فرشته (بهتر نیست مشخصات فرد در همین جا اما کوتاهتر بیاید، حداقل سن و میزان تحصیلات) در مورد انگیزه خود در استفاده از فیس بوک می گوید: فیس بوک به من کمک کرده است تا شبکه دوستی خود را پیدا کنم و با استفاده مستمر از آن، این شبکه مستحکم تر شده است.
علی در مورد انگیزه خود می گوید: «فیس بوک، وبگاهی است که به من کمک کرده است تا بتوانم اطلاعات به روزی را در مورد دوستان خود بدست بیاورم یا بسیاری از دوستان خود را که مدتها از او خبر نداشته ام، پیداکنم. فیس بوک به من این امکان را می دهد که با دوستانم که در خارج از کشور هستند تماس برقرار کنم و از حالشان باخبر شدم.
پگاه درباره انگیزه و هدف خود در استفاده از فیس بوک می گوید: «من در ابتدا از فیس بوک خود برای ارتباط بیشتر با شاگردانم و پاسخگویی به مشکلات و مسائل آنها استفاده کردم. با فعالیت بیشتر در فیس بوک متوجه شدم که مسائل اجتماعی و مذهبی خاصی برای جوانان در فیس بوک مطرح است. با این که در ابتدا تنها کسانی را در فیس بوک خود می پذیرفتم که با آنها اشنایی داشتم، اما بعد فکر کردم خوب است تمام کسانی را که مشکلاتی در زمینه های مختلف دارند و من می توانم به آنها کمک کنم، به عنوان دوست در فیس بوک خود بپذیرم. در ابتدا در این مورد احتیاط را در نظر گرفتم؛ مثلاً به صفحه پروفایل فردی که پیشنهاد دوستی برایم فرستاده بود، سر میزدم یا اطلاعات و مشخصاتی را که خود او در صفحه اش گذاشته بود می خواندم و بعد اگر به نظرم مشکلی وجود نداشت پیشنهاد دوستی او را می پذیرفتم…» انگیزه او از ایجاد فیس بوک پاسخگویی به سوالات و مشکلات دینی و اجتماعی افراد بوده است. برای او فیس بوک تنها محدود به دوستان نزدیک یا آشنایان نیست به همین دلیل، کاربر کسانی را به عنوان دوست پذیرفته است که لزوماً با آنها در دنیای غیرمجازی ارتباطی ندارد، با این حال،این فرد نیز برای حفظ دوستان نا آشنای خود ملاحظاتی را در نظر دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

با وجود اینکه فیس بوک این امکان را فراهم کرده است افراد دوستان جدیدی را از این طریق پیداکنند، اما ۶ نفر از۱۰ کاربر، تمایل چندانی برای این کار ندارند. علت آن عدم اطمینان به افراد و عدم شناخت صحیح از آنها عنوان شده است. بخش عمده ایی از کاربران ایرانی آن طور که در مصاحبه های خود عنوان کردند، از فیس بوک بیشتر برای حفظ ارتباط دوستان فعلی یا برقراری رابطه با دوستان و همکلاسی های گذشته خود استفاده می کنند. اکثر آنها اعتقاد داشتند که به طور کلی فضای مجازی و مخصوصاً فیس بوک نمی تواند مکان مناسبی برای ایجاد رابطه جدید باشد، چرا که اعتماد به دیگران تنها از طریق این وبگاه منجر به برقراری رابطه سطحی و گهگاه مشکل آفرین می‌شود. در نظر این افراد مفهوم دوست در فضای مجازی تغییری با مفهوم دوست در فضای فیزیکی ندارد، چرا که دوستان آنها در هر دو فضا یکسان هستند. با این حال، تمام افراد مصاحبه شونده عقیده یکسانی در این مورد نداشتند. برخی دیگر از مصاحبه شوندگان عنوان کرده اند که مفهوم دوست در دنیای مجازی و مخصوصاً فیس بوک با مفهوم دوست در فضای غیر مجازی متفاوت است.
در پاسخ به این پرسش که آیا مفهوم دوست برای آنها در فضای فیزیکی با مفهوم آن در فضای مجازی متفاوت است، برخی از مصاحبه شوندگان گفته اند به طور کلی تعریف آنها از دوست در فیس بوک آن صمیمیتی را که از عنوان دوست به ذهن متبادر می شود، ندارد؛ چرا که فیس بوک تمایزی را بین دوستان و آشنایان قائل نیست و همه کسانی را که کاربر در فهرست دوستان خود می‌پذیرد، عنوان واحد دوست را دارند. کاربران همچنین گفته اند که در مورد دوستی در فضای مجازی آسان گیرتر هستند، به این معنا که ممکن است کسی را که در فضای غیر مجازی می‌شناسند، در فضای مجازی به عنوان دوست بپذیرند. معیار آنها برای این نوع دوستی، آشنایی کاربر با این افراد در محیط کار و یا تحصیل و علایق و دیدگاه های مشترک عنوان شده است. در پاسخ به این سوال که آیا روابط شما در فیس بوک به عنوان فضای مجازی، تاثیری بر روابط شما در دنیای فیزیکی داشته است یا خیر پاسخ های متفاوتی بدست آمده است. آن دسته از افرادی که عنوان کرده بودند که دوستان آنها در محیط فیزیکی با دوستانشان در محیط مجازی یکسان است، در پاسخ به این سوال بیان داشتند که تغییر چندانی در روابط خود ندیدند، با ان حال فیس بوک باعث شده است که آنها از حال هم باخبر باشند و آنها را به هم نزدیک تر کرده است. یکی از مصاحبه شوندگان نیز عنوان کرد که در محیط مجازی از انجایی که ارتباط افراد رو در رو نیست می توان احساساتی را بیان کرد که در دنیای فیزیکی، افراد از ابراز آن خجالت می کشند. این کاربر عنوان کرد که رابطه او با یکی از کسانی که در فیس بوک ابتدا شکل آشنایی بوده با گذر زمان نزدیک تر شده و حتی وارد دنیای فیزیکی نیز شده است. در پاسخ به این سوال که به نظر آنها ایا فیس بوک باعث شده است که برخی حریم ها