بخش سوم: ترتیبات نهادی بین‌المللی حفاظت از اکوسیستم تالاب ها: معاهداتی و سازمانی

علی الاصول هدف از انعقاد معاهدات، ایجاد حقوق و تکالیفی میان دولت های متعاهد است. برای اجرای این تعهدات نیازی به تأسيس سازمان بین‌المللی نیست و با لازم الاجرا شدن معاهده, روابط دولت های متعاهد تابع آن معاهده خواهد بود. همچنین طبق قاعده کلی، عدم اجرای معاهده، مسئولیت بین‌المللی دولت را در پی دارد. بیش از این، نظارتی بر التزام دولت ها به معاهده وجود ندارد.

اما گاهی شیوه هایی برای تضمین اجرای معاهده پیش‌بینی می‌شوند. این شیوه ها بر دو گونه هستند. یکی ماهیت بین الدول دارند که به واسطه مکانیسم های سازمانی معاهده پیاده می‌شوند و دیگری از طریق سازمان های بین‌المللی اعمال می‌شوند.

تلاش های بین الدولی در جهت حفاظت از محیط زیست و کنترل منابع طبیعی زمین باعث بسط و گسترش نهادها و سازوکارهای بین‌المللی زیست محیطی متعددی از جمله مکانیسم های سازمانی معاهدات، سازمان ها و برنامه های بین‌المللی و همچنین سازمان های غیردولتی شده است.

تعهدات بین‌المللی ناظر بر حفاظت از محیط زیست تالاب ها که ناشی از اصول عام حقوق بین الملل محیط زیست و معاهدات بین‌المللی گفته شده می‌باشد، جهت اجرا و تضمین نیازمند وجود نهادها و سازوکارهایی هستند. لذا در این راستا در پیش رو به ترتیبات نهادی بین‌المللی که شامل مکانیسم های سازمانی معاهدات، سازمان ها و برنامه های بین‌المللی که در جهت اجرایی کردن تعهدات بین‌المللی دولت ها در حفاظت از محیط زیست تالاب ها نقش دارند اشاره خواهد گردید.

مبحث اول:مکانیسم های سازمانی معاهدات: کنفرانس اعضا، دبیرخانه، نهادهای مشورتی و ارائه گزارش

مکانیسم های سازمانی معاهدات با سازمان های بین‌المللی سنتی تفاوت دارند. این ترتیبات پس از کنفرانس ۱۹۷۲ استکهلم رشد یافتند. سایتیس نخستین معاهده زیست محیطی بود که در آن واژه «کنفرانس های طرف معاهده»^۱ استفاده شده است. موضوعات مربوط به پیروی و اجرای موافقتنامه های چند جانبه زیست محیطی از دیرباز از جمله مسائلی بودند که دولت ها در زمان اجرای هر سند حقوقی محیط زیستی بین‌المللی، آن ها را بررسی می‌کنند.

نهادهای گوناگونی از قبیل کنفرانس های اعضا یا نشست اعضا، دبیرخانه کنوانسیون، ارکان مشورتی، ارائه گزارش از جمله مکانیسم های معاهداتی به منظور تضمین تاثیر گذاری معاهدات و کنوانسیون های زیست محیطی ایجاد شده است که شامل یک مکانیسم ارائه گزارش به همراه ابزارهای نظارتی به منظور اثبات اجرای کنوانسیون و همچنین مکانیسم اقتصادی به منظور تامین تسهیلات مالی برای پوشش و تامین هزینه های اجرای فعالیت ها است.

کنفرانس طرف های معاهده یا کنفرانس اعضا، نهاد حقوقی ویژه ای است که معاهدات زیست محیطی آن را توسعه داده‌اند و ‌در مورد ماهیت حقوقی آن کمتر تحقیق شده است.

برخی از محققین، به پیروی از نگرش مرسوم، سازوکارهای معاهداتی مانند سایتیس را به هیچ وجه یک سازمان بین‌المللی نمی دانند.

«کنفرانس طرف معاهده» و نهادهای فرعی مربوط به آن از متداول ترین ترتیبات بین‌المللی در حفاظت از محیط زیست تالاب هاست. «کنفرانس طرف های معاهده» این مزیت را نسبت به سازمان ها دارد که کمتر بوروکراتیک است و هزینه کمتری دارد. از این رو سرعت عمل بیشتری را نسبت به ترتیبات بین‌المللی سازمانی دارد.

