بنابرین، « دراینجا یک قاعده کلی حقوقی حکم فرمانیست و این عمل صرفاً مصلحتی است و دولت بر حسب مورد حقوقی را با شرط معامله متقابل به خارجی ها اعطا می کند».[۲۶]
رفتار متقابل به سه صورت متجلی می شود: رفتار متقابل سیاسی، رفتار متقابل قانونگذاری و رفتار متقابل عملی .[۲۷]
رفتار متقابل سیاسی در قبال معاهده سیاسی متجلی می شود در این صورت اتباع هر یک از طرفین صرفاً از حقوقی که در معاهده تصریح شده است برخوردار می‌گردند.
رفتار متقابل قانونگذاری به این معنی است که قانون یک کشور داشتن حقی رادر مورد بیگانه منوط به شناختن همان حق در نص صریحی از قانون مملکت متبوع بیگانه بداند. از آنجایی که حق مذبور باید تصریح شود، لذا منحصراًَ در روابط بین کشورهایی قابل اجراست که دارای قوانین موضوعه هستند.
منظور از رفتار متقابل عملی این است که اتباع بیگانه عملاً از بعضی حقوق طبق عرف و عادت و رویه قضایی و اداری در قلمرو دولتی برخوردار شوند که دولت های متبوع آن ها هم همین حقوق را به موجب عرف و عادت و رویه قضایی و اداری برای اتباع آن دولت به مورد اجرا در آورند. ایراد این نوع رفتار متقابل از لحاظ اثبات قضیه است و بایستی مرجع صلاحیتداری وجودداشته باشد تا آن را احراز و تصدیق نماید.
- قوانین داخلی
«قوانین داخلی هر کشور در صورتی که حداقل حقوقی را که مطابق اصول کلی حقوق بین الملل برای بیگانگان پیش‌بینی شده است رعایت بنمایند، می‌توانند با درنظر گرفتن سیاست عمومی کشور هر طور که بخواهند وضع اجانب را معین و مشخص نمایند».[۲۸]
مبحث دوم: مهاجرت غیرقانونی_ قاچاق انسان و مفاهیم مربوطه
در این مبحث به تعریف مهاجرت غیر قانونی و قاچاق انسان و نیز مقایسه ی اجمالی این دو و حقی که افراد برای مهاجرت و ترک سرزمین خود را دارند و مفهوم قربانی جرم و جایگاه او در حقوق بین الملل کیفری و حمایت از آن طبق اسناد بین‌المللی می پردازیم.
گفتار اول: پدیده مهاجرت و نوع غیر قانونی آن
مهاجرت[۲۹] از کلماتی است که علوم مختلف به تناسب نیاز خود به تعریف این کلمه پرداخته‌اند، همچنین در علم جمعیت- شناسی افراد با توجه به نگرش ها و دیدگاه های خود به تبیین این کلمه پرداخته‌اند، « در جمعیت شناسی، به طور عام مهاجرت عبارت است از تغییر محل اقامت فرد از محلی به محل دیگر».[۳۰]
مهاجرت در کتاب لغت نامه جمعیت شناسی سازمان ملل اینگونه تعریف شده است: «شکلی از تحرک جغرافیایی یا ترک مکانی است که بین دو واحد جغرافیایی صورت می‌گیرد. این تحرک جغرافیایی تغییر اقامتگاه از مبدأ یا محل حرکت به مقصد یا محل ورود می‌باشد. این گونه مهاجرت ها را مهاجرت دائم می‌گویند و باید آن را از اشکال دیگر حرکات جمعیت که متضمن تغییر دایمی محل اقامت نمی باشد تفکیک کرد.»[۳۱]
مهاجرت پدیده ای جدید و تازه نیست که علم خاص به آن پرداخته باشد، شاید بتوان گفت که این پدیده همیشه با انسان قرین بوده است و چون انسان تنوع طلب و به دنبال منفعت بیشتر در همه ی دوران تاریخ بوده، از همان ابتدا، این پدیده وجود داشته است. منتهی تفاوت این مهاجرت ها در وجود انگیزه ها و محرک های متفاوتی است که انسان با توجه به آن، دست به چنین اقداماتی زده و مهاجرت می‌کند. مهاجرت عبارت است از جابه جایی مردم از مکانی به مکان دیگر برای کار یا زندگی. مردم معمولاً به دلیل دور شدن از شرایط یا عوامل نامساعد دورکننده ای مانند فقر، کمبود غذا، بلایای طبیعی، جنگ، بیکاری و نیز کمبود امنیت مهاجرت می‌کنند. دلیل دوم می‌تواند شرایط و عوامل مساعد جذب کننده مانند امکانات بهداشتی بیشتر، آموزش بهتر، درآمد بیشتر و مسکن بهتر در مقصد مهاجرت باشد.
