎ ﻓﺮآﯾﻨـﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﯾـﺰی ﺣﺴﺎﺑﺮﺳـﯽ را ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮی دﻗﯿﻖ ﺗﺮ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ(بل و سولومون[۳۴]،۲۰۰۲). در واﮐﻨﺶ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع، ﻃﯽ ﭼﻨﺪ دﻫـﻪ اﺧﯿﺮ دﯾﺪﮔﺎه دﯾﮕﺮی از رﯾﺴﮏ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﻣﻄـﺮح ﮔﺮدﯾـﺪهاﺳـــﺖ(ﻟﻤـــﻮن و ﻫﻤﮑـــﺎران[۳۵]،۲۰۰۰). در اﯾـــﻦ دﯾـــﺪﮔﺎه، ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﮐﺴﺐ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻠﯿﺖ ﺳـﺎزﻣﺎن و ﻣﺤﯿﻂ ﺻﺎﺣﺒﮑﺎر، ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﻣﻨﺎﺳﺐﺗـﺮ ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﻧﻮاﺣﯽ ﮐـﻪ در آﻧﻬـﺎ ﺳـﻄﺢ رﯾﺴـﮏ ﺗﺠـﺎری ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﯽدﻫﻨﺪ(ﮐﻨﭽﻞ[۳۶]،۲۰۰۷). در دﯾﺪﮔﺎه ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ، رﯾﺴـﮏ ﺗﺠـﺎری ﺻـﺎﺣﺒﮑﺎر ﻋﺒـﺎرت اﺳــﺖ از رﯾﺴﮏ ﻋﺪم دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ واﺣﺪ ﺗﺠﺎری، ﺑـﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﻮاﻣﻞ درون و ﺑﺮون ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ، ﻧﻈﯿﺮ ﻓﺸﺎرﻫﺎی وارده و ﺗﺤﻤﻞ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ واﺣﺪ ﺗﺠﺎری و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً رﯾﺴﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺪاوم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ واﺣﺪ ﺗﺠﺎری و ﺳﻮدآوری ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی اﻧﺠـﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ آن اﺳﺖ(ﺑﻞوﻫﻤﮑﺎران[۳۷]،۱۹۹۷). وﺟﻪﺗﻤـﺎﯾﺰ ﺑـﺎ رﯾﺴــﮏ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳــﯽ در آن اﺳــﺖ، ﺣﺴــﺎﺑﺮس ﺗﻮﺟــﻪ ﺑﯿﺸــﺘﺮ وﮐﺎﻣﻞﺗﺮی ﺻﺮف ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﻬﺎی ﺗﺠﺎری اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ واﺣﺪ ﺗﺠﺎری می نماید و ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻬﺖ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﯾـﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﻬﺎ را موردﺗﻮﺟـﻪ قرار میدهد. ﺗﻤﺮﮐﺰ اﺻﻠﯽ ﺻﺮف ﻣﺪل ﺳﺎزی از ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎری ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻮﺳـﻂ ﺷـﺮﮐﺖ ﺻـﺎﺣﺒﮑﺎر اﺳـﺖ و از داﻧـﺶ ﺑﺪﺳــﺖ آﻣــﺪه ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻣﺒﻨــﺎﯾﯽ ﺟﻬــﺖ ﺗﻌﯿــﯿﻦ رﯾﺴــﮏ ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن ﺣﺴﺎﺑﺮﺳـﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد. اﺳــﺘﻔﺎده از روﯾﮑﺮد ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎری ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ از اﺑـﺰاری ﺟﻬـﺖ آزﻣـﻮن ﮐﻨﺘﺮﻟﻬﺎی ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺳﻄﺢ ﭘـﺎﯾﯿﻦ، ﺑـﻪ اﺑـﺰاری ﺑـﺮای آزﻣـﻮن ﮐﻨﺘﺮﻟﻬﺎی ﻧﻈـﺎرﺗﯽ ﯾـﺎ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﯽ ﺳـﻄﺢ ﺑـﺎﻻ ﻣـﯽﮔـﺮدد. ﻃﺮﻓﺪاران اﯾﻦ ﺗﻔﮑـﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ اﺳـﺘﻔﺎده از روﯾﮑـﺮد ﺳـﻨﺘﯽ ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪای/ ﺳﻄﺢ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎ در ﺣﺴﺎﺑﺮﺳـﯽ ﺻـﻮرﺗﻬﺎی ﻣـﺎﻟﯽ(روﯾﮑﺮد ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ)، ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺷﮑﻞﮔﯿـﺮی ﺳـﻄﺢ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺣﺴﺎﺑﺮس، ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﻗﻀﺎوت ﻣـﺆﺛﺮ در ﺧﺼﻮص ادﻋﺎﻫﺎی ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻣﺎﻟﯽ ﮔﺮدد(ﺑﻞ و ﻫﻤﮑﺎران[۳۸]، ۱۹۹۷). در ﻋﻮض، اﺳﺘﻔﺎده از روﯾﮑﺮدی ﺟـﺎﻣﻊ و ﮐﻞﻧﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺣﺴﺎﺑﺮس اﻣﮑﺎن ﮐﺴﺐ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺟــﺎﻣﻊ و ﮐﺎﻣــﻞ از ﻣــﺪل ﺗﺠــﺎری اﺳــﺘﻔﺎده ﺷــﺪه ﺗﻮﺳــﻂ صاحب کار را دارد، ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﺮس در ارزﯾـﺎﺑﯽ ﻣﯿـﺰان اﻋﺘﺒــﺎر ﻣﻌــﺎﻣﻼت اﻧﺠــﺎم ﺷــﺪه ﺗﻮﺳــﻂ صاحب کار ﺑـﺎ در ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ(رابیسون و همکاران[۳۹]،۲۰۰۷).
۲-۲-۱-۱-۲ ریسک حوادث
مطالعه در چگونگی به دست آوردن حداکثر ستانده از منابع محدود، ماهیت علم اقتصاد است و تخصیص بهینه منابع محدود هدف این علم به شمار میرود(بیسکالی[۴۰]،۲۰۰۴). کارایی نیز در سادهترین بیان حداکثر ساختن ستانده با توجه به نهاده معین در مقیاس اقتصادی خرد و کلان است. یکی از مهمترین ابعاد پژوهش در مطالعه های اقتصادی به شمار میرود(بونین و همکاران[۴۱]،۲۰۰۵). هرگونه اقدامی در جهت بهبود و ارتقا کارایی سیستم بانکداری، موجب خواهد شد که جریان پس انداز، سرمایه گذاری و تخصیص منابع، بهبود یابد و امکانات بالقوه، پراکنده و نهفته در کشور برای پیشرفت و رفاه عمومی به کار گرفته شود(چارنیس و همکاران[۴۲]،۱۹۷۸). یکی از مهمترین مباحث در صنعت بانکداری، مبحث کارایی و ریسک حوادث میباشد. هرجا که آینده ناشناخته باشد، ریسک وجود دارد. از این رو، کسانی میتوانند آینده ای مطمئن را برای خود و سازمان خویش رقم بزنند که بتوانند با برنامه ریزی و تحلیل های صحیح، شناخت خود را افزایش دهند(چیو[۴۳]،۲۰۰۹). امروزه وقتی در مورد مدیریت ریسک حوادث صحبت، شناسایی و تعیین هزینه های ناشی از آن صحبت می شود، هدف از بین بردن ریسک نیست، بلکه آن است که مدیریت ریسک حوادث، می تواند بر دیگر شرایط بنگاه مانند سود، کارایی و… تاثیر بگذارد(چاراستوپ [۴۴]،۲۰۰۴). شایان ذکر است که تاکنون مطالعههای گوناگونی برای ارزیابی کارایی بانکها با بهره گرفتن از دو روش پارامتریک و غیرپارامتریک در داخل و خارج از ایران انجام شدهاست ولی پژوهشهای که تاثیر ریسکهای حوادث متنوع را برکارایی بررسی و مقایسه کردهباشند، بسیار اندک است.
