اما آشکار است که اطلاعات موجود پشتوانه‌ای برای وجود تابلوی شخصیت خاصی که همه مصرف‌کنندگان مواد مخدر را در بر می‌گیرد ، فراهم نمی‌کند، چرا که این علایم را نمی‌توان به طور منحصر به فرد در افراد معتاد یافت و افراد غیر معتاد هم ممکن است نمونه این ویژگی‌ها را ظاهر سازند(میلن۱۹۸۳ ،به نقل از کفایت عامری ۱۳۸۱)^[۵۰].

با این حال تحقیقات اخیر، فرژوبل^[۵۱] (۱۹۸۹) حاکی از این است که شرایط عاطفی شخصیتی برای سوق دادن فرد به اعتیاد شرط لازم است، اما مطلقاً شرط کافی به حساب نمی‌آید.

با وجود این نمی‌توان تعریف ((شخصیت اعتیادی)) را مبنای قیاس یا شخصیت ((روان نژند)) قرارداد، چرا که روان نژندی نتیجه خلق‌وخوی نظم یافته ‌بر اساس نمونه شناخته‌شده روان نژند است حال آنکه در تجربه بالینی معتادان، این شاخص به چشم می‌خورد و بالعکس با معتادانی روبه‌رو می‌شویم که ساختارهای شخصیتی بسیار متضادی دارند.

سوء مصرف مواد می‌تواند بخشی از رفتار(( لرزه خواهی)) شخصیت ضد اجتماع باشد، با این حال می‌توان انتظار داشت که افراد مستعد برای کاهش پریشانی خود مواد مخدر استفاده می‌کنند.

در برخی مطالعات از طرح طولی استفاده شده که برای مطالعه ارتباط بین شخصیت و مصرف مواد طرح مناسبی است.

در این مطالعات برخی ویژگی‌های شخصیت مصرف‌کنندگان این گونه مواد پدیدار شده است اولین ویژگی آن‌ ها بیش فعالی در دوران کودکی است.

بیش فعالی یکی از عوامل پیش‌بینی کننده مهم برای سوء مصرف الکل در آینده است (ویس ۱۹۹۲،به نقل ازکفیت عامری۱۳۸۱).

بیش فعالی در رفتار ضد اجتماعی با یکدیگر هم‌بستگی بالایی دارند و در واقع، شخصیت ضد اجتماعی پیش‌بینی کننده مشکلات سوء مصرف مواد است .

اختلال‌های دیگر شخصیتی عبارتند از شخصیت پارانوئید، اسکینروئید، اسکینروتالپی، هیستریانیک، نارسیستیک، مرزی، دوری گزین، اتکایی، وسواسی، پرخاشگرکه مصرف مواد مخدر تقریباً در همه آن‌ ها رایج است (DSM-IV).

۲-۶ اختلالات وابسته به مواد

۲-۶-۱ حشیش^[۵۲] و اختلالات وابسته به آن

مصرف طولانی مدت حشیش، تغییراتی در سطح آگاهی شخص به وجود می‌آورد که در نهایت می‌تواند علایم نوروز ، سایکوز، و یا اختلالات شدید و پایدار را ایجاد کند . اختلال سایکوز ناشی از حشیش بسیار کمیاب است، اما افکار پارانوئیدی گذرا شایع هستند و افرادی که به مدت طولانی‌تر از فراورده‌های قوی‌تر حشیش استفاده کرده‌اند، ممکن است به دوره های سایکوز به نام «جنون شاهدانه^[۵۳]» مبتلا شوند.

از وخیم‌ترین اثرات روانی ناشی از مصرف حشیش می‌توان اضطراب، احساس مردن، دل‌تنگی، پانیک، آسیب در شناخت ، کندی روانی حرکتی و افزایش نشانه های مرضی سایکوز را نام برد (هال، ۱۹۹۹،به نقل از نعیمه بزمی ۱۳۹۰).

از اختلالات رایج مرتبط با مصرف طولانی مدت حشیش سندرم فقدان انگیزش^[۵۴] می‌باشد منظور از سندرم فقدان انگیزش، عبارت است از بی میلی شخص در استمرار انجام دادن کار و یا انجام تکالیف تحصیلی در دانش‌آموزان و دانشجویان می‌باشد. چنین بیماری فاقد نیرو وبی حال است ، غالباً فرد ظاهراًً تنبل به نظر می‌رسد (نعیمه بزمی، ۱۳۹۰).

۲-۶-۲ کوکائین^[۵۵] و اختلالات وابسته به آن

کوکائین داروی اعتیاد آور بسیار قویست و به عنوان تقویت‌کننده مثبت رفتاری محسوب می‌شود و می‌تواند وابستگی روانی بسیار شدیدی را ایجاد کند.

مصرف مقادیر زیاد کوکائین به مدت طولانی می‌تواند عوارضی چون تحریک‌پذیری و نوسان خلق، رفتار خشونت‌بار، انزوای اجتماعی یا پارانویا و علائم شبیه مانیا، فقدان علاقه و لذت و افسردگی ایجاد می‌کند .

