با بیان این مطلب می توان اصول اساسی حاکم جریان وحدت متعالی ادیان را بر سه پایه ترسیم کرد:

الف . همه ادیان عمده از منبعی الهی برخوردارند.

ب . این ادیان در باطن یکسان و در ظاهر متفاوت هستند.

ج . رد پای حکمت جاودان اصیل را می توان در این ادیان پیداکرد. (همان، ص. ۴۱ ).

۲-۳- وحدت باطنی و کثرت ظاهری ادیان

تمایز بین ابعاد یا وجوه ظاهر و باطن دین، موضوع بحث عرفان شوآن را تشکیل می‌دهد. به نظر شوآن دین از سرچشمه حقیقی نشأت می‌گیرد که از یک سو، متعالی و کاملاً در فراسوی موجودات است و از سوی دیگر، در مرکز موجودات قرارگرفته است. ایشان شریعت را به لحاظ باطنی، یا از حیث گوهر مطلق می‌داند، اما از حیث ظاهر یا صدف، تبدیل مجموعه ای از احساسات به مجموعه ای دیگر است که ضرورتاً درسطح عالم انسانی نسبی می‌باشد. خداوند، ادیان مختلف و متعددی به وجود آورده است تا ‌به این طریق ابعاد مختلف اسماء و صفات خویش را نمایان سازد. هر سنت و جنبه ای از الوهیت تأکید می‌کند. ‌بنابرین‏ کثرت ادیان نتیجه مستقیم غنای نا متناهی وجود الهی است. (قزی،حسنی،۱۳۹۱، ص. ۱۱۸ ).

۲-۴- حکمت جاویدان اصیل

کثرتی که در عالم هستی و ادیان مشاهده می‌کنیم، کثرتی صوری است که متعلق به موجودات این عالم و ظاهر ادیان است. اما در واقع حیقت الحقایق که همه مراتب دیگر واقعیت تجلی اویند، واحد است. شوآن معتقد است که حقی فوق حق حقیقت وجود ندارد. اختلافات سنت ها شک و تردیدهایی را دامن می زند، حکمت جاویدان به کسانی که ایمانشان متزلزل است، امکان می‌دهد که ظرف وجودشان ظرفیت اعتقاد به خدا و تمام برکات حاصل از آن را بازیابد. (همان، ص. ۱۱۸ ).

از دید شوآن، ادیان در امر مطلق که همان رأس هرم هستی است، در کنار یکدیگرند و با دور شدن از رأس هرم، فاصله ها و اختلاف‌ها نیز بروز می‌کنند. ادیان از لحاظ باطنی، حقیقی تلقی می‌شوند؛ ولی از لحاظ ظاهری، هیچ دینی اعتبار مطلق ندارد. در نگاه سنت‌گرایان، هر دین برای پیروان آن دین، مطلق است و باید چنین باشد. اما پیروان هر دین، نباید دچار حصرگرایی شوند. شوآن در این‌باره می‌گوید:

«ادعای ظاهرگرا، مبنی بر داشتن انحصاری حقیقت واحد یا حقیقت صرف، خطایی محض و آشکار است و در واقع هر حقیقت ضرورتاً صورتی مفروض دارد که متعلق به جلوه خاص خود است و همچنین از جهت متافیزیکی ممتنع است که هر صورتی از ارزش بی‌همتایی برخوردار باشد که بتواند سایر صور را طرد کند؛ زیرا هر صورتی، محدودیت را همراه با خود دارد و نمی‌تواند تنها جلوه ممکن از آنچه جلوه‌گر می‌شود، باشد». (شوآن، ۱۹۸۴، ص. ۱۷ ).

تفکرحقانیت و وحدت درونی تمام ادیان و بهره همه آن ها از یک حقیقت و حقانیت، اولین بار به صورت تفکری منسجم و نظام مند توسط فریتیوف شوآن مطرح شد که حاصل آن، نظریه «وحدت متعالی ادیان» است که درکتاب وی ترسیم شده است. این جریان در دوران معاصر در آمریکا، بیشتر به «سنت گرایی» و در فرانسه به «حکمت جاویدان» شهرت دارد. (قزی،حسنی،۱۳۹۱، ص. ۱۰۶ ).