۲-۲-۱-۱-۳ ریسک عملیاتی
ریسک عملیاتی همانند ریسک تجاری (کسبوکار) در صنعت بانکداری از اهمیت ویژه برخوردار است(هیروی و همکاران[۴۵]،۲۰۰۳). این تعریف شامل ریسک حقوقی (قانونی) نیز میباشد، لیکن ریسکهای شهرت و راهبردی را در بر نمیگیرد(هلی و همکارن [۴۶]،۲۰۱۰).” سه روش عمومی برای محاسبه ریسک عملیاتی ارائه شدهاست: ۱- رویکرد شاخص پایه : مبتنی بر درآمد سالانه موسسات مالی است.۲- رویکرد استاندارد: مبتنی بر درآمد سالانه هر شاخه از سطوح کسب وکار موسسات مالی است. ۳- رویکرد اندازه گیری داخلی (پیشرفته): مبتنی بر توسعه داخلی اندازه گیری ریسک در چارچوب سازمانی بانک است که مطابق استانداردهای تجویز شده میباشد. با ملاحظه سه رویکرد فوق به نظر میرسد تنها روش شاخص پایه در بورس اوراق بهادار تهران مد نظر داشت. این رویکرد را محققان با اطلاعات میان دورهای ۳ ماهه اطلاعات مورد استفاده قرار دادهاند. در این مدل اندازه گیری ریسک عملیاتی به وسیله محاسبه انحراف معیار خالص درآمد سالانه یک بانک در طی یک دوره متوالی ۵ ساله است(ابوالحسنی و حسنی مقدم ،۱۳۸۸).
۲-۲-۱-۱-۴ ریسک مالی
تصمیم گیریهای مالی یکی از مهمترین حوزه های رقابتی شرکتها به منظور تامین بهینه منابع مالی برای بقا در محیط متلاطم تجاری است. رقابت در محیط تجاری مستلزم توانمندی شرکتهای تجاری برای جذب بهینه منابع محدود محیطی اعم از مشتری، نیروی انسانی شایسته و منابع بهینه مالی است. مصرف بهینه این منابع، دومین عاملی است که از نقش موثری در کسب مزیت رقابتی برای شرکتها برخوردار است. در این راستا، با وجود تمام برنامه ریزیها و دقت نظرهایی که توسط کارشناسان و متخصصان شرکتها در این زمینه صورت می گیرد، اماهنوز برخی عوامل خارج از کنترل شرکتها وجود دارد که با درجات مختلفی از احتمال، امکان دست نیافتن شرکتها به هریک از اهداف عملیاتی را می تواند افزایش دهد. در این راستا، احتمال عدم دسترسی به اهداف از پیش تعیین شده، تحت عنوان ریسک مطرح است. بر مبنای اهدافی که تحت تاثیر ریسک قرار میگیرد و همچنین از نظر عوامل موثر بر احتمال دستیابی به هدف، ریسک حاکم بر شرکتها را به دسته های مختلفی تقسیم می کنند. از آن جمله می توان به ریسک مالی، ریسک تجاری، ریسک سیستماتیک، و… اشاره کرد(ﮐﻨﭽﻞ،۲۰۰۷). رﻳﺴﻚ مالی و ﺑﺎزده آن دو ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ در ﺗﺼـﻤﻴﻢﮔﻴـﺮی ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاران ﺟﻬـﺖ اﻧﺘﺨـﺎب ﻃﺮحهای ﺳﺮﻣﺎﻳﻪای ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ. در ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﭘﺮﻧﻮﺳﺎن، ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳـﻚ از ﻋﻮاﻣـﻞ ﻓﻮق ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺧﺬ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﺴﺖ آن ﻃﺮح ﮔﺮدد. ﻃﺒﻖ ﺷﻮاﻫﺪ، ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻛﺜﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران رﻳﺴﻚ ﮔﺮﻳﺰﻧﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﺟﻬﺖ ﭘـﺬﻳﺮش ﻣﺨـﺎﻃﺮه ﺑﻴﺸﺘﺮ، ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺎزده اﺿﺎﻓﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد (هبی[۴۷]،۱۹۹۸). اﮔﺮﭼﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻛﺜﺮ بخشهای اﻗﺘﺼـﺎدی ﻛﺸـﻮر ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ و ﻣﺸـﻜﻼت ﻓﺮاواﻧـﻲ ﻣﻮاﺟﻬﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ، صنعت تولیدی ایران از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻨﺎﻳﻌﻲ است ﻛﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ وﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ، از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاری ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدهاست از ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ وﻳﮋه برخوردار است(خرم،۱۳۸۳). ریسک مالی: آن ﺑﺨﺶ از رﻳﺴﻚ ﻛﻞ ﺷـﺮﻛﺖ اﺳـﺖﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎﺗﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. رﻳﺴﻚ ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﻣـﺎﻟﻲ ﺷـﺮﻛﺖ و ﺷـﻴﻮهای ﻛـﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻴﺎزﻫﺎی ﻣﺎﻟﻲاش را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد.ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ اﻋﺘﺒـﺎراتﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﮔﺮدﻳﺪهﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺛﺎﺑﺘﻲ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ درﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ:
ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺪﻫﻲ، ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺟﺮﻳـﺎن ﻧﻘـﺪی درآﻣـﺪ را ﺑـﺮای ﺳـﻬﺎﻣﺪاران ﻋﺎدی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻫﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ.
