۲-۱-۵-۲-۶-اختلال­های روان­تنی

اختلال­های روان­تنی بیماری­های جسمی و بدنی هستند که به دلیل وجود مشکلات روانی ایجاد می­ شود و یا اینکه تحت تأثیر فشارهای محیطی تشدید می­گردند. از جمله این اختلال­ها ‌می‌توان به آسم، زخم معده، فشار خون، دردهای عضلانی استخوانی، سردرد، اختلال­های جنسی، روماتیسم و غیره اشاره کرد. بیماری­های روان­تنی ناشی از عوامل ژنتیکی، محیطی، شناختی و زیست شیمیایی می­باشند(خدایاری فرد، عابدینی و صادقی، ۱۳۸۵).

یک رابطه متقابل میان بدن و ذهن برقرار است. ‌به این­صورت که، حالت­های هیجانی چون خشم، ترس، اضطراب و غیره باعث تغییرات فیزیولوژیکی مانند افزایش ضربان قلب، تعریق، گریه و غیره می­شوند. وقتی این تغییرات بر سلامت افراد تأثیر متقابل دارد، در حیطه علم روان­تنی قرار می­ گیرند. علم روان­تنی ارتباط میان پدیده ­های روان­شناختی و زیستی در انسان را بررسی می­ کند و به تشخیص، درمان و پیشگیری از ابعاد روانپزشکی بیماری‌های جسمی می ­پردازد(خدایاری فرد، عابدینی و صادقی، ۱۳۸۵).

۲-۱-۶- رویکردهای نظری مربوط به مشکلات رفتاری

در این بخش به مهم­ترین رویکردها در زمینه علل مشکلات رفتاری اشاره می­کنیم که عبارتند از:

۲-۱-۶-۱- رویکرد زیستی

بر اساس رویکرد زیستی مشکلات رفتاری به دلیل ناهنجاری­های ژنتیکی، فیزیکی، بیوشیمیایی به وجود می ­آید(هاردمن و همکاران، ۲۰۰۲؛ ترجمه علیزاده و همکاران، ۱۳۸۸). پیشرفت علم نیز تأثیر عوامل زیستی بر مشکلات رفتاری را بیان می­ کند(فتحی، ۱۳۹۱). نظریه زیست‌شناختی گاهی نقایص مغزی، عفونت، عدم تعادل بیوشیمیایی و عوامل ارثی را به عنوان دلایل احتمالی برای مشکلات رفتاری می­داند. این نظریه بیان می­ کند که در ایجاد و افزایش مشکلات رفتاری، عوامل بیولوژیک نقش مهمی دارد. دانشمندان قدیم همچون بقراط بر این عقیده بودند که افکار و رفتار نادرست به دلیل آسیب­دیدگی مغز ‌می‌باشد. در این نظریه مغز نقش مهمی دارد و برای رفتار مناسب باید ارتباط درستی بین نورون­ها و تکانه­های عصبی برقرار شود(یارمحمدیان، ۱۳۸۹).

۲-۱-۶-۲- رویکرد روان­پویایی

این نظریه به نظریه روان­تحلیلی نیز شهرت دارد که توسط فروید مطرح شد. در این نظریه برای تبیین علت­ رفتارها بیشتر بر عوامل روانی‌ درونی تأکید می­ شود تا عوامل محیطی و اجتماعی. مشکلات افراد به چند سال اول کودکی و مشکلات مربوط به آن دوران مربوط می­ شود و انگیزه­ های ناهشیار بر رفتار تأثیر می­ گذارد. از نظر فروید رفتار افراد از تعارض بین سه ساختار نهاد، خود و فراخود ایجاد می­ شود(یارمحمدیان، ۱۳۸۹). برای حل مشکلات رفتاری، فرد از طریق درمانگر ‌به این ساختارهای روانی آگاهی پیدا می­ کند. کودکان از طریق بازی­درمانی می‌توانند ‌به این بینش برسند و سپس از طریق خانواده­درمانی به حل مشکلات‌شان پرداخت(هاردمن و همکاران، ۲۰۰۲؛ ترجمه علیزاده و همکاران، ۱۳۸۸).

۲-۱-۶-۳- رویکرد رفتاری

از نظر این رویکرد، رفتار حاصل یادگیری و تأثیر محیط ‌می‌باشد. معتقدان ‌به این نظریه برای تبیین مشکلات رفتاری، نقش تقویت، وقایع لذت­بخش و تاریخچه یادگیری فرد مانند نقش جریان اجتماعی و محیط درون­فردی را بررسی ‌می‌کنند(یارمحمدیان، ۱۳۸۹). ‌بر اساس این رویکرد مشکلات رفتاری آموختنی است و افراد آن­ را از محیط می­آموزند و توسط افراد دیگر تقویت می­شوند و این موجب تداوم رفتار نابهنجار می­ شود. برای درمان، رفتار مناسب به آن ها نشان داده می­ شود و این فرصت را می­ دهند تا با تقویت مناسب، رفتار جدید را جایگزین نمایند(فتحی، ۱۳۹۱).