کمرنگ شود و آیا این موضوع برای آنها باعث نگرانی شده است یا خیر؛ اکثر کاربران بیان کرده اند از آنجایی که فیس بوک گزینه های مختلف و متفاوتی برای حفظ حریم خصوصی آنها وجود دارد، با مشکل عکده ای مواجه نشده اند. برای مثال از برخی از عکس ها که ممکن است در معرض دید گذاشتن آنها ایجاد مشکل کند یا استفاده نمی کنند یا تنها برای آن دسته از دوستانی می فرستند که می‌دانند برای آنها مشکل ساز نمی شود. همچنین در صورت مزاحمت یک نفره،می توانند او را از فهرست دوستان خو حذف کنند یا مزاحمت را به فیس بوک گزارش دهند که در این صورت حساب کاربری فرد مزاحم بسته خواهد شد. یکی دیگر از شیوه هی دوست یابی در فیس بوک، پیشنهاد دوستان کاربر برای دوستی با فردی خاص است. برخی از مصاحبه شوندگان معتقد بودند که کسانی را که دوستشان برای دوستی پیشنهاد بدهند، می پذیرند و معیار آنها برای این کار اعتمادی است که به دوستان خود دارند برای مثال دوستان آنها کسانی را پیشنهاد می دهند که از لحاظ فکری، سیاسی، مذهبی یا علایق شباهت هایی با آنها دارند. در مورد اضافه کردن این افراد به عنوان دوست، برخی از مصاحبه شوندگان گفته اند که ابتدا صفحه پروفایل فرد پیشنهاد شده را ملاحظه می کنند و بعد فرد مورد نظر را به عنوان دوست می پذیرند. وبگاه فیس بوک یا وجود پست الکترونیک کاربر است. به عقیده برخی از کاربران این کار فیس بوک بسیار جالب است، چرا که دوستانی را به کاربر یاد آوری می کند که ممکن است او آنها را فراموش کرده باشد.
عضویت درگروههای مختلف:
یکی دیگر از کارکردهای فیس بوک، آشنایی با همفکران است که بیشتر در قالب عضویت در گروه‌های خاص به وجود می آید. در فیس بوک همان طور که قبلاً ذکر شد، گروه های مختلفی در حال فعالیت هستند که می توان به گروه های سیاسی، مذهبی، علمی یا علاقمندان به افراد یا موسیقی خاص یا …. اشاره کرد. بسیاری از کاربران ایرانی برحسب علاقه خود به عضویت این گروه ها در آمده اند. از بین مصاحبه شوندگان برخی از آنها به عضویت گروه های اسلامی نظیر «یک میلیون مسلمان در فیس بوک»، گروه های اسلامی سیاسی نظیر «حمایت ازمردم غزه»، یا گروه های سیاسی مانند «مخالفت با حق وتو» و… درآمده اند. برخی دیگر از آنها طرفدار گروه های موسیقی خاص یا افراد سیاسی خاصی هستند.
با این حال یکی ازکاربران عنوان کرده است که فعالیت هر گروهی در فیس بوک آن طورکه به نظر می رسد، آزاد نیست. یکی ازمصاحبه شوندگان اطلاعات جالبی را در این زمینه عنوان کرد. در فیس‌بوک گزینه ای وجود دارد که به کاربر این امکان را می دهد تا اگر نسبت به محتوای خاص یا صفحه خاصی اعتراض دارد، آن را به گروه فیس بوک گزارش دهد تاصفحه یا مطلب مورد نظر بسته شود.
او گفت که چند هفته پیش، نسبت به صفحه مجاهدین خلق در فیس بوک اعتراض کرده است. این سازمان جنایات بسیاری در ایران و برضد مردم این کشور انجام داده است. این سازمان اخیراً توسط وزارت امور خارجه ایالات متحده، به دلیل کشتن سربازان آمریکایی در عراق به عنوان گروهی تروریستی شناخته شد. او ضمن ارسال پیامی برای فیس بوک از آنها خواسته بود که صفحه این گروه بسته شود، با این حال فیس بوک اقدامی در این زمینه انجام نداد. این درحالی است که به گفته او، یکی ازدوستانش گروهی را برای حمایت از حزب الله لبنان در فیس بوک به وجود آورده بود که بلافاصله پس از باز شدن بسته شد. به عقیده او، فیس بوک گروه هایی را که به اسلام یاگروه های اسلامی توهین می کنند، نمی بندد و در این مورد سیاست دوگانه ای را در پیش می گیرد. باتوجه به سیاست فیس بوک (آن طور که این وبگاه در مورد خود اظهار می کند) در مورد کاربران خود و این که اگر کاربران مطلب خاصی را گزارش دهند، آن صفحه بسته خواهد شد، به نظر می رسد شاید فعالیت گروه های مخالف (برای مثال مخالف با حزب الله یا مخالف مجاهدین) بیش ازفعالیت گروه‌ها یا افرادی نظیر این کاربر بوده است و به همین دلیل است که برخی صفحات بلافاصله بسته می شوند و برخی دیگر همچنان به فعالیت خود ادامه می دهند، یعنی تعدادگزارش هایی که افراد مخالف با حزب الله به فیس بوک می دهند، بسیار بیشتر از تعداد گزارش هایی است که افراد مخالف با سازمان مجاهدین به این وبگاه می دهند. به عقیده این کاربر، در حقیقت اینچنین نیست و سیاستی از بالا این محتواها را کنترل می کند. مثال دیگری که می توان در این مورد به آن اشاره کرد، تشکیل گروهی به نام جنبش سبز علوی بود که در مقابل صفحات گروه جنبش سبز در فیس بوک به وجود آمد و این صفحه نیز توسط فیس بوک بسته شد. به عقیده این فرد علت تاثیرگذاری و اطمینان کاربران به فیس بوک، این است که در ظاهر سیاست باز و آزاد و برابری را برای همه کاربران قرارداده است، اما در اصل رفتار متفاوت و دوگانه ای را در پیش گرفته است. یا یکی دیگر از مصاحبه شوندگان عنوان کرد که حساب کاربری وی به دلیل توهین به یکی از شخصیت های اهل تسنن توسط سایر کاربران گزارش و بسته شده است.