تمایز میان ظاهر و باطن دین، در واقع همان تمایز میان شریعت ظاهری و طریقت باطنی است که به خوبی بیانگر دیدگاه شوآن در باب تعدد و وحدت ادیان است و مرز اختلاف و اشتراک ادیان را از نظر او نشان می‌دهد. ‌به این معنا که شوآن در نظریه اش، مرز اختلاف و اشتراک یا مرز کثرت و وحدت ادیان را با تفکیک میان شریعت و طریقت در هر دین نشان می‌دهد از نظر او ادیانی همچون دین هندو، دین بودا، یهودیت، اسلام و… را یک خط عمودی از یکدیگر جدا نمی کند بلکه خط افقی، هر کدام از این ادیان را به دو بخش تقسیم می‌کند: یکی طریقت باطنی آن دین که در بالای خط افقی قرار می‌گیرد و وجه اشتراک آن دین با ادیان دیگر است و دیگری شریعت ظاهری آن دین که در زیر خط افقی قرار دارد و بیانگر وجه اختلاف آن دین با ادیان دیگر است. (قربانی، ۱۳۹۲، ص. ۲۶۶ ).

شوآن در این باره معتقد است که تصوف، کامل‌ترین تأیید بر آن حکمت جاودانی است که در قلب تمامی ادیان جای دارد. شوآن در این‌باره می‌گوید:

طبیعت بشری به‌ طور عام و عقل انسانی به‌ طور خاص را نمی‌توان جدای از پدیده دین درک کرد؛ چراکه دین، به کامل‌ترین و مستقیم‌ترین طریق، ویژگی‌های آن ها را نشان می‌دهد. اگر ما بتوانیم سرشت متعالی وجود انسانی را درک کنیم، از آن طریق می‌توانیم ذاتیات وحی، دین و سنت را دریابیم و در این‌صورت، امکانات، ضرورت و حقیقت آن ها را می‌فهمیم. ما نمی‌توانیم دین خاص را فقط از راه ظواهر (تعالیم و شعائر) یا متون مقدس آن درک کنیم؛ بلکه با درک ذاتیات بی‌صورت آن، به کنه آن دین پی می‌بریم و به‌عبارتی دیگر، معنای تکثر و اختلافات آن ها را در می‌یابیم. این عرصه عرفان «دین خالد» است که در آنجا تعالیم «جدلی ‌الطرفین» (تناقضات عارضی عقاید دینی) تشریح شده، حل می‌شوند. (شوآن، ۱۹۶۵، ص. ۱۴۲ ).

۳- سید حسین نصر

سیدحسین نصر در سال ۱۳۱۲ در تهران به دنیا آمد. پدرش سید ولی‏اللّه نصر پزشکی مشهور، نماینده مجلس، وزیر فرهنگ و رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بود. مادر وی از نوادگان شیخ فضل‏اللّه نوری بود که در تنها مدرسه متوسطه دختران آن زمان که بالاترین سطح آموزشی برای زنان به شمار می‏آمد تحصیل‏کرده بود و در مؤسسات اجتماعی مربوط به امور زنان فعالیت داشت. نصر از سال ۱۹۸۴ تاکنون استاد مطالعات اسلامی دانشگاه جورج واشنگتن بوده است و به عنوان فیلسوفی سنّت‏گرا شناخته می‏ شود که در کشورهای مختلف به ایراد سخن می‏ پردازد و قریب ۵۰ کتاب و ۴۰۰ مقاله به زبان‏های فارسی، انگلیسی، فرانسه و عربی نگاشته است. البته تعداد قابل توجهی از مهم‏ترین آثار دکتر نصر به فارسی ترجمه شده و برخی از آن ها نیز مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است. (نصر، ۱۳۸۳، ص. ۸۸ ).

۳-۱- سنت گرایی علم دینی سیدحسین نصر

آرای نصر پیرامون سبک زندگی مدرن به شکل عام و سبک زندگی جوانان به شکل خاص، بر آرای دین شناسانه او استوار است. نصر به عنوان یکی از سنت گرایان معاصر امکان هر گونه جمعی بین دین و مدرنیته (تجدد) را نفی می‌کند. از منظر وی این دو اساساً به دو ساحت متفاوت تعلق دارند و جمع بین آن دو در هیچ حوزه ای ممکن نیست. این تقابل به دلیل تعریف خاص از سنت و نسبت آن با دین از نگاه سنت گرایان است. (عالم زاده، ۱۳۸۹، ص. ۶۰ ).

نصر ‌در مورد سنت و به ویژه سنت در فلسفه اسلامی اینگونه بیان می‌کند که : «سنت در فلسفه اسلامی شامل عناصر وابسته به عرفان و تصوف است علاوه بر این عناصر شامل عناصر منطقی و عقلانی نیز می شود. نصر اینگونه بیان می‌دارد که فلسفه در شرق فقط یک مکتب فکری و یک رشته دانشگاهی نیست بلکه یک تحول درونی در وجود انسان است، که از طریق روشنایی(اشراق) و شهود می توان بدان دست یافت. (سوری، پرس، ۱۹۹۶، ص . ۲ ).