دارایی های نامشهود شرکت‌ها عامل مهمی در حفظ و تحقیق مزیت رقابتی پایدار آن ها میشوند در مقایسه با سایر دارایی های مشهود، محیط کسب و کار آن ها را به طور شگفت انگیزی تغییر میدهد. در قرن ۲۱ برروی اطلاعات، فناوری اطلاعات، تجارت الکترونیک ، نرم افزارها، مارک ها، حق الاختراع، تحقیقات و نوآوری ها و www و … سرمایه گذاری می شود که همگی جز دارایی های نامشهود و سرمایه فکری دانش هستند تا جز دارایی های مشهود (سالیوان، ۲۰۰۰، ۹۱)[۱۴].
در پارادایم صنعتی قدیم شرکت ها تحت اصول اقتصاد کمیابی عمل می‌کردند ولی امروزه این اصول صدق نمی کند. و شرکت ها در اقتصاد دانش تحت اصول اقتصاد فراوانی عمل می‌کنند. که این اقتصاد منابع و دارایی ها را به میزان فراوان در اختیار شرکت ها قرار میدهد که این نوع دارایی ها از نوع نامشهود است مثل فراوانی اطلاعات در اینترنت است ( همان منبع، ۹۲)۲ .
در اقتصاد دانش مهمترین دارایی ، نامشهود هستند که استفاده از آن ها از ارزش آن ها کم نمی کند و حتی به ا رزش آن ها می افزاید . مثل دانش و سرمایه فکری و … هستند. در صورتی که دارایی هایی مثل زمین، ماشین آلات و سرمایه پولی و… هستند که استفاده از آن ها از ارزش آن ها می کاهد.
امروزه سازمان ها نیاز دارند تا بتوانند دارایی های خود را از نو طبقه بندی کنند و باید آن ها اهداف استراتژیک آن ها را حمایت کنند و سهم آن ها را از ارزش سازمان به صورت کمی در آورند تا بتوانند این دارایی ها را با دارایی های رقبای خود بررسی کنند.
در عصر حاضر این دارایی های نامشهود دارای ارزش هستند، چون وقتی شرکت ها (کسب و کارها) فروخته می شود و بخشی از ارزش آن ها به صورت سرقفلی نامگذاری و برچسب میخورد.
که بر طبق تفکر «هوریب» سرقفلی، تفاوت بین ارزش واقعی (بازاری) شرکت و ارزش دفتری آن است (بنیتس،۲۰۰۰، ۱۰۱)[۱۵] .
در این زمینه شرکت‌ها نه تنها نیاز دارند دارایی های نامشهود خود را شناسایی، اندازه گیری و مدیریت کنند بلکه باید همواره سعی کنند تا این دارایی های نامشهود را به طور مستمر ارتقاء و بهبود بخشند. سازمان هایی که نتوانند دارایی های دانشی خود را به طور مستمر ارتقا دهند بقاء خود را با خطر از دست دادن و فنای خود، مبادله خواهند کرد( همان منبع، ۱۰۲)[۱۶].
۲-۲-۲- تعاریف مختلف سرمایه فکری
در رابطه با سرمایه فکری تعاریف مختلفی ارائه شده است که در ادامه به برخی از آن ها اشاره خواهد شد:
۱- بنتیس (۱۹۹۶) و (۱۹۹۹) که سرمایه فکری به عنوان منبع جدیدی برای سازمان، جهت رقابت و موفقیت در بازار به شمار می‌آید. در تعریفی دیگر وی معتقد است که سرمایه فکری تلاش برای استفاده مؤثر از دانش در مقابل اطلاعات می‌باشد ( همان منبع، ۱۰۲)[۱۷].
۲- روس و روس (۱۹۹۷) که سرمایه فکری مجموع دارایی های پنهان شرکت مانند نمادهای تجاری، حق اختراع و … می‌باشد که در برگیرنده کلیه دارایی هایی است که در صورت های مالی منعکس نمی گردد. سرمایه فکری به عنوان مهمترین منبع ایجاد مزیت رقابتی شرکت به حساب می‌آید (روس و همکارانش، ۱۹۹۷، ۴۲۶-۴۱۳)[۱۸].
۳- استیوارت در سال ۱۹۹۷ سرمایه فکری را بدین گونه تعریف کرده‌است که شامل دانش، اطلاعات، دارایی فکری و تجربه می‌باشد که به عنوان ذهن برتر با دانش کلیدی تلقی می‌گردد.
۴- ادوینسون و مالون نیز در سال ۱۹۹۷سرمایه فکری به تفاوت بین ارزش بازار و ارزش دفتری شرکت اشاره دارد تعریف کرده‌اند.
