در تحقیق حاضر، طرح‌های تحقیق همبستگی و علّی-مقایسه‌ای مورد استفاده قرار‌گرفته‌است، زیرا محقق از یک‌طرف به بررسی روابط بین متغیرها و از‌طرف دیگر به بررسی تفاوت بین کلاس‌های کم جمعیت و پرجمعیت، پس از این‌که به طور طبیعی به کلاس‌های کم جمعیت و پرجمعیت تقسیم شده، پرداخته‌است. همچنین می‌توان گفت که این پژوهش، به دلیل بهره‌گیری از سه ابزار مختلف(داده های عددی، نظر‌سنجی و مشاهده)، تحقیق کمی و کیفی یا در‌هم تنیده است(گال و بورگ، ترجمه‌ی نصر اصفهانی و همکاران، ۱۳۸۲). اگرچه رابطه علّی (تأثیر و تأثر) بین متغیرها باید با طرح‌های تحقیق آزمایشی بررسی شود، لکن در صورتی که داده های به دست‌آمده از طرح های تحقیق علّی- مقایسه‌ای با روش‌های پیشرفته آماری مانند رگرسیون و تحلیل مسیر تجزیه و تحلیل شوند- چنان‌چه در این تحقیق انجام‌شده- می‌توانند تا حد زیادی بیانگر رابطه علّی باشند.
جامعه آماری این تحقیق، کلیه کلاس‌های رشته زبان در استان اصفهان در سال‌های تحصیلی ۱۳۷۷-۱۳۸۰ و اساتید و دانشجویان این کلاس‌ها می‌باشد. تعداد کلاس ۳۲۰۷ و مجموع دانشجویان مشغول به تحصیل در این کلاس‌ها ۱۰۳/۶۲۹ نفر بوده و میانگین تراکم دانش‌آموزان ۲۸/۸۵ نفر محاسبه‌شده‌است سازمان آموزش‌و‌پرورش استان اصفهان ۱۳۷۸٫
با بهره گرفتن از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای متناسب با حجم، ابتدا با به‌کارگیری فهرست کامل دانشگاه‌ها و رشته‌ها و با توجه به شهری و روستایی بودن دانشگاه مناطق و نواحی استان به سه طیف پرجمعیت، کم‌جمعیت و جمعیت متوسط تقسیم شد. از بین هر طیف، به صورت تصادفی تعدادی منطقه و ناحیه انتخاب گردید، سپس تعداد ۷۲ کلاس رشته زبان شامل ۲۱۸۸ دانشجو و استادان کلاس‌های مربوطه به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. کلاس‌ها از مناطق کاشان، فلاورجان، دهاقان، شهر‌ضا، تیران و کرون، خور‌و‌بیابانک، کوهپایه و ناحیه ۳ اصفهان انتخاب شدند.
برای انجام پژوهش حاضر از ابزارهای:
۱) پرسشنامه
۲) فرم مشاهده متغیرهای فیزیکی کلاس درس
۳) آزمون پیشرفت تحصیلی استفاده شده‌است.
برای تهیه و تدوین هرکدام از ابزارهای این پژوهش، مراحلی به‌شرح ذیل طی شده‌است:
۱) پرسشنامه مربوط به پروژه ذکر شده در پیشینه
از آن‌جا که در ارتباط به موضوع تحقیق، پرسشنامه‌ی استانداردی وجود نداشته‌است، پس از انجام مصاحبه با تعدادی از استادان این رشته و کارشناسان آموزش این رشته و جمع آوری نظرات آنان، و با در نظر گرفتن مبانی علمی موضوع، پرسشنامه‌ای مرکب از ۳۱ سؤال بسته پاسخ و یک سؤال باز پاسخ تهیه گردید. شانزده سؤال اول با مقیاس‌های مختلف از‌جمله بلی و خیر، و پانزده سؤال دوم با بهره گرفتن از مقیاس درجه‌بندی لیکرت تدوین شد. شایان ذکر است که چهار سؤال این پرسشنامه مربوط به شاخص‌های فیزیکی مورد‌بحث در این مقاله و بقیه سؤال‌های مربوط به عوامل انسانی و ویژگی‌ها و نگرش استادان است.
روایی محتوایی پرسشنامه توسط متخصصان تعلیم و تربیت، کارشناسان و معلمان، مورد بررسی و به تأیید ایشان رسید. همچنین برای تعیین پایایی پرسشنامه از فرمول آلفای کرونباخ استفاده‌گردید که مقدار آن با بهره گرفتن از نرم‌افزار آماری SPSS، برای پژوهش اصلی۸۱/۰ برآورد شده‌است. تعداد ۲۰ استاد اجرای آزمایش در مرحله مقدماتی تحقیق، به پرسشنامه‌ی مذکور پاسخ دادند که اظهار نظرهای اصلاحی آنان مورد بررسی و استفاده قرار‌گرفت.
