در اواخر بزرگسالی، سالخوردگان به مرگ میاندیشند و درباره آن صحبت می‌کنند. آنها از تغییرات جسمانی، میزان بالاتر بیماری و معلولیت و از دست دادن خویشاوندان و دوستان شواهد بیشتری برای مرگ به دست می آورند. تجربه کردن مقداری اضطراب درباره مرگ، طبیعی است؛ اما، مانند سایر ترسها چنانچه خیلی شدید باشد سازگاری و کارآمدی را تضعیف می کند.
آنچه مسلم است این است که رفتار بارز انسان ها در برابر مرگ، ابراز نفرت، خصومت و انزجار است که معمولاً با ترس آمیخته اند. این احساسها در افراد متفاوتند و بر حسب شدت، زمان، نژاد، مذهب و فرهنگ فرق می‌کنند (منصور، ۱۳۸۸).
یکی از علل عمدهی اضطراب، ناکامی و نارضایتی از زندگی حال وگذشته فرد است و ایجاد امید به فعالیت و رضایت از زندگی، اضطراب فرد را کاهش میدهد. یکی از روشهای عاطفی و معنوی برای کاهش اضطراب مرگ نیز، رضایت از زندگی می‌باشد (نادری و روشنی،۱۳۹۰).
احساس خرسندی و رضایت از زندگی[۳]، از مؤلفه های نگرش مثبت افراد نسبت به جهانی است که در آن زندگی می‌کنند. رضایت از زندگی، با ارزشها ارتباط نزدیک، اما، پیچیدهای دارد و معیارهایی که افراد بر پایه آن، درک ذهنی خود را از خوشبختی ارزیابی می‌کنند، متفاوت است.
رضایت از زندگی در کل، بازتاب توازن میان آرزوهای شخص و وضعیت فعلی او می‌باشد؛ به بیان دیگر، هر چه شکاف میان سطح آرزوهای فرد و وضعیت عینی وی بیشتر گردد، رضایت او کاهش مییابد؛ همچنین، عوامل مختلفی از قبیل، ثروت، مسکن، امنیت، دوستان، امید، سختگیری، باورهای مذهبی، روابط و مدیریت خانواده، پیشرفت و موقعیت، روابط اجتماعی و تحصیل، خودباوری و عزت نفس، به طور کلی سلامتی افراد، بر میزان رضایت آن ها از زندگی تأثیر می گذارد (شانگاکوان، یو و لی[۴]، ۲۰۱۲) .
سلامت بدون تردید یکی از مهمترین جنبه های زندگی سالمندان است. موضوع سلامت، گفتگوی غالب سالمندان است. در سال ۱۹۴۶، سازمان بهداشت جهانی (WHO)، مقارن با تأسیس خود، تعریف سلامت را توسعه داد و به عبارت دیگر، به دو بعد فیزیکی و روانی، بعد اخلاق و ارزشهای اجتماعی را نیز افزود. بدین ترتیب، دخالت این عوامل را در سلامتی بشر مورد تأیید قرار داد (فرشادان، ۱۳۸۹).
از جمله مؤلفه های سبک زندگی سالم، شامل فعالیت جسمانی، تفریح و سرگرمی، تغذیه سالم، مدیریت تنش، روابط اجتماعی و بین فردی و معنویت می‌باشد؛ به عبارت دیگر، شرایط دستیابی به “شیوه زندگی سالم[۵] ” برای فرد سالمند عبارتند از: رعایت اصول تغذیه صحیح، رعایت بهداشت خواب، تحرک لازم در طول شبانه روز، عدم استعمال دخانیات، انجام معاینات دورهای منظم، برخورداری از سلامت روان و مشارکت فرد سالمند در فعالیتهای اجتماعی و زندگی در کنار خانواده (وال کوست و ساویج[۶]،۲۰۰۰).
از آنجایی که پیری فرآیندی است که متوقف نمی شود و تنها با داشتن زندگی سالم و مراقبتهای ویژه، میتوان این دوران را به دورانی مطلوب و لذتبخش توأم با سلامتی تبدیل کرد، لذا، اتخاذ سبک زندگی سالم در دوران سالمندی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. با توجه به اینکه جمعیت سالمند ایران، روز به روز در حال افزایش بوده، شناسایی عوامل تأثیرگذار بر ارتقای سبک زندگی آنان از دغدغه های ذهنی سیاست گذاران نظام سلامت کشورمان می‌باشد؛ بنابرین، سلامت سالمندان، یکی از مسائل بهداشت در اکثر جوامع است و مقابله با این مشکلات نیازمند سیاستگذاری و برنامه ریزیهای دقیق و صحیح می‌باشد. سالمندانی که شیوه زندگی سالمی دارند، از توانایی بیشتری برای بهره مندی از یک زندگی سالم برخوردار بوده و احتمالاً به مدت طولانیتری، از یک زندگی بدون بار بیماری و ناتوانی بهره خواهند برد؛ به طور کلی، انتخاب شیوه زندگی سالم در زندگی فردی همه، خصوصاًً افراد سالمند، جنبه بسیار حیاتی دارد.