همان طور که قبلاً گفته شد، برخی از کاربران طرفدار شخصیت های خاص سیاسی هستند که این نوع فعالیت ها در زمان انتخابات ریاست جمهوری در ایران به اوج رسید. تعدادی ازمصاحبه شوندگان در دوران انتخابات، از وبگاه خود برای حمایت و طرفداری از کاندیدا یا جریان انتخاباتی خاصی استفاده کردند. نوع این استفاده متفاوت بوده است. برای مثال، برخی تنها برای ارتباط با همفکران خود از فیس بوک استفاده می کردند، در حالی که برخی دیگر به دلیل حضور دوستانی از جناح های متفاوت، از صفحه خود برای بحث و تبادل نظر میان جناح های مختلف استفاده می‌کرده‌اند. این استفاده، پس از انتخابات به دلیل مسدود شدن وبگاه و محدودیت های اعمال شده به شدت کاسته شد. دلیل مسدود شدن این وبگاه در ایران، متشنج تر کردن فضای جامعه، گسترش شایعات و تحریک اذهان عمومی از طریق این وبگاه بوده است.
فیس بوک و رعایت حریم ها:
از مصاحبه شوندگان پرسیده شد که آیا در موقع استفاده ازفیس بوک مسائل و ملاحظات خاصی را رعایت می کنند و آیا رفتار آنها در فیس بوک با رفتار آنها در خارج از آن، متفاوت است یا خیر، مصاحبه شوندگان تقریباً از لحاظ مذهبی (منظور رعایت ظاهر دینی و تشرع اسـت) طیف های مختلفی را در بر داشته اند. این افراد عموماً عنوان کرده اند که رفتار آنها در فیس بوک،تفاوت چندانی با رفتار آنها در خارج از آن ندارد. برای مثال آن دسته از کاربرانی که در محیط فیزیکی برخی مسائل را چندان رعایت نمی کنند، در محیط فیس بوک نیز همان طور رفتـار می کنند. آن دسته از کسانی که در محیط فیزیکی ملاحظاتی را در نظر می گیرند، در محیط مجازی نیز همان طور رفتار می کنند.
یکی از موضوعات جالب توجه در این مورد مسئله رعایت حجاب در فیس بوک توسط کاربران خانم در ایران است. بسیاری ازکسانی که عضوفیس بوک هستند، ازعکس های با حجاب خود در پروفایل یا آلبومشان استفاده می کنند و ظاهر آنها در فیس بوک تفاوتی با ظاهرشان در بیرون از آن ندارد. این موضوع در مورد تصاویری که این افراد از اعضای خانواده خود درفیس بوک قرار می دهند نیز صدق می کند. این افراد ملاحظاتی را برای قرار دادن عکس افراد خانواده خود نیز در نظر می گیرند. با این حال، برخی از کاربران در مورد استفاده ازعکـــس بی حجاب خود در فیس بوک ملاحظه شرعی ندارند. این افراد اظهارمی کنند که علت استفاده آنها از عکس شان با حجاب معذوریت های اجتماعی است. برای مثال، آنها دلیل حفظ حجاب درصفحــــه نمایه شان را جلوگیری از ایجاد مشکل در محل کار و تحصیل خود عنوان می کنند. چرا که، به هر حال حجاب را هنجار جامعه ایران می دانند. برخی هم گفته اند برایشان مهم نیست که کسی آنها را بدون حجاب ببیند.
این مسئله در دوست یابی افراد نیز تاثیرگذار است. برای مثال، افرادی که ملاحظه چندانی در رعایت حجاب ندارد، معمولاً تمایل چندانی برای برقراری دوستی باکسانی که در این مورد حساس هستند، ندارند. (اگرچه این نتیجه رانمی توان به همه تعمیم داد.) یکی از مصاحبه شوندگان برای مثال گفت که زمانی که در آلبوم فیس بوک، از عکسی استفاده کرده که در آن پوشش همیشگی خود را نداشته، با تذکر یکی از دوستان مقیدش مواجه شده است. همین فرد عنوان می کند که آن دسته از دوستان و آشنایان خود را که اصلاً مسائل شرعی را رعایت نمی کنند، در گروه دوستان خوداضافه نمی کند، چرا که نمی خواهد عکس آنها در معرض دید همه قرار بگیرد و نگران قضاوت دیگران در این مورد است. در پاسخ به این پرسش که علت این کار چیست، برخی از مصاحبه شوندگان عنوان کرده اند که نمی خواهند وقتی دیگران فهرست دوستان آنها را می بینند، فکر کنند که آنها افراد دورویی هستند. یکی از مصاحبه شوندگان گفت که بسیاری از دوستان و نزدیکان خود را که در محیط فیزیکی با آنها رابطه دارد، در فیس بوک به عنوان دوست اضافه نکرده است. علت این موضوع، این است نمی خواهد عکس های بی حجاب آنها توسط سایرین دیده شود، همچنین ملاحظاتی است که او در مورد برخی از دوستانش که افراد مذهبی هستند و در فیس بوک وی عضویت دارند و احیاناً این افراد را می شناسند، رعایت می کند. به این معنا که شاید آن دسته از افرادی که حجاب خود را به طور معمول در فیس بوک رعایت نمی کنند، نمی خواهند افراد مذهبی آنها را به این شکل ببینند. یکی دیگر از مصاحبه شوندگان عنوان کرد که، با وجود اینکه در مورد رعایت حجاب اسلامی در محیط فیزیکی خیلی مقید نیست و ممکن است تنها به روسری گذاشتن اکتفا کند، اما در محیط مجازی همیشه ازعکسی استفاده می کند که در آن روسری دارد، چرا که نمی خواهد این تصور به وجود بیاید که حجاب او از سر اجبار بوده است. یکی دیگر از کاربران گفت که برای او مهم است که دوستان آنها از چه عکس هایی استفاده می کنند و به عقیده او دوستان فرد معرف شخصیت فرد هستند. این کاربر عنوان کرد که حتی وقتی می خواهد دوستی را که می شناسند، به فهرست دوستان خود اضافه کند باز هم صفحه آنها را چک می کند چرا که اتفاق افتاده آن تصویری که دوست خود در دنیای فیزیکی از خود نشــــان می دهد بسیار متفاوت با تصاویر او در دنیای مجازی باشد. برای مثال دوست او از عکس هایی در فیس بوک خود استفاده کرده است که در آنها اصلاً مسائل شرعی رعایت نشده است. با این حال، به نظرمی رسد برخی از کاربران در محیط فیس بوک احساس امنیت و صمیمیـــــت می کنند و چنین تصور می کنند که این وبگاه فضای خصوصی تری را نسبت به دیگــــر محیط های فضای مجازی به وجود آورده است و در آن می توانند از تصاویر شخصی تر خود استفاده کنند.