در ﺻﻮرت ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﻮدن ﺳﻮد ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ، بهرهوری شرکت ﺟﻬﺖ ﺟﺒﺮان اﻋﺘﺒﺎرات، ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﻋﺎدی در این ﺷﺮﻛﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود(توحید،۱۳۸۲).
۲-۲-۲ بهرهوری
اﺳﺘﻔﺎده از واژه ﺑﻬﺮهوری ﺑﻪ دو ﻗﺮن ﭘﯿﺶ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد. ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺮای ﻧﺨـﺴﺘﯿﻦ ﺑـﺎر ﻟﻐـﺖ ﺑﻬـﺮهوری ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻮﺋﯿﺰﻧﯽ در ﺳﺎل ﺑﻪ ۱۷۷۶ بکار ﺑﺮدهﺷﺪ. ﺷﺎﯾﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ واژه ﺑﻬﺮهوری ﺑﺎ ﮔـﺴﺘﺮش اﻧﻘـﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮدﻣﻨﺪی ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﯿﺮوی انسانی و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪگذاری و ﻣﻮاردی از اﯾﻦ دسته ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ. اﺷﺨﺎص و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ از ﺑﻬﺮهوری اراﺋﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧد(آذر و مومنی،۱۳۸۳). ﺑﻬﺮهوری ﺷﺎﻣﻞ دو ﺟﺰء ﮐﺎراﯾﯽ و اﺛﺮﺑﺨﺸﯽﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ. ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﺎزده واﻗﻌـﯽ ﺑـﻪ دﺳـﺖآﻣـﺪه ﺑـﻪ ﺑـﺎزده اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﮐﺎراﯾﯽ ﯾﺎ راﻧﺪﻣﺎن اﺳﺖ ﯾﺎ درواﻗﻊ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻘﺪار ﮐﺎری ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ اﺳﻤﯽ ﮐﺎراﯾﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﯽﺷـﻮد. ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ در ﻣﺎﺷﯿﻦ، ﮐﺎراﯾﯽ ﻫﻤﻮاره ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ﯾﮏ اﺳﺖ اما در مورد انسان(نیروی کار) بر اﺛﺮ اﻧﮕﯿﺰش و رﻫﺒﺮی ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﯾﮏ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ ﺷـﻮد(واتس[۴۸]،۱۹۷۸). اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از درﺟﻪ و ﻣﯿﺰان ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان از ﺗـﻼشﻫـﺎی اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﻣـﻮرداﻧﺘﻈﺎر ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ، در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداری از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮای ﻧﯿﻞ، ﺑـﻪ ﮐـﺎراﯾﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد؛ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﮑﺮد و ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣـﺪن رﺿـﺎﯾﺖ از ﺗـﻼشﻫـﺎی اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪهاﺳـﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﺎراﯾﯽ ﺟﻨﺒﻪ ﮐﻤﯽ دارد و اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﺟﻨﺒﻪ ﮐﯿﻔﯽ دارد(ابطحی و کاظمی،۱۳۸۰). اﻣﺮوزه ﺑﻬﺮهوری و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ داﻧﺶ از ﺟﺬابﺗﺮﻳﻦ واژهﻫـﺎی مورد کاربرد در علوم مختلف به ویژه مدیریت میباشند. بهرهوری مفهوم گستردهای است که در سطوح مختلف و از دیدگاه های گوناگونی به آن توجه شدهاست. در این راستا بهرهوری منابع انسانی نقش کلیدی ایفا می کند. مدیریت دانش هم از مفاهیمی است که بسیاری از سازمانهای پیشرو به اهمیت و نقش آن پی بردهاند چرا که امروز تمام دارایی ما از منابع طبیعی به فکر و دانش تغییر یافته است. بنابراین مدیریت آن از دغدغه های مهم سازمانهای موفق است. متاسفانه بهرهوری از مفاهیمی است که بسیار غلط و اشتباه درک شدهاست. به همین دلیل، نخست به برداشتهای نادرست اشاره می شود:
بهره وری چه نیست؟
بهرهوری کارکردن زیادتر نیست. ۲- بهرهوری کاهش هزینه ها نیست.۳- بهرهوری کاهش کارکنان نیست.۴-بهرهوریکار اضافی برای مدیران نیست.۵-بهرهوری استخدام متخصصان جدید نیست (هالس و همفری،۱۳۷۶). ۶- بهرهوری به کارگیری تکنولوژی جدیدی نیست.۷- بهرهوری هدف غایی نیست.۸- بهرهوری عملکرد نیست. ۹- بهرهوری خروجی نیست.۱۰- بهرهوری ظرفیت تولید نیست.۱۱- بهرهوری سودآوری نیست.
بهره وری چه هست؟
در پاسخ به این سوال شش دیدگاه وجود دارد که عبارتاند از: دیدگاه متخصصان، حساب داران، فیزیکدانان، مهندسان صنایع، روان شناسان سازمانی و صنعتی و در نهایت، دیدگاه مدیران(پریچارد[۴۹]،۱۹۹۲). از آنجا که دیدگاه مدیران از بقیه جامعتر و گستردهتر است و بر همه جنبه های سازمانی که در کارکرد موثر سازمان نقش دارند تاکید دارد، توضیح داده می شود(اسمیت[۵۰]،۱۹۹۰). در دیدگاه مدیریتی، بهرهوری میزان موفقیت سیستم را در استفاده از منابع برای کسب اهداف بیان می کند. در واقع بهرهوری هم مفهوم کارایی و هم اثربخشی را در بردارد. در صورتی که تعریف بهرهوری شامل کارایی اثربخشی باشد بهرهوری با مفاهیمی نظیر خروجی، تولید، سودآوری،ظرفیت تولید، عملکرد، کاهش هزینه، یا کار اضافی فرق می کند( پریچارد[۵۱]، ۱۹۹۲). همان طور که گفته شدهاست بهرهوری با مفاهیم کارایی، اثربخشی، سود آوری، کیفیت، نوآوری، کیفیت زندگی کاری و فرهنگ در ارتباط است و در واقع ترکیبی از آنهاست. برخی بهره وری را مرکب از کارایی، اثربخشی و توانایی تغییر متناسب با اقتضائات داخلی و خارجی سازمان می کند(کاظمی،۱۳۸۱).
۲-۲-۲-۱ کارایی
سازمان، پدیده ای اجتماعی به شمار می آید که به طوری آگاهانه همآهنگ شده و دارای حدود و ثغور نسبتاً مشخص میباشد و برای تحقق هدف یا اهدافی، بر اساس یک سلسله مبانی دایمی فعالیت می کند. سازمان به طور کلی، عبارت است از روابط منظم افرادی که تحت سلسله مراتب مختلف، دارای وظایف گوناگون میباشند، ولی برای رسیدن به هدف مشترکی همکاری دارند؛ به عبارتی نهادی اجتماعی محسوب میشوند که مبتنی بر هدف بوده و ساختارشان به صورت آگاهانه طرح ریزی شده و دارای سیستم های فعال هستند و سرانجام با محیط خارجی در ارتباط اند. کارایی به دو عامل تخصیص منابع و زمان پاسخ، بستگی دارد. هرچه این دو عامل افزایش یابند، کارایی کاهش می یابد(ابوالحسنی و حسنی مقدم ،۱۳۸۸). از عوامل زیر به عنوان راههای افزایش کارایی می توان نام برد:
تقسیم کار صحیح، گزینش مناسب افراد، توجه به جنبه های روانی کار و کارکنان، ایجاد زمینه های