۲-۱- بیان مسئله
در عصر حاضر، با توجه به بهبود شرایط زندگی و گسترش مراقبتهای بهداشتی و درمانی، افزایش چشمگیری در جمعیت و طول عمر سالمندان در جهان و ایران به وجود آمده و انتظار می رود در آینده نیز ادامه یابد؛ از این رو مسئله سالمندی از نظر مراقبت بهداشتی با مشکلات گوناگون روبه روست.
از آنجایی که سالخوردگان، یکی از گروه های آسیبپذیر را تشکیل می دهند، نیاز مبرمی به ارائه خدمات رفاهی و اجتماعی و بهداشتی دارند؛ از این رو، مسئله سالمندی به عنوان واقعیتی مطرح شده و لازم است ارتباط کاملی میان افراد سالمند و توسعه اجتماعی و اقتصادی و ایجاد درک متعارف جامعه از سالمندی متحول شود (کریمی دینی، ۱۳۹۰).
نظر به اهمیت سالمندان، سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۳، روز سلامت روان را روز سلامت در سالمندان نامید. با توجه به اینکه سازمان بهداشت جهانی، سلامتی را وضعیت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه تنها فقدان بیماری و ناتوانی تعریف کرد، بنابرین، دیدگاه سنتی سلامت، به سمت مفهوم چند بعدی آن تغییر یافت. در حال حاضر سبک زندگی به عنوان یکی از شاخص های اصلی بهداشت که ارتقاء آن ارتقاء سلامت را در پی خواهد داشت، مورد توجه متخصصان قرار گرفته است .
سبک زندگی، روشی است که فرد در طول زندگی برای خود انتخاب می کند و از عوامل بسیار مهم در سلامت جسم و روان آدمی به شمار می آید و متأثر از فرهنگ و نژاد، مذهب، عوامل جغرافیایی، اقتصادی – اجتماعی و عقاید و باورهاست (استاجی و همکاران، ۱۳۸۵).
سازمان بهداشت جهانی، سبک زندگی را از طریق زندگی بر اساس الگو های مشخص و قابل تعریف رفتاری میداند که، از تعامل بین ویژگیهای شخصیتی، بر همکنش روابط اجتماعی، شرایط محیطی و موقعیتهای اقتصادی _اجتماعی حاصل می شود. تعریف سازمان بهداشت جهانی میگوید که الگوهای رفتاری مرتباً در واکنش به تغییرات محیطی و اجتماعی خود را سازگار می‌کنند و همچنین برای ارتقاء سلامتی و توانمند کردن مردم، جهت تغییر رفتار و سبک زندگیشان نه تنها باید بر افراد تمرکز نمود، بلکه بایستی شرایط اجتماعی را هم در نظر بگیریم. سبک زندگی سالم، تلاش جهت کسب تعادل منطقی بین افزایش سلامتی شخص و ارتقاء سلامت دیگران و بهداشت جامعه است (محمدی زیدی، ۱۳۸۳).
به عبارت دیگر، سبک زندگی سالم، عبارت است از راه هایی که از طریق آن افراد می توانند، زندگیشان را سالمتر و بهتر نمایند. برخی از رفتارها و الگوها سبک زندگی سالم عبارتند از: تغذیه مناسب و متعادل، فعالیت جسمانی از قبیل ورزش کردن به صورت منظم، استراحت و خواب کافی، داشتن روابط اجتماعی مناسب، استفاده از مهارت های مناسب جهت مقابله با استرس و مشکلات زندگی (لیونز و لانگیل[۷]، ۲۰۰۰).
شواهد موجود در کشورهای توسعه یافته، دال بر این است که علت بسیاری از مرگ و میرها، نتیجه سبک زندگی ناسالم و رفتارهای خاص نامطلوب است، الگوی غذایی ناسالم، ورزش نکردن، استرس زیاد و عدم روابط اجتماعی مناسب از این قبیل هستند.