فیس بوک و مشکلات استفاده از آن:
کاربران ایرانی در پاسخ به این پرسش که آیا در حین استفاده از فیس بوک، به مشکل خاصی برخورد کرده اند یا خیر، اکثر آنها عنوان کرده اند که مشکل خاصی نداشته اند، چرا که اکثر افراد مورد مصاحبه که با دوستان خود در فیس بوک در تماس بودند، به مشکل خاصی برخورد نکرده اند. به گفته آنها فیس بوک در مجموع فضای سالم تری نسبت به نمونه های مشابه آن نظیر اورکات یا یاهو۳۶۰ دارد. با این حال، به برخی از مشکلاتی که با آن برخورد داشته اند، نیز اشاره کردند. برای مثال، برخی ازدوستان آنها، عکس یامطالبی را در صفحه فیس بوک یا آلبوم خود می گذارند که در صفحه اصلی آنها و در صورتی که نام آنها به اصطلاح تگ شده باشد، در آلبوم آنها ظاهر و در معرض دید دوستانشان قرارمی گیرد که بعضاً کاربر با آنها موافق نبوده است. به همین دلیل کاربران باید مرتب آلبوم یا صفحه فیس بوک خود را کنترل کنند تا در صورت مواجه با چنین مسائلی آن را سریعاً حذف کنند. این حال، یکی از افراد مورد مصاحبه عنوان کرد که در یکی دو مورد با ابراز علاقه نامتعارف برخی از دوستان خود مواجه شده است که باعث تذکر و در نهایت حذف آن فرد شده است. اما اکثر کاربران عنوان کرده اند که در مقایسه با سایر وبگاه های دوست یابی، که اتفاقاً نظیر آن در ایران کم نیست، فضای فیس بوک سالم تراست. دو نفر از مصاحبه شوندگان عنوان کردند که در گذشته در وبگاه های دوستیابی ایرانی، عضویت داشته اند و بیشتر کسانی که برای دوستی با آنها داوطلب می شدند، مرد بودند. (مصاحبه شوندگان هر دو خانم بودند) به عقیده آنها، از آنجایی که در فیس بوک اکثر افراد به دنبال ارتباط با دوستان فعلی یا سابق خود هستند و افراد یکدیگر را می شناسند، این مشکلات در فیس بوک کمتر به چشم می خورد.
در مورد فیلتر بودن وبگاه فیس بوک در ایران بسیاری با آن مخالف بودند. علتی که این افراد برای مخالفت خود ابراز می کردند، متفاوت بود. برای مثال، یکی از مصاحبه شوندگان که خود فرزندان نوجوانی داشت، گفت که مسدود بودن وبگاه باعث می شود که افراد برای دسترسی به آن از فیلترشکن استفاده کنند و دسترسی نوجوانان به فیلترشکن خود معضلاتی را در پی دارد و نوجوان می‌تواند با آن به بسیاری ازوبگاه های غیراخلاقی دسترسی داشته باشد برخی ازکاربران نیز عنوان کرده اند که فیلتر بودن وبگاه فیس بوک، به نحو قابل ملاحظه ای از تعداد کاربران آن کاسته است، و برخی دیگرعلت جذابیت فیس بوک را همین مسدود بودن آن عنوان کرده اند. برخی دیگر نیزدلیل مسدود بودن فیس بوک راسیاسی می دانند، نه اخلاقی، یکی ازمصاحبه شوندگان اظهارداشت که فیس بوک در زمان انتخابات مسدود نبود، اما پس از انتخابات مسدود شد.