۲-۱-۶-۴- رویکرد شناختی

از نظر رویکرد شناختی تفسیر غلط موقعیت­ها یا اسنادهای نادرست، گرایش به تفکرات منفی، سرزنش کردن خود بعد از حوادث ناگوار، عوامل مؤثر در مشکلات رفتاری می­باشند. در واقع، تفکر بالنده در افراد با مشکلات رفتاری وجود ندارد(یارمحمدیان، ۱۳۸۹). نظریه­پردازان شناختی به چگونگی شکل­ گیری نظام فکری کودک و استفاده از راهبردهای ویژه برای حل مسائل توجه ‌می‌کنند. کودکان ممکن است ‌بر اساس باورهای نادرست یا تحریفات به قضاوت درمورد عملکرد خود یا دیگران بپردازند که این موجب سوگیری اسنادی^[۴۶] درمورد توانایی خود یا دیگران می­ شود. گاهی مشکلات رفتاری کودکان ناشی از تفکر ناپخته مانند خودمحوری و گاهی ناشی از نقص­های شناختی مانند ناتوانی در استفاده از واسطه­های کلامی برای تنظیم رفتار ‌می‌باشد(مش و وولف، ۲۰۰۸؛ ترجمه مظفری مکی­آبادی و فروع­الدین عدل، ۱۳۹۱).

۲-۱-۶-۵- رویکرد سیستمی

رویکرد سیستمی بیان می­ کند که رابطه متقابلی میان سیستم­ها وجود دارد. در این رویکرد، کودک داخل مجموعه ­ای از سیستم­ها قرار ‌می‌گیرد که شامل خانواده، مدرسه، همسالان و سایر سازمان­ های مرتبط با کودک در جامعه می­ شود. مشکلات رفتاری زمانی ایجاد می­ شود که میان رفتار کودک با رفتار سیستم تضاد و دوگانگی ایجاد شود. یکی از این سیستم­های مهم که از ابتدای کودکی بر رفتار کودک تأثیر می­ گذارد و با کودک در تعامل است، خانواده می‌باشد(فتحی، ۱۳۹۱). از میان سیستم خانواده والدین تأثیر مهمی را بر رفتار کودک
می­گذارند. والدین با رفتار گرم و پذیرنده یا سرد و طردکننده موجب ایجاد رفتارهای سالم یا ناسالم در فرزندان می­شوند(یارمحمدیان، ۱۳۸۹).

در پژوهش حاضر از رویکرد سیستمی استفاده می­ شود، زیرا این رویکرد به نقش خانواده به عنوان یک عامل مؤثر در مشکلات رفتاری توجه می­ کند.

۲-۱-۷- سبک­­های فرزندپروری

کودکان نقش مهمی را در خانواده ایفا ‌می‌کنند. توجه به نیازهای آن ها اهمیت زیادی برای والدین دارد. حال اگر کودک دچار بیماری یا اختلالی باشد خانواده دچار نگرانی و بحران می‌شود. با ورود فرزند به مدرسه، خانواده با مسائل متنوع­تری روبه رو می­ شود و ممکن است آرامش خانواده تا حدودی در معرض خطر قرار گیرد. با توجه ‌به این­که خانواده اولین محیطی است که کودک در آن به تعامل می ­پردازد، ‌می‌توان علت مشکلات رفتاری کودکان را در این محیط مشخص کرد. رفتارهای نامناسب و تند والدین، سبک فرزندپروری^[۴۷] انعطاف­ناپذیر، و سخت­گیری زیاد از جمله عواملی ا­ست که منجر به مشکلات رفتاری در کودکان می‌شود(شکوهی یکتا و همکاران، ۱۳۸۵).

مادرانی که کودکان با اختلال یادگیری دارند در انجام تکالیف به فرزندان­شان سخت­گیرتر هستند و بازخوردهای منفی­تری به فرزندان خود می­ دهند و زمینه خلاقیت و چالشی کمتری را برای فرزندان خود مهیا ‌می‌کنند(شکوهی یکتا و پرند، ۱۳۸۵).

تعامل اجتماعی با والدین در طول مراحل رشد اهمیت بسزایی دارد. آنچه اهمیت زیادی دارد رابطه والد– فرزند به عنوان منبع محبت و امنیت است. اگر مادر یا مراقب اصلی، محبت و امنیت کافی تأمین کند، رشد به طور طبیعی اتفاق می ­افتد و کودک به رشد روانشناختی مثبت دست خواهد یافت و انگیزه­ های کودکی آزاد خواهند بود تا به تلاش­ های خودمختار بزرگسالی تبدیل شوند. بدین وسیله الگوی آمادگی­های شخصی شکل خواهند گرفت و نتیجه آن بزرگسال پخته و سالم خواهد بود(شولتز و شولتز، ۲۰۰۵؛ ترجمه سیدمحمدی، ۱۳۹۰).