۲) مشاهده مربوط به پروژه ذکر شده در پیشینه
برای تهیه مشاهده، با بهره گرفتن از شاخص‌ها و استاندارد‌های موجود، جدولی حاوی دوازده مورد با عبارت«مطلوب، متوسط و نامطلوب» تنظیم گردید(جدول شماره۴). این فرم متغیرهای مربوط به محیط فیزیکی کلاس درس را مورد بررسی قرار می‌دهد. افراد تیم تحقیق، ضمن حضور مستقیم در کلاس‌های درس، مشاهده وضعیت فیزیکی کلاس و اندازه‌گیری دقیق مساحت و فضای کلاس، آن ها را با معیارهایی که در اختیار داشتند، مقایسه نمودند. روایی فرم مشاهده به‌جهت تدوین آن بر اساس استاندارد‌های موجود در سطح بین‌المللی شاخص‌های مربوط به کشورمان مورد تأیید متخصصان قرار‌گرفته‌است. به دستیاران محقق که مسئول جمع آوری این قسمت از داده ها بودند، آموزش‌های لازم ارائه شد تا ضمن مشاهده و ارزیابی دقیق محیط کلاس، نظرات آن ها با یکدیگر همخوانی داشته باشد.
۳) آزمون پیشرفت تحصیلی مربوط به پروژه ذکر شده در پیشینه
علاوه‌بر تکمیل فرم پرسشنامه و مشاهده، انجام این پژوهش مستلزم اجرای آزمون پیشرفت تحصیلی هماهنگ بوده است، زیرا نتایج امتحانات داخلی دانشگاه‌ها و مدارس نواحی و مناطق که به صورت ناهماهنگ برگزار می‌گردد، نمی‌تواند به عنوان یک معیار ثابت برای مقایسه پیشرفت تحصیلی کلاس‌های مختلف مورد استفاده قرار گیرد. لذا محققان این پروژه به منظور اندازه‌گیری پیشرفت تحصیلی دانشجویان مجبور به تهیه آزمون پیشرفت تحصیلی و اجرای آن شدند.
ابتدا یافته های مربوط به سه ابزار پژوهش به صورت توصیفی و به‌شرح زیر تجزیه و تحلیل می‌گردند و سپس تجزیه و تحلیل استنباطی دو سؤال تحقیق انجام می‌شود.
۱۳-۲ سؤالات پرسشنامه دکتر سید احمد هاشمی
فراوانی، درصد و میانگین وزنی نظرات استادان – در مورد چهار سؤال پرسشنامه– که مربوط به شاخص‌های فیزیکی کلاس است در جدول ۳ ارائه شده است. سؤال‌های ۱ و ۲ مربوط به امکانات آموزشی و سؤال‌های ۳ و ۴ مربوط به فضای فیزیکی کلاس است.
سؤال‌های ۱ و ۳ مربوط به وضعیت فعلی و سؤال‌های ۲ و ۴ تأثیر مطلوب‌بودن شاخص را بر پیشرفت تحصیلی مورد بررسی قرار‌می‌دهد.
جدول ۳) توزیع فراوانی و درصد پاسخ‌های مربوط به نظرات استادان درمورد شاخص‌های فیزیکی
نتایج نشان می‌دهد که بیشترین درصد پاسخ‌ها در سطح زیاد و بسیرا زیاد، مربوط به تأثیر امکانات آموزشی کلاس بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان با ۹۰/۳ درصد و کمترین درصد پاسخ‌ها مربوط به میزان مناسب بودن امکانات آموزشی کلاس با ۳۰/۶ درصد بوده است. تإثیر میزان مطلوب‌بودن فضای فیزیکی کلاس را ۸۶/۲ درصد پاسخ‌دهندگان در سطح زیاد و بسیار زیاد دانسته‌اند، لکن ۴۳/۱ درصد پاسخ‌دهندگان مطلوب‌بودن فضای فیزیکی کلاس‌های موجود را در سطح بسیار خوب و خوب ارزیابی نموده‌اند.
همان گونه که در بخش‌های قبل ذکر گردید، فرم مخصوص مشاهده با مراجعه مستقیم مشاهده‌گران به کلاس‌های درس موجود در نمونه تکمیل گردید. به منظور ثبت کیفیت موارد مورد مشاهده قبلاً استاندارد‌های مربوطه در اختیار مشاهده‌گران قرار‌گرفت و آموزش‌های لازم به آن ها داده‌شد. همچنین هماهنگی لازم برای انجام تحقیق به عمل آمد. شاخص سرانه‌ی مساحت و فضا با اندازه‌گیری مستقیم مشاهده‌گران و بااستفاده از متر محاسبه‌شده‌است. فراوانی، درصد و میانگین دوازده شاخص مورد‌نظر در جدول شماره ۴ درج گردیده‌است.
جدول ۴) توزیع فراوانی و درصد پاسخ‌های مربوط به شاخص‌های فیزیکی کلاس درس