۵- سویبی در سال ۱۹۹۸ سرمایه فکری را دانشی تعریف کرده‌است که در راستای ارزش آفرینی استفاده می‌گردد. طبق این تعریف سرمایه فکری به عنوان دانش ، مهارت و توانایی هایی است که می‌تواند به ثروت و ارزش هایی تبدیل شود که نتیجه آن ارزش آفرینی است.
۶- اندریسن واستم در سال ۲۰۰۴ سرمایه فکری را منابع نامشهود در اختیار یک شرکت بوده تعریف کرده اندکه مزیت متناسبی به شرکت ارائه داده وترکیب آن ها، منافع آتی به دنبال دارد.
۲-۲- ۳- مدل های طبقه بندی سرمایه فکری
در زمینه طبقه بندی اجزاء سرمایه فکری تاکنون مدل های زیادی ارائه شده است که هر یک از این طبقه بندی ها از جهاتی به تبیین اجزای سرمایه فکری پرداخته است که در ادامه این طبقه بندی ها را با نام محققان آن ها ذکر می‌کنیم ولی باید توجه داشت که همانند، سرمایه فکری ، هنوز یک تعریف طبقه بندی جهانشمولی دربارۀ اجزا سرمایه فکری وجود ندارد لذا از جهات زیادی شباهت هایی بین تعاریف مختلف مشاهده می شود و تمامی این طبقه بندی ها و تعاریف بر این اصل استوار است که سرمایه فکری، مجموع دارایی‌های ناملموس سازمان اعم از دانش بخشی از سرمایه انسانی[۱۹]،سرمایه ساختاری[۲۰]، سرمایه ارتباطی، سرمایه سازمانی، سرمایه داخلی و سرمایه خارجی[۲۱] است برخی از طبقه بندی های ارائه شده به شرح زیر است :
جدول ۱-۲ : برخی طبقه بندی های ارائه شده سرمایه فکری
طراحی شده توسط
چهارچوب
مدل طبقه بندی
ماچلوپ(۱۹۶۲)
کار ویژه تولید دانش
سرمایه گذاری در سرمایه دانشی – هزینه های تولید رشد اقتصادی
اسویپی(۱۹۹۷)
کنترل دارایی های نامحسوس
ساختار داخلی – ساختار خارجی – شایستگی
کاپلان و نورتون (۱۹۹۲)
کارت امتیازی متوازن
دیدگاه فرآیندهای داخلی – دیدگاه مشتری – دیدگاه یادگیری و نوآوری – دیدگاه مالی
ادوینسون و مالون (۱۹۹۷)
شمای ارزشی اسکاندیا
سرمایه انسانی – سرمایه ساختاری
ببر (۲۰۰۰)
کارت امتیازی متوازن
عواید کلی ، عواید دارایی های محسوس، عواید سرمایه دانشی، سرمایه دانشی
۲-۲-۳-۱- ادوینسون و مالونه (۱۹۹۷)
این دو از طرح ارزش اسکاندیا خود، سرمایه فکری را به دو جزء سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری ارائه کرده‌اند.
نمودار ۱-۲ : طرح ارزش اسکاندیا
منبع : (کاپلان، ۱۹۹۶، ۸۵-۷۵)[۲۲]
در این طبقه بندی «ادوینسون» و «مالونه» سرمایه مشتری را در زیر و زمره سرمایه ساختاری قرار داده است که در بیشتر طبقه بندی های دیگر این کار صورت نگرفته است و برای سرمایه ساختاری دو سرمایه سازمانی و مشتری را در نظر گرفتند و برای سرمایه سازمانی نیز دو سرمایه فرآیندی و نوآوری را مطرح کردند . در این طبقه بندی سرمایه سازمانی شامل فلسفه سازمان، سیاست ها و سیستم هایی برای استفاده از قابلیت های سازمان است و سرمایه فرآیندی شامل مالکیت معنوی و سایر دارایی های نامشهود است.
۲-۲-۳-۲-سویبی[۲۳] (۱۹۹۷)
«سویبی» طبقه بندی خود را به صورت ساختار داخلی، ساختار خارجی و شایستگی کارکنان ارائه کرده‌است. این طبقه بندی بنام ناظر دارایی نامشهود معروف است.
منظور از شایستگی کارکنان همان سرمایه انسانی مطرح شده در طبقه بندی های قبلی است و منظور از ساختار داخلی، سرمایه ساختار یا سازمانی و منظور از ساختار خارجی ، سرمایه مشتری یا ارتباطی است البته باید توجه داشت که سویبی چهار حوزه کلیدی را در سه جزء خود قرار داده که عبارتند از رشد ، کارایی، پایداری و بازسازی. بر اساس این چهارچوب یک سری شاخص هایی استخراج کردند . مشکل این طبقه بندی به صورت زیر است.
نمودار ۲-۲: طبقه بندی سویبی از طریق چهارچوب ناظر دارایی نامشهود
منبع: (برینان و همکاران، ۲۰۰۰، ۱۷۰)[۲۴]