اکثر موافقتنامه های چند جانبه زیست محیطی مدرن یک رکن حاکم به نام کنفرانس متعاهدین ایجاد می‌کنند. اکثر مقاوله نامه های الحاقی به موافقتنامه های چند جانبه زیست محیطی دارای رکنی به نام نشست متعاهدین هستند که وظایفی همانند کنفرانس متعاهدین دارد. هر دو رکن متشکل از تمامی طرفهای متعاهد به موافقت نامه هستند.

______________________________

^۱ Conference of the parties

دول غیر متعاهد به موافقتنامه، سازمان ملل متحد و سازمان های تخصصی وابسته به آن و همچنین دیگر سازمان های بین الدولی و غیردولتی نیز می‌توانند به عنوان ناظر در این نشست ها حضور یابند.

اصطلاح COP/ MOP ، زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که کنفرانس متعاهدین به عنوان نشست متعاهدین یک کنوانسیون تشکیل جلسه می‌دهد. بدیهی است که تنها متعاهدین به یک موافقتنامه اجازه دارند تا در خصوص مسائل مربوط به کنوانسیون تصمیم گیری نمایند.

وظایف کنفرانس متعاهدین در هر موافقتنامه چند جانبه زیست محیطی تعیین شده است. وظیفه اصلی کنفرانس متعاهدین، بررسی و ارزیابی مستمر اجرای موافقتنامه و اتخاذ تصمیماتی است که برای اجرای بهتر آن ضروری است. برخی از این وظایف در مقررات مربوط به ایجاد کنفرانس متعاهدین و مقررات مربوط به موضوعات خاص، آمده است.

وظایف مورد نظر بسته به هر موافقتنامه چند جانبه زیست محیطی، شامل موارد زیر است:

• • تصویب آیین نامه و مقررات مالی، مقررات داوری و رویه های مصالحه و همچنین مقررات مالی لازم برای کارکرد دبیرخانه؛

• • ایجاد ارکان فرعی؛

• • دریافت و بررسی گزارش های ادواری از متعاهدین یا ارکان فرعی؛

• • تصویب تصمیماتی که از سوی موافقت نامه چند جانبه زیست محیطی درخواست می شود (برای مثال در زمینه دستورالعمل ها، مقررات، طرح های اجرایی، کمک های مالی و فنی و مطلوب ترین رویه ها)؛

• • ارزیابی ادواری کارایی موافقتنامه؛

• • اتخاذ تصمیماتی در زمینه منابع و سازوکارهای مالی؛

• • ایجاد و تصویب سازوکارهای مربوط به عدم پایبندی؛

• • در صورت نیاز همکاری با دیگر سازمان ها؛

• تصمیم گیری ‌در مورد تصویب اصلاحیه های پیشنهادی در موافقتنامه. (برمکی،۷۷،۱۳۸۹)

به طور معمول در معاهدات زیست محیطی مقرراتی با ماهیت عام تر وجود دارد که به کنفرانس متعاهدین این اختیار را تفویض می‌کند تا اقدامات بیشتری را که برای رسیدن به اهداف موافقتنامه ممکن است لازم باشد، مورد توجه قرار داده و دنبال کند.

پیشرفته ترین حالت در کنفرانس طرف معاهده این است که اجازه و اختیار داشته باشد که تصمیمات الزام آور اتخاذ نمایند. این که می توان از صلاحیت نسبی استنباط نمود که کنفرانس اعضای کنوانسیون ها می‌توانند تصمیمات الزام اور بگیرند، با حاکمیت دولت ها در تضاد است. البته در میان سازمان های بین‌المللی نیز معدودی از آن ها می‌توانند تصمیمات الزام آور اتخاذ نمایند و به طور غالب تصمیمات آن ها به صورت رهنمود و راهبرد هایی است که اگرچه الزام آور نیستند، اما همگرایی دولت ها را نشان می‌دهد.

ممکن است کنفرانس اعضای کنوانسیون ها مبادرت به تفسیر مقررات معاهده کنند. اگرچه در معاهده اجازه تفسیر به صراحت داده نشده باشد و در کنفرانس طرف های معاهده اقدام به تفسیر معاهده کند، به نظر می‌رسد این تفسیر، رو به بعدی کشورها به شمار آید و از مصادیق تفسیر به موجب ردیف (ب) بند (۳) ماده ۳۱ کنوانسیون وین معاهدات ^۱ باشد. می توان گفت که تفسیر معاهدات ‌به این شیوه در مکانیسم های معاهداتی، بسیار به اراده اصلی دولت ها نزدیک است و بهتر و بیشتر می‌تواند به اجرای معاهده یاری رساند.