1. 1. بودن در حال حاضر

1. 1. هدفمند

1. بدون قضاوت.

این نوع توجه منجر به افزایش آگاهی، شفافیت و وضوح آگاهی و پذیرش واقعیت موجود می­ شود. حضور صحیح ذهن بدان معنا است که شخص آگاهی خود را از گذشته و آینده قطع کند و به زمان حال حاضر معطوف کند. زمانی که فرد در حال حاضر حضور داشته باشد، واقعیت را با تمام جنبه­ های درونی و بیرونی­اش می­بیند و درمی­یابد؛ ذهن به دلیل قضاوت و تعبیر و تفسیرهایی که انجام می­دهد دائمأ در حال نشخوار افکار و گفتگوی درونی است. (محمدخانی و خانی­پور، ۱۳۹۱ ).

ذهن آگاهی به معنی توجه کردن به زمان حال به شیوه ای خاص، هدفمند، خالی از قضاوت به همراه پذیرش بدون داوری ‌در مورد تجربه های در حال وقوع در لحظه کنونی است ( کابات زین، ۲۰۰۳٫م). ذهن آگاهی یعنی بودن در لحظه با هر آنچه اکنون هست، بدون قضاوت و اظهار نظر درباره آنچه اتفاق می ­افتد، یعنی تجربه واقعیت محض بدون توضیح. ذهن آگاهی را ‌می‌توان به ‌عنوان یک شیوۀ «بودن» یا یک شیوۀ « فهمیدن » توصیف کرد که مستلزم درک کردن احساسات شخصی است ( بیر^[۱۱۸] ،۲۰۰۳ .م). به نظر تیزدیل و همکاران (۲۰۰۰ .م)، مهارت­ های آموخته شدۀ کنترل توجه، در مراقبه ذهن آگاهی می ­توانند در پیشگیری از بازگشت دوره ­های افسردگی اساسی سودمند باشند. در این روش به افراد افسرده آموزش داده می­ شود که افکار و احساسات خود را بدون قضاوت، مشاهده کنند و آن­ها را وقایع ذهنی ساده­ا­ی ببینند که می­آیند و می­روند، به جای آنکه آن­ها را به عنوان قسمتی از خودشان یا انعکاسی از واقعیت در نظر بگیرند، این نوع نگرش به شناخت­های مرتبط با افسردگی، مانع تشدید افکار منفی در الگوی نشخوار فکری می­ شود.

ذهن آگاهی برگرفته از ابعاد مختلف سنت­های معنوی کهن است. یکی از این سنت­های معنوی بودایسم است. بر اساس باورهای رایج بوداییان، بودایسم؛ یک سنت منسجم از سلوک در راهی است که به سمت درک رنج می­رود و به شروع و پایان درد و رنج معطوف می شود و ابزاری است که انسان از آن برای آزادی خود از رنج روز افزون و مشکلات و دردهای موجود متوسل می­ شود (کرین،^[۱۱۹]، ۱۹۶۴)

در درمان (MBCT ) بیماران افسرده یاد می­ گیرند که چطور به طور متفاوتی با افکار و احساسات منفی­شان رابطه برقرار کنند و روی تغییر محتوای باورها و فکرها متمرکز می­شوند. همچنین یاد می­ گیرند که افکار خودآیند، عادت­ها، نشخوارهای ذهنی، فکرها و احساسات منفی را چگونه تغییر دهند و نسبت به آن­ها آگاه باشند و در چشم انداز وسیع­تری افکار و احساسات خود را ببینند ( تیزدیل و همکاران، ۲۰۰۰ .م). پژوهشگران طیف وسیعی از اختلالات جسمی و روانی را با به کارگیری شیوۀ درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی درمان نموده ­اند. نتایج به دست آمده، گواه تأثیر بسزای روش شناخت­درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در درمان اختلالات خلقی و اضطرابی است ( هافمن و همکاران، ۲۰۱۰ .م) و ( نزو^[۱۲۰] ،نزو، ترونزو^[۱۲۱]و مک کلار^[۱۲۲] ،۲۰۱۰ .م).

پیشگامان این روش درمان از آن در کاهش استرس بهره جستند و هوشیاری آگاهانه که در این روش معرفی می­ شود، از محتوای باورهای بودایی با دوهزاروپانصد سال قدمت برگرفته شده که با اصول علمی درمان شناختی و رفتاری تلفیق شده اند و از روش­های کاهش استرس مبتنی بر حضور ذهن کابات زین نیز استفاده نموده است.