علت استقبال ایرانیان از فیس بوک:
درحقیقت نمی توان گفت که فیس بوک در ایران با استقبال بی نظیری مواجه شده است، چراکه این وبگاه در سراسر جهان مخاطبین فراوانی دارد. در حقیقت بر طبق آمارهای منتشرشده (که دو مورد آلکساونیلسون نیز در اینجاذ کر شد) ایران در فهرست پرکاربرترین این وبگاه ها قرار ندارد. این موضوع علت های مختلفی می تواند داشته باشد که مهمترین آنها فیلتر بودن وبگاه و دسترسی مشکل به آن است که تقریباً تنها از طریق اینترنت پرسرعت امکان پذیراست. با این حال، مصاحبه شوندگان دلایلی را برای استقبال کاربران ایرانی عنوان کردند. برای نمونه، یکی ازمصاحبه شوندگان گفت که دلیل استفاده ایرانی ها ازفیس بوک این است که کاربر در آن فضای بسیار متفاوتی با جامعه ایرانی تجربه می کنند. در این فضـا ایرانی ها این امکان را دارند که زندگی و فعالیت های خود را بدون نظارت و قضاوت ارزشی بیان کنند. به همین دلیل، به عقیده این فرد، شخصیت به اصطلاح فیس‌بوکی افراد با شخصیت آنها در جامعه متفاوت است. این مصاحبه شونده اظهار کرد که دوستان او در فیس‌بوک که مقیم ایران هستند، دوگانگی بیشتری را در بازنمایی از خود نشان می دهند. برای مثال، فرد ممکن است درفیس بوک خود عکس هایی را بگذارد که در محیط زندگی و کاری اودیده نمی‌شود. علت این رفتارمی تواند دو عامل باشد: یکی، نبود نظارت و قضاوت و کنترل ارزشی و دوم این که افراد محیط فیس بوک را صمیمی و مختص به دوستان نزدیک به خود می دانند و در نتیجه رفتار راحت تری را در پیش می گیرند. به عقیده این فرد، کاربران ایرانی مقیم خارج دوگانگی کمتری را در فیس بوک از خود نشان می دهند که علت این رفتار می تواند همان فرضیه باشد که افراد به دلیل نبود نظارت اجتماعی، رفتار متفاوتی را در پیش نمی گیرند. یکی دیگر از مصاحبه شوندگان علت استقبال ایرانی ها ازفیس بوک را امکان تبادل آزادانه افکار و دیدگاه های سیاسی می داند.
یکی دیگر از علت های جذابیت فیس بوک برای کاربران ایرانی را، کنجکاوی آنها برای سر درآوردن از زندگی یکدیگر می دانند. چرا که فیس بوک این امکان را به فرد می دهد تا اطلاعات به روزی را در مورد زندگی شخص مورد نظر کسب کند.
یکی دیگر از مصاحبه شوندگان دلیل استقبال ایرانی ها از فیس بوک را، نبود عرصه عمومی در ایران، نظیر کافه نشینی، سالن ها و غیره می داند و به عقیده او فیس بوک این خلا عرصه عمومی را در زندگی ایرانی ها پر می کند و باعث ایجاد تعلق اجتماعی در افراد می شود و در عین حال کمتر شک برانگیز است.
تاسیس وبگاهی در ایران نظیر فیس بوک:
کاربران در پاسخ به این سوال که آیا از فیس بوک ایرانی استقبال خواهند کرد یا خیر، پاسخ های متفاوتی ارائه دادند. یکی از مصاحبه شوندگان گفت که از فیس بوک ایرانی استفاده خواهد کرد، اما فیس بوک فعلی خود را نیز فعال نگه می دارد، چرا که فیس بوک فعلی او مخاطبین خارجی و اکثراً انگلیسی زبان دارد و نمی خواهد آنها را از دست بدهد.یکی دیگر از مصاحبه شوندگان بیان داشت که با این که چنین تصور می کند که فیس بوک ایرانی توسط افراد خاص و قشرمشخصی به وجود می‌آید و احتمالاً‌ نظارت و کنترل هایی در آن انجام می گیرد، با این حال ازفیس بوک ایرانی استقبال می کند، چرا که می خواهد دیدگاه ها و نظرات خود را در محیطی متفاوت بیان دارد تا هم احیاناً تاثیرگذار باشد و هم میزان آزادی در این فضاها را بسنجد و با نمونه خارجی آن مقایسه کند. با این حال، هر دو این افراد عنوان کردند که معمولاً وبگاه هایی که توسط ایرانی ها به وجود می‌آید با مشکلات فنی بسیاری همراه است که همین مشکلات از جذابیت آن می کاهد. این در حالی است که وبگاه فیس بوک با این که در ایران مسدود است و دسترسی به آن نیز از طریق اینترنت پرسرعت امکان پذیراست، باز هم به دلیل کیفیت مطلوب فنی، جذابیت خود را برای مخاطب خود حفـظ می‌‎کند. برخی دیگر از مصاحبه شوندگان دیدگاه متفاوتی را بیان داشتند. به عقیده آنها، اگر وبگاهی نظیر فیس بوک در ایران به وجود بیاید، آنها استقبال چندانی از آنها نخواهند کرد. دلیل این افراد، عدم اطمینان به چنین وبگاهی بیان شده است. به عقیده آنها تاسیس این نوع وبگاه ها در ایران احتمالاً جنبه نظارتی و کنترلی بر روابط، رفتارها و گرایشات سیاسی آنها دارد. یکی دیگر از مصاحبه شوندگان عنوان کرد که تاسیس این وبگاه ها در ایران با موفقیت چندانی روبه‌رو نخواهد شد. چرا که تقلیدی اند و معمولاً کارهای تقلیدی ضعیف هستند و تا وقتی که فیس بوک وجود دارد و این افراد می توانند از آن استفاده کنند، سراغ چنیــــــن وبگاه هایی نمی روند. برخی از مصاحبه شوندگان نیز گفتند که برخلاف تصور رایج در مورد محیط ناسالم فضاهای مجازی خارجی، محیط مجازی که در ایران تاسیس می شود، فضای ناسالم تری دارد و در بسیاری از موارد کسانی که در این محیط ها فعالیت می کنند. به دنبال رابطه با جنس مخالف و سایر فعالیت هایی از این دست هستند. یکی از مصاحبه شوندگان نیز بیان کرد که در صورت تاسیس وبگاهی نظیر فیس بوک در ایران، وی به فرزندان نوجوان خود اجازه عضویت در آن را خواهد داد، چرا که قاعدتاً در چنین فضایی قوانین و حدود جمهوری اسلامی ایران رعایت خواهد شد و محیط مناسب تری را برای فعالیت نوجوانان به وجود خواهد آورد. از اتفاقاتی که در آخرین روزهای این تحقیق در فیس بوک رخ داد، تاسیس صفحه ای در فیس بوک بود که روز ۲۰ می را برای به تصویرکشیدن کاریکاتور پیامبر اسلام (ص) اعلام و مخاطبین و طرفداران خود را تشویق به این کارکرد. تا روز ۱۹ می، این صفحه از فیس بوک بیش ازچهل هزار طرفدارداشت.