مصرف‌کنندگان مقادیر زیاد کوکائین، دچار نشانه های روان پریشی می‌شوند.برای مثال امکان دارد آن‌ ها دستخوش توهم و هذیان شوند و احساس گیجی، سوءظن و سراسیمگی کنند که حالت‌های شبه روان پریشی بسیار ناراحت کننده و حتی وحشتناکی هستند.

زمانی که تأثیر کوکائین از بین می‌رود مصرف‌کننده «احساس فروریزی^[۵۶]» یا «سقوط» می‌کند و به خلق افسرده، اختلال خواب، بی‌قراری، اشتیاق مبرم و خستگی دچار می‌شود. مصرف کنندگان همچنین در بلندمدت عوارضی چون لرزش بدن، افسردگی روانی، بی‌اشتهایی، لاغری و صدمه به بافت بینی ها را نشان می‌دهند. عوارض عمده ترک کوکائین، شامل افسردگی، خستگی و بی‌خوابی هستند .

۲-۶-۳ مواد توهم زاLSD و اختلالات وابسته به آن

اثرات روان‌شناختی شامل

• • توهم و هذیان پارانوئید

• • اختلال در قضاوت

• • اختلال در تفکر و استدلال انتزاعی

• • اختلال در عملکرد شناختی چون توجه، تمرکز و دقت

• • مسخ شخصیت

• آشفتگی ادراکی

۲-۶-۴ کافئین و اختلالات وابسته به آن

طبق DSM.IV.TR اختلال اضطرابی ناشی از مصرف طولانی و دوز بالا ممکن است ضمن مسمومیت کافئین ظاهر شود. اضطراب مربوط به مصرف کافئین شدید اختلال اضطراب فراگیر است و بیمار مبتلا به لوسمی چون عصبانیت، پرحرفی، ، تحریک‌پذیری را نشان می‌دهد و از کمبود انرژی و بی‌خوابی رنج می‌برد. اختلال خواب یکی از اختلالات دیگری است که در جریان مسمومیت با کافئین ظاهر می‌شود .

طبق DSM-IV-TR مسمومیت با کافئین می‌تواند با تأخیر در خواب رفتن، ناتوانی برای ماندن در خواب (‌خواب‌های منقطع) و زود بیدار شدن مرتبط باشد (APA، ۲۰۰۰).

۲-۶-۵ نیکوتین و اختلالات وابسته به آن

اثرات روان‌شناختی ناشی از مصرف نیکوتین، شامل اثرات خوشایند اولیه مانند احساس آرامش عضلانی و سرخوشی از نظر رفتاری، اثرات تحریکی و مثبت اولیه سیگار موجب بهبود و افزایش توجه، تمرکز، یادگیری و توانایی حل مسئله می‌شود . همچنین کشیدن سیگار موجب بالا رفتن خلق ، کاهش تنش و کاهش احساس افسردگی است.

از نظر میاتا ویانا گیتا (۲۰۰۱)، یکی از احساساتی که پیش از تأثیرگذاری نیکوتین در سیگاری‌ها به وجود می‌آید، احساس خارش در پشت گلویشان است.

البته، این احساس به خودی خود لذت چندانی ندارد، اما افراد سیگاری از آن لذت می‌برند یا آن که دلیل این لذت را نمی‌دانند، اما علت بروز آن ارتباط نزدیکی با آثار پاداش نیکوتین دارد .

۲-۶-۶ آمفتامین^[۵۷] و اختلالات وابسته به آن

اثرات روان‌شناختی ناشی از مصرف آمفتامین ها عبارتند از : احساس سرخوشی، توهمات پارانوئیدی، عزت نفس، اعتمادبه‌نفس، بیش فعالی، پرحرفی، رفتارهای قالبی و تکراری و احساسات اغراق‌آمیز نسبت به خود (احساس برتری و یا داشتن توانایی‌های خارق‌العاده‌) (نعیمه بزمی، ۱۳۹۱).

از علائم جسمانی و روان‌شناختی مزمن ناشی از مصرف پی‌درپی آمفتامین ها می‌توان از مواردی چون سکته، پارگی عروق ، نارسایی کلیه، ضایعه قلبی و عروقی، ضایعه کبدی، سوءتغذیه، کاهش وزن، اختلال در خواب، فلج موقت، تشنج و اغماء، توهمات شنیداری، دیداری یا لامسه، حرکت‌های قالبی چهره، پرخاشگری، واکنش‌های سایکوز شبیه به اسکیزو فرنی، پارانویا، پانیک و افسردگی نام برد.

بر اساس DSM-IV-TR اختلالات ناشی از وابستگی به آمفتامین ها عبارتند از :

– اختلالات سایکوز

– اختلال خلقی

– اختلال اضطرابی

– کژکاری جنسی

– اختلال خواب (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۰).