راتر به انتظار تعمیم یافته کنترل درونی در مقابل کنترل بیرونی تقویت اشاره می‌کند افراد مختلف در اعتقاد ‌به این امر که هر اتفاقی که برای آن‌آموزش‌ها رخ می‌دهد، نتیجه ای از رفتارهای خودشان است(کنترل درونی) در مقابل این اعتقاد که آن اتفاق نتیجه ای از اقبال، سرنوشت، شانس یا اشخاص ذی‌نفوذ (کنترل بیرونی) می‌باشد، با یکدیگر تفاوت دارند. روشن است اشخاصی که معتقدند می‌توانند سرنوشت خودشان را کنترل کنند، در بسیاری از موقعیت ها نسبت به رفتار کسانی که انتظار دارند پیامدهای رفتار آن‌آموزش‌ها توسط اشخاص دیگر یا شانس تعیین می شود متفاوت خواهد بود. از نظر راتر و همکارانش یادگیری مردم در موقعیت های مختلف متفاوت می‌باشد و انتظاراتی که فرد را تقویت و رهنمون می‌سازد مهم می‌باشند. همچنین افراد در بعد انتظار تعمیم یافته کنترل درونی در مقابل کنترل بیرونی تقویت با هم متفاوت هستند با توجه به وجود چنین تفاوت هایی، شناخت مردم و تجاربی که آن‌آموزش‌ها را ‌به این تفاوت ها رهنمون می‌سازد، اهمیت علمی بسیار زیادی در جامعه دارد.

بر طبق نظر راتر در ادراک تقویت، تفاوت های فردی وجود دارد. به عبارت دیگر یک واقعه یا پدیده ممکن است به وسیله‎ی بعضی از افراد به عنوان تقویت کننده ادراک شود، در حالی که دیگران ممکن است آن را تقویت کننده در نیابند. یکی از تعیین کننده‌آموزش‌ها در پیش‌بینی رفتار این است که آیا فرد درک می‎کند که تقویت کننده‎ای که به دنبال رفتارش می‎آید وابسته به رفتار اوست(خود کنترل درونی) و یا اینکه آن به وسیله نیرویی خارج از کنترل خودش، کنترل می‌شود (کنترل بیرونی). به عبارت دیگر خودکنترلی ‌به این بستگی دارد که فرد رابطه بین عمل(رفتار) خویش و تقویت کننده‎ی آن را چگونه درک کند. افرادی که با متغیر شخصیتی خودکنترلی درونی مشخص می‎شوند، بر این باورند که موفقیت یا شکست به تلاش یا توانایی آن‌آموزش‌ها بستگی دارد. ولی افراد دارای خودکنترلی بیرونی، معتقدند که فاکتورهای دیگری مانند شانس یا سختی تکلیف باعث موفقیت یا شکست آن‌آموزش‌ها می شود. افراد دارای خودکنترلی درونی اعتقاد دارند تقویتی که آن‌آموزش‌ها دریافت می‎کنند تحت کنترل رفتارها و ویژگی‎های خود آن‎هاست. در مقابل آن‎هایی که دارای خودکنترلی بیرونی هستند، تصور می‎کنند که تقویت توسط دیگران، سرنوشت یا شانس کنترل می‎شود. آن‌آموزش‌ها متقاعد شده‎اند که در رابطه با این نیروهای بیرونی عاجز هستند. این افراد معتقدند که رفتارها و توانایی‎هایشان تاثیری در تقویت‎هایی که دریافت می‎کنند، ندارند. اغلب ارزش کمی برای هر گونه تلاش در برای بهبود شرایط خود قایل‎اند. وقتی که آن ها تصور می‎کنند کنترل کمی بر زندگی خود چه در زمان حال یا در آینده دارند، پس چرا باید تلاش کنند (شولتز^[۵۵]، ۲۰۰۴).