با وجود اعتراض شدید و گسترده مسلمانان عضو فیس بوک از کشورهای مختلف نسبت به این صفحه و گزارش آن توسط این افراد به مدت نزدیک به ده روز، فیس بوک اقدامی برای بستن این صفحه انجام نداد. مسلمانان عضو فیس بــــوک، گروه هایی را برای اعتراض نسبت به این صفحه تشکیل دادند و استفاده از فیس بوک توسط مسلمانان را در۲۰ می بایکوت کردند. برخی ازمعترضان نیز عکس پروفایل خود را به نشانه اعتراض عوض کردند و صویری را گذاشتن دکه استفاده از فیس بوک را بایکوت می کرد. تا روز ۱۹ می تعداد طرفداران یکی از این صفحات نزدیک به چهل هزار نفر بود. این فعالیت ها به قدری شدت یافت که در روز۲۰ می، تعداد افراد معترض به این صفحه به ۱۴۰ هزار نفر رسید. در حالی که طرفداران صفحه ترسیم کاریکاتور به هشتاد نفر رسید. در کشور پاکستان که کاربران بسیاری در فیس بوک دارد، چندین تظاهرات اعتراض آمیز به وجود آمد و دولت پاکستان در واکنش به این اقدام توهین آمیز، فیس بوک را در این کشور مسدود کرد. در نهایت پس از اعتراضات فراوان و البته فعالیت گروه های مختلف صفحه مورد نظر در۲۰ می بسته شد و فیس بوک رسماً از کاربران عذرخواهی کرد. همچنین کاربری که این صفحه را به وجود آورد بود، مجبور به عذرخواهی شد. فیس بوک باوجوداعتراضات و گزارشات فراوانی که برای بستن این صفحه دریافت کرده بود، مدتی در بستن آن تعلل کرد.
همان طورکه در ابتدای این تحقیق گفته شد، فیس بوک از کاربران خود می خواهد که نسبت به مواردی متعهد باشند و از ارسال مطالب و محتواهایــی توهین آمیز خودداری کنند، و با وجود اعلام این موضوع که فیس بوک می تواند هر گونه اطلاعات و محتوایی که از اصول آن تخطی می کند، حذف نماید، این وبگاه تا مدت ها در مقابل درخواست بستن این صفحه مقاومت کرد. این در حالی است که همان طور که گفته شد، فیس بوک صفحاتی را که برای مثال، در طرفداری از حزب الله لبنان به وجود آمده بود، یا حتی جالب تر از آن، به یزید (بنابه گفته یکی ازکاربران) درآن توهین شده بود، تقریباً بلافاصله می بندد.
به نظر می رسد، فیس بوک هم در بیان اصول و هم در بیان ارزش ها و هم در فضای عمل، تلاش می‌کند که محیطی آزاد را به نمایش بگذارد تا افــراد «احساس آزادی» داشته باشند، بدیهی است در چنین محیطی توسعــه «خوداظهاری» است و خود اظهاری در هر محیطی، «امکانی قدرتمند» برای اداره کنندگان محسوب می شود.
با این حال احساس آزادی القا شده در کاربر، تا زمانی است که او از هنجارهای ایجادشده در این وبگاه (لزوماً اخلاقی نیست، بلکه به نظرمی رسد بسیار سیاسی است ) تخطی نکند. در حقیقت به نظرمی رسد که فیس بوک در زمینه قدرت نرم بسیار موفق عمل کرده است. چرا که بر اساس تعاریف ارائه شده در ابتدای این تحقیق، قدرت نرم به شکل نامحسوس بر مخاطب تاثیر می گذارد. برای مثال، وقتی فیس بوک به صفحاتی نظیر انکار هلوکاست اجازه مطرح شدن را می دهد، به مخاطب چنین القا می کند که موضوعاتی از این دست که در غرب تابو است، اجازه مطرح شدن در فیس بوک را دارند و در نتیجه این وبگاه رویکرد متفاوتــی را در زمینه های مشابه اتخاذ می کند. این در حالی است که فیس بوک در مورد موضوعات مرتبط به مسلمانان یا کشورهای نظیر ایران (نظیرتشکیل گروه‌های فعال حامی حزب الله، اهانت به پیامبر، تشکیل صفحات مخالف نظام جمهوری اسلامی ایران) نه تنها بی طرفی را رعایت نمی کند، بلکه همان طورکه اشاره شد، در این موارد سیاست دو‌گانه ای را در پیش می گیرد.
شاید تاکید فراوان فیس بوک در مورد رعایت حریم خصوص افراد یا رعایت مسائل اخلاقی و تبلیغات فراوان این وبگاه درباره این موضوع، به منظور جلب اطمینان کاربران و در مقابل محدودیت‌ها و تبعیض های اعمال شده در مورد مسائل کلان تر و تناقض بین این دو، ناخودآگاه معیاری را در ذهن مخاطبین این وبگاه به وجود آورد که «اگرفیس بوک در مورد مسائل خاصی محدودیت هایی را اعمال می کند حتماً انگیزه ای مثبت و اخلاقی در آن وجود دارد».
نکته جالب توجه در مورد فیس بوک این است که مخاطب عام ایرانی ممکن اســت هیچ گاه از محدودیت های اعمال شده در فضای فیس بوک باخبر نشود. چرا که همان طورکه اشاره شد بسیاری از کاربران از این وبگاه صرفاً برای ارتباط با دوستان خود استفاده می کنند اما کسانی که از فیس بوک برای مقاصد سیاسی استفـاده کرده اند بارها به تبعیض های اعمال شده توسط فیس بوک برخورد کرده اند. بنابراین به نظر می رسد که فیس بوک با القای احساس آزادی در مسائل خرد (که ضرری را متوجه سیاست های مهم این وبگاه نمی کند) در حقیقت زمینه را برای اعمال محدودیت و تبعیض در مسائل کلان تر فراهمی می آورد. با این رویکرد، فیس بوک نه تنها ارزش های خود را به شکل نامحسوس بر مخاطبان اعمال می کند و آنها را جذاب و دلخواه جلوه می دهد بلکه با ایجاد چنین جاذبه هایی آن ارزش ها را نمادی از آزادی مطرح می کند و هر کس ارزش های متفاوتی با آن را مطرح می کند، آن را نمادی از مخالفت با آزادی می داند و با آن مخالفت می کند.