مهاجرت گونه های متفاوتی دارد: مهاجرت خارجی، بین کشور ها صورت می‌گیرد و مهاجران از کشوری به کشور دیگر مهاجرت می‌کنند در حالی که مهاجرت داخلی جابه جایی بین نواحی داخلی یک کشور است. حرکت روزانه مردم از حومه ها و شهرک های اطراف به داخل شهر های بزرگ برای رفتن به محل کار یا استفاده از خدمات داخل شهر ها، نوعی مهاجرت داخلی است که به آن مهاجرت روزانه گفته می شود. در این نوع مهاجرت مردم شبها به محل سکونت خود باز می‌گردند. حرکت کوچ نشین ها و جابجایی کارگران از شهرها به روستاها نوعی دیگر از مهاجرت داخلی است که به آن مهاجرت فصلی می‌گویند. پناهندگی نوعی از مهاجرت خارجی است که عوامل داخله در مبدأ مردم را مجبور به نقل مکان می‌کند. برخی مهاجرت های خارجی با هدف دستیابی به منابع طبیعی و ثروت و یا دستمزد و رفاه بیشتر انجام می پذیرد که به آن مهاجرت اختیاری گفته می شود. در این گونه مهاجرت ها کشور مبدأ دچار مشکلات اقتصادی است.
امروزه مهاجرت غیر قانونی[۳۲] کم و بیش دامن گیر تمام کشورهای جهان شده است.
اما به نظر می‌رسد مهاجرت واقعیتی انکار ناپذیر و غیر- قابل تفکیک از زندگی است و همچنین به منزله ی بخشی از فرایند ادغام جهانی در حال شتاب گرفتن است. الگوهای جهان گستر مهاجرت را می توان بازتابی از پیوندهای در حال تغییر اقتصادی – سیاسی و فرهنگی بین کشورها تلقی کرد. برآورد شده است که جمعیت مهاجران جهان در سال ۱۹۹۰ بیش از ۸۰ میلیون نفر بوده که ۲۰ میلیون نفر از آنان را آوارگان تشکیل می‌دادند. به ظاهر این رقم در اولین سال- های قرن ۲۱ رو به فزونی خواهد رفت و بر همین اساس برخی از اندیشمندان، سده بیست و یکم را “عصر مهاجرت” نامیده- اند.[۳۳]
جامعه شناسان چهار مدل را برای مهاجرت معرفی کرده‌اند که حرکات جهانی جمعیت ها را از ۱۹۴۵ به بعد توصیف می- کند.
مدل کلاسیک مهاجرت برای کشورهایی مثل کاندا، ایالات متحده و استرالیا مصداق دارد که اصولا به عنوان ” ملل مهاجر” تشکیل شده اند . در چنین مواردی، مهاجرت به دورن، که از سوی کشورهایی مثل فرانسه و انگلیس دنبال می شد، با ورود مهاجران مستعمرهای سابق خود بیش تر موافقت و مساعدت می- کردند. کشورهایی مثل آلمان، سوئیس، بلژیک، خط مشی سومی را دنبال کرده‌اند – مدل کارگران میهمان، در این الگو مهاجران به صورت موقتی در کشور پذیرفته می‌شوند که غالبا به منظور بر آوردن تقاضاهای بازار کار است، اما این مهاجران پس از اقامت طویل المدت هم نمی توانند از حقوق شهروندی برخوردار شوند و بالاخره مدل های غیرقانونی مهاجرت به درون، که به دلیل دشوار شدن قوانین مهاجرپذیری بر اکثر کشورهای صنعتی ، به نحوه فزاینده ای رواج می‌یابد[۳۴] مهاجرانی که می‌توانند، چه مخفیانه و چه با تظاهر به ” غیرمهاجر” بودن، وارد یک کشور شوند، غالباً می‌توانند به صورت غیرقانونی بیرون از قلمرو جامعه ی رسمی همان جا زندگی کنند. مثال های این مدل را می توان در شمار فراوان افغانهایی که به صورت غیرقانونی در تمام نقاط کشور هستند مشاهده کرد. حال قبل از پرداختن به تعریف مهاجرت غیر قانونی لازم به یادآوری است که در هر دوره زمانی که جامعه دچار بحران شد مانند: بحران های سیاسی، تعارض و کشمکش بین کشورها، بلایای طبیعی، قحطی، جنگ، گرسنگی، بیماری و عدم رعایت حقوق بشر و بخصوص مشکلات اقتصادی، آهنگ مهاجرت اعم از قانونی و غیر قانونی سرعت بیشتری می‌گیرد. اما در خصوص تعریف مهاجرت غیر قانونی می توان گفت: هر نوع مهاجرتی بر خلاف قوانین مصوب دولتی را غیرقانونی می‌نامند.
در قانون مربوط به منع قاچاق مهاجران غیرقانونی مصوب سال ۱۹۹۹ قضایی ایرلند مهاجرت غیرقانونی این گونه تعریف شده است:
” مهاجرت غیرقانونی ” عبارت است از هر تبعه خارجی که به طور غیرقانونی وارد کشور شود یا در جستجوی راهی برای ورود برآید.