ذهن آگاهی شکلی از مراقبه است که ریشه در تمرینات معنوی بودا دارد که در کار بالینی مورد استفاده قرار گرفته است. مراقبه ذهن آگاهی شامل مشاهده تجارب گستره کنونی فرد، یعنی احساسات جسمانی، افکار و عواطف او است ( بائر ، ۲۰۰۳ .م).

هدف این درمان مانند شناخت­درمانی تغییر در محتوای افکار نیست بلکه هدف آن ایجاد یک نگرش یا رابطۀ متفاوت با افکار احساسات و عواطف است که شامل حفظ توجه کامل و لحظه به لحظه و نیز داشتن نگرش همراه با پذیرش و به دور از قضاوت است. فرضیه اساسی شناخت­درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی آن است که ذهن دارای دو نوع ذهنیت است که از طریق آن­ها می ­تواند به پردازش تجربه بپردازد. این دو شامل: ذهنیت بودن و ذهنیت انجامی است. (محمدخانی و همکاران، ۱۳۹۱)

به طور کلی، در درمان شناختی مبتنی بر حضور ذهن، هدف آن است که بیمار بتواند افکارش را تنها به صورت افکار محض در نظر بگیرد و آن­ها را از نوع رویدادهای ذهنی قابل آزمون ببیند و قادر شود؛ وقوع این رویدادهای ذهنی منفی را از پاسخ­هایی که آن ها معمولاً برمی انگیزانند، جدا کنند و در نهایت معنای آن­ها را تغییر دهد. به عبارت دیگر در شناخت­درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی سه هدف اساسی دنبال می شود:

الف) تنظیم توجه

ب)توسعه آگاهی فراشناختی

ج) تمرکززدایی و توسعه پذیرش حالت­ها و محتویات ذهنی (محمدخانی و همکاران ۱۳۹۱).

ماهیت افکار هر چقدر هم منفی باشد به خودی خود مشکل اصلی محسوب نمی­شوند، بلکه این شیوه واکنش به آن­ها از طریق فعال­شدن یک حالت ذهنی مبتنی بر تشخیص تفاوت­هاست که موجب تداوم و تشدید افکار منفی می­ شود. حضور ذهن به بیمار کمک می­ کند با تسهیل در شناسایی به موقع الگوهای افکار، احساسات و حس­های بدنی آن­ها را در مرحله مناسبی پیش از توسعه و بسط یافتن خنثی کند. پرورش آگاهی ‌به این شیوه بیماران را قادر می­سازد تا آشکارا تر برانگیخته شدن واکنش­های نشخواری و منفی را مشاهده کنند و بتوانند از چنین الگوهای فکری تمرکز زدایی کنند و به آن­ها به عنوان رویدادهای ذهنی بنگرند که بازنمایی­های از واقعیت نیستند

ذهن آگاهی یک درمان روانشناختی جدید است که بر پایه تکنیک­های مراقبه و شامل توجه کردن به شیوه خاص یعنی هدفمند، در زمان کنونی، بدون قضاوت است ( کابات زین، ۱۹۹۴٫م ). همچنین به معنای آگاهی کامل فرد از دنیای درونی و بیرونی خود از جمله افکار، احساسات جسمانی، هیجانات، اعمال و محیط اطراف است و فرد باید آن­ها را به همان صورتی که وجود دارند، در نظر بگیرد (چیسا و مالینوسکی^[۱۲۳]، ۲۰۱۱ .م).

گلمن^[۱۲۴](۲۰۰۵ .م) می­گوید” آگاهی از تجربه زمان حال، توأم با پذیرش، هوشیار بودن نسبت به واقعیت، مواجه با ذات تجربه و دیدن امور است به گونه ­ای که برای اولین بار دیده می­شوند، ذهن آگاهی است. بودن در لحظه با هر آنچه اکنون هست، بدون قضاوت و اظهار نظر درباره آنچه اتفاق می ­افتد (کابات زین، ۲۰۰۳ .م). شیوۀ «بودن» یا یک شیوۀ « فهمیدن » که مستلزم درک کردن احساسات شخصی است و فرد را به ایجاد رابطه متفاوت با تجربه احساسات درونی و حوادث بیرونی، از طریق ایجاد آگاهی لحظه به لحظه و جهت­گیری رفتاری مبتنی بر مسئولیت عاقلانه به جای واکنش پذیری اتوماتیک، قادر می­سازد ( کابات زین، ۲۰۰۳ .م). فرایندی که داشتن توجه بدون قضاوت به رویدادهای درونی و بیرونی است که در لحظه به وجود می­آیند. رویدادهای درونی شامل افکار، هیجانات، ادراکات و احساسات جسمانی و رویدادهای بیرونی شامل تجارب محیطی، موقعیتی و بین فردی است ( کابات زین، ۲۰۰۵ .م).