با ملاحظه و دقت در رفتار و گفتار کاربران ایرانی که در این تحقیق مورد مصاحبه قرار گرفتند، می‌توان نتیجه گرفت که فیس بوک نظیر سایر وبگاه ها، مخاطبین متفاوت و در نتیجه استفاده و کاربری متفاوت دارد. این استفاده می تواند انگیزه های ساده ای نظیر ارتباط با دوستان فعلی، یافتن دوستان گذشته، و یاکنجکاوی در مورد افراد داشته باشد و در عین حال، افراد می توانند از فیس بوک خود برای فعایت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیز بهره ببرند. در مورد حفظ حریم های اخلاقی در استفاده ازفیس بوک، به گفته مصاحبه شوندگان، تفاوت چندانی بین رفتار آنها در محیط فیزیکی و مجازی دیده نمی شود و در نتیجه نمی توان گفت که افراد در محیط مجازی به علت نبود نظارت و کنترل ارزشی، رفتار متفاوتی را در پیش می گیرند. همچنان که برخی از مصاحبه شوندگان در مورد دوستان خود این موضوع را عنوان کردند که ظاهر و رفتارآنها در دنیای مجازی با ظاهر و رفتار آنها در دنیای فیزیکی متفاوت بـوده است. به نظر می رسد برای نتیجه گیری دقیق تر در این مورد، بهتر است از پرسش نامه و توزیع آن بهره برد. چرا که در این صورت ارتباط مصاحبه کننده و کاربر رودررو نیست و احتمالاً فرد در بیان نظرات خود احساس آزادی بیشتری خواهد داشت. در عین حال، پرسش نامه این امکان را به وجود می آورد که نتیجه از نمونه گسترده تر و متنوع تری کسب شود. با این حال، مصاحبه پاسخ های عمیق تری را برای تحلیل در اختیار محقق قرار می دهد. در مورد تاسیس فضا و وبگاهی نظیر فیس بوک در ایران بر اساس گفته های مصاحبه شوندگان احتمالاً ازآن استقبال چندانی نخواهدشد، که علت آن یکی، ضعف فنی و دیگری احساس نظارت بر افراد است. با این حال همان طورکه عنوان شد برخی دیگر از مصاحبه شوندگان معتقد بودن که محیط ایرانی فضای سالم تری را برای استفاده نوجوانان به وجود خواهد آورد. ولی دلیـل دقیق تری که وجود دارد، به گفتمان قدرت باز می گردد. قرار گرفتن در فضای فیس بوک به عنوان یک فضای آمریکایی یا یک فضای مدرن غربی، با کارکردهای متنوع و گسترده، ظرفی است که کسانی که «بودن» در ظرف مدرن را بر «بودن» در فضایی مثلاً در حال توسعه ترجیح می دهند، هنوز فضای ایرانی به وجود نیامده را نمی پسندند. این نپسندیدن به صورت ناخودآگاه نتیجه گرفتار بودن در گفتمان قدرت غربی است.
مطلب دیگری که در مورد وبگاه فیس بوک باید مورد توجه قرار گیرد، این است که وبگاه مورد نظر توانسته است از طریق ارائه خدمات مختلف به ویژه در مورد حریم خصوصی اعتماد بسیاری از کاربران خود را جلب کند، به طوری که بسیاری از آنها معتقدند که فضای فیس بوک فضای سالم آزادی است. این دیدگاه در مورد صفحات و بخش های مذهبی و سیاسی نیز صدق می کند و بسیاری از کاربران معتقدند که فیس بوک در این زمینه، فضایی برابر و غیر تبعیض آمیزی را برای همه کاربران خود به وجود آورده است. برای مثال، در فیس بوک صفحاتی در مورد انکار هلوکاست، یا صفحات ضدیهودیت نیز فعال هستند. فعالیت چنین گروه های در فیس بوک، این باور را در بین کاربران به وجود بیاورد که فضای فیس بوک نسبت به بسیاری از فضاهایی از این دست متفاوت است. به نظر می رسد فیس بوک توانسته است جایگاه خاصی را در میان مردم جهان و به طبع بین نسل جوان ایران به دست بیاورد.
از آنچه گفته شد بر این معنا تاکید می شود که فیس بوک مصداق تام قدرت نرم است که ظاهرش زیبا و آزادی گرایانه و باطنش ظرفیتی برای جمع آوری اطلاعات فراگیر از طریق کاربران فعال و تولید اطلاعات مرتبط با فرهنگ عمومی جهانی به شیوه ای آسان و سریع است. فیس بوک ظرفیتی است برای دریافت و تحلیل اطلاعات از مسیر کم هزینه و مؤثر. فیس بوک ظرفیتی است چند ملیتی که بهترین امکان را برای سلطه اطلاعاتی جهان قدرت و به ویژه آمریکا فراهم می کند. فیس بوک ادامه سیاست های تک سویه جهان قدرت است که همگان را به تبعیت از الگوی نگاه و سیاست خود در عین تنوع و تکثر فرا می خواند.
۲-۲ بخش دوم: نظریه های ارتباطی
۲-۲-۱جامعه اطلاعاتی:
جامعه اطلاعاتی جامعه ای است همراه با خدمات اطلاعاتی رسانه های همگانی که با آهنگی سریعتر از دیگر جوامع و تفوق بر اندوخته های تجربی و دانش محض به پیش می رود؛ جامعه‌ای که ارتباطات، عامل انتقال دهنده واقعی برای ایجاد تغییر و تحول در هر فرد به منظور دستیابی عملی به اطلاعات بی حد و مرز است و در آن، ارتباطات شبکه اطلاعاتی جهانی، جایگزین سرویس ارتباطات تلفنی جهانی شده و تولید ارزشهای اطلاعاتی عامل تعیین کننده ای در توسعه جامعه است.