افراد دارای خودکنترلی درونی معتقدند که رویدادهای مثبت در نتیجه‎ی نقشه‎ریزی دقیق و کوشش پیگیر خود آن‌آموزش‌ها به دست می‎آید، لذا برای هر گونه عمل و رفتار خود و پیامدهای ناشی از آن قبول مسئولیت می‎کنند(برای مثال، دانش آموز دیر رسیدن به کلاس درس را به دیر از خانه خارج شدن نسبت می‎دهد نه به عوامل مبهم بیرونی) از سوی دیگر، افراد دارای خودکنترلی بیرونی بین رفتار خود و رویدادها هیچ گونه رابطه‎ی هسته‎ی علت و معلولی نمی‎بینند و بخت و اقبال، تصادف و یا اشخاص دیگر را مسئول نتایج رفتار خود می‎دانند، در نتیجه برای اعمال و رفتار خود قبول مسئولیت نمی‎کنند. ‌بنابرین‏ دانش آموزی که در یک درس نمره ضعیفی گرفته است، ممکن است چنین استدلال کند که نمره ضعیف او ناشی از غرض ورزی معلم بوده است. در ضمن چون افراد دارای منبع بیرونی خودکنترلی بر این باورند که رفتارها و مهارت های خود آنان بر تقویت‎هایی که دریافت می‎کنند چندان تأثیری ندارد، برای کوشش‎های خود ارزشی قائل نمی‎شوند. آن‌آموزش‌ها به کنترل زندگی خود به دست خویش در حال و آینده چندان ایمانی ندارند. در مقابل، کسانی که معتقد به منبع درونی خودکنترلی هستند، بر این باورند که کنترل زندگی خود را شخصاً در دست دارند و برای مهارت‌ها و توانایی‌های خود ارزش قائل می‎شوند (سیف، ۱۳۸۲).

۲-۶ انواع کنترل و نظارت

۲-۶-۱ کنترل پیش از عمل^[۵۶]

این نوع کنترل که به آن پیش کنترل نیز می‌گویند عبارت است از روشی که بدان وسیله، پیش از انجام یک عمل یا یک اقدام، فرد نسبت به وجود منابع اجتماعی، اقتصادی و روانشناختی رفتار و مواد اولیه اطمینان حاصل می‌کند. تهیه جدول زمان بندی شده و تدارک دیدن برای کارهایی که در پیش است نیز نمونه بارزی از کنترل پیش از عمل است(استونر و فریمن^[۵۷]، ۱۹۹۶). تدوین برنامه زمان بندی شده به فرد کمک می‌کند تا رفتار آینده را مشخص نماید و سپس برای انجام عمل مدت زمان لازم را تعیین و برآورد نماید و برای مسایل و رویدادهای پیش‌بینی نشده هم مقداری وقت در نظر بگیرند (رضائیان، ۱۳۶۹).

۲-۶-۲ کنترل سکانی^[۵۸]

کنترل سکانی که گاهی آن را سیبرنتیک^[۵۹] یا کنترل آینده نگر^[۶۰] هم می‌نامند، از این جهت اعمال می شود که بتوان موارد انحراف از استاندارد را تعیین کرد و پیش از این که به نتایج نامناسبی بیانجامد، درصدد اقدامات اصلاحی برآمد. تنها زمانی کنترل سکانی مؤثر واقع می شود که فرد بتواند درباره تغییراتی که در محیط رخ خواهد داد، یا در رابطه با پیشرفت کارکرد در جهت هدف مورد نظر، اطلاعات دقیق و بهنگامی را به دست آورد (استونر و فریمن، ۱۹۹۶).

۲-۶-۳ کنترل تفکیکی(بلی- خیر)^[۶۱]

کنترل بلی- خیر یا کنترل رفتن یا نرفتن فرآیندی است که بدان وسیله جنبه‌های خاصی از اقدامی که باید انجام شود یا شرایط خاصی که پیش از ادامه کار باید تأیید گردد مشخص خواهد شد(رضائیان، ۱۳۶۹).

۲-۶-۴ کنترل بعد از عمل^[۶۲]