در جامعه اطلاعاتی الگوهای سطح زندگی، شغلی، اوقات فراغت، نظام آموزشی، و عرصه داد و ستد مشخصاً از پیشرفت اطلاعات و دانش فنی متأثر است. این پدیده نشأت گرفته از رشد فزاینده تولید انبوه اطلاعات در طیف گسترده رسانه های جمعی است که اکثر آنها نیز به صورت الکترونیکی ظهور می یابد.
۲-۲-۱-۱ تاریخچه جامعه اطلاعاتی:
از دهه ۱۹۷۰ به بعد در غرب و بویژه در برخی از کشورهای پیشرفته تحولات عظیمی در زمینه اطلاعات و اطلاع رسانی صورت گرفته است. در دهه ۱۹۸۰ کامپیوتر وارد خانه‌ها و ادارات شد، تشکیلات اقتصادی دارای بخش اطلاع‌ رسانی گردید و داد و ستدهای جهانی و بین المللی در طول شبانه روز از طریق شبکه های ارتباطی با سرعت بیشتری صورت می پذیرفت و عامل تعیین کننده‌ای در زندگی مردم به شمار می‌رفت. در دهه ۱۹۹۰ مردم با ساعات کار کمتر، بازده کاری بیشتری را ارائه می دهند و کارهای اداری، بدون تبادل کاغذ صورت می پذیرد، درست مانند کلبه الکترونیکی که در این دهه بیش از یک افسانه می نماید. طبقه بندی جدید با ویژگی “فقر اطلاعاتی” در اثر بروز شکل جدید از برتری طلبی و به شکل غلبه الکترونیکی در عرصه جهانی پدیدار شده است. بدین ترتیب تولد عصر جدیدی به نام عصر اطلاعات در حال وقوع است. در این دوران نه تنها افزایش حجم اطلاعات یا فعالیتهای مربوط به اطلاع رسانی، بلکه تحولاتی که به تغییر “جامعه متکی به کشاورزی” به “جامعه متکی به صنعت” و پس از آن به “جامعه متکی بر اطلاعات” مرتبط می باشد، بارز است. (بهشتی، ۱۳۷۶، ۴۵)
به طور تحلیلی، پنج تعریف از «جامعه اطلاعاتی» که هر یک معیارهایی را برای تعریفی جدید ارائه می دهند، قابل تشخیص است:
۱- فناورانه:
عمومی ترین تعریف از “جامعه اطلاعاتی” بر نوآوری چشمگیر فناوری تاکید می کند. تصور کلیدی این است که موفقیت علمی در پردازش، ذخیره و انتقال اطلاعات، کاربرد فناوریهای اطلاعاتی را تقریبا به تمام گوشه و کنار جامعه گسترش داده است. (وبستر، ۱۳۸۲، ۱۲)
۲- اقتصادی:
شاخه ای فرعی در اقتصاد تاسیس شده است که به مسایل «اقتصاد اطلاعات» می پردازد. اثر پیشگام فریتز مک لاپ، یعنی تولید و توزیع دانش در ایالات متحده (۱۹۶۲)، در پایه گذاری مقیاسهایی برای «جامعه اطلاعاتی» در چارچوب اقتصادی آن، بسیار موثر بود. مک لاپ کوشید تا صنعت اطلاعات را با اصطلاحات آماری توصیف کند. او پنج گروه وسیع صنعت (که خود به پنجاه شاخه فرعی تقسیم می شدند) تشخیص داد که عبارتند از:
الف) آموزش و پرورش (مدارس، کتابخانه ها و …)
ب) رسانه های ارتباطی (رادیو، تلویزیون و …)
ج) ماشینهای اطلاعاتی (تجهیزات کامپیوتری، ابزارهای موسیقیایی، …)
د) خدمات اطلاعاتی (حقوق، بیمه پزشکی و …)
ه) دیگر فعالیتهای اطلاعاتی (تحقیق و توسعه، فعالیت های غیرانتفاعی)
در بررسی این نوع مقولات، می توان ارزش اقتصادی به هر کدام از آنها داد و مشارکت آنها را در تولید ناخالص ملی ردیابی کرد. اگر روند اینها در تولید ناخالص ملی، بخشی رو به افزایش را نشان دهد، آنگاه می توان ادعا کرد که ظهور تدریجی «اقتصاد اطلاعات» در حال شکل گرفتن است. (وبستر، ۱۳۸۲، ۲۰ و ۱۹)
۳- شغلی:
مقیاسی که برای پیدایش «جامعه اطلاعاتی» دگرگونیهای شغلی را مورد توجه قرار می دهد، مقیاس رایجی است. به طور ساده، عبارتست از این که به هنگامی که کار اطلاعاتی در میان حرفه ها تفوق یافت، ما به «جامعه اطلاعاتی» دست یافته ایم. یعنی، هنگامی که کارمندان، معلمان، حقوقدانان و نمایشگران از حیث عددی بر معدنچیان ذغال سنگ، فلزکاران، کارگران کشتی سازی و کارگران ساختمانی تفوق یابند، «جامعه اطلاعاتی» فرارسیده است. (وبستر، ۱۳۸۲، ۲۵)
۴- فضایی:
این مفهوم از «جامعه اطلاعاتی»، در عین حال که از جامعه شناسی و علم اقتصاد استفاده می کند، در هسته خود تأکید مشخص جغرافیدانان را بر روی مسأله فضا دارد. در اینجا تأکید اصلی بر روی شبکه های اطلاعاتی است که مکانها را به هم متصل می کنند و متعاقباً تأثیرات چشمگیری بر روی برنامه ریزیهای زمانی و مکانی دارند. (وبستر، ۱۳۸۲، ۳۲)