وقتی چند مخزن در وضعیت مشترک و خاص زمین شناسی، اعم از ساختمانی یا چینه شناسی قرار گرفته باشند، چنین مجموعه یا گروه مخازن را میدان گازی می‌گویند. میزان تولید یا ذخیره گازی در مناطقی نظیر خاورمیانه، از بسیاری از میدان ها و حتی حوضه های نفتی دنیا، بیشتر است.
بند چهارم: حوضه گازی
منطقه یا محدوده جغرافیایی که در آن میدان ها و مخازن گازی متعددی وجود دارد که همه آن ها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایط محیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده اند، حوضه گازی نامیده می شود، مانند حوضه زاگرس در غرب ایران و منطقه خلیج فارس، حوضه قفقاز در آذربایجان و حوضه میدکانتینتال در آمریکا.[۱۶]
بند پنجم: منطقه، بلوک، ناحیه[۱۷]
منطقه معمولا می‌تواند مرکب از چند ناحیه باشد و هر ناحیه نیز ممکن است به چندین بلوک عملیاتی تقسیم و برای عملیات مختلف اکتشاف یا بهره برداری واگذار شود.
این اصطلاحات معمولا تنها ارزش قراردادی دارد و عمدتاً برای نشان دادن مساحت اراضی یا محدوده سطحی است که عملیات اکتشافی و بهره برداری در آن انجام می‌گیرد.
بند ششم: ذخیره[۱۸]
محتوای هیدروکربن موجود در مخزن را ذخیره می‌گویند. معمولا این ذخیره به طور درجا[۱۹] یا به لحاظ ضریب بازیافت محاسبه می شود. در قراردادهای نفتی یک بخش به سیستم اندازه گیری اختصاص می‌یابد[۲۰] که در نوع خود مهم است.
بند هفتم: ارزیابی ذخایر مخزن
ارزیابی ذخایر مخزن یک اقدام فنّی است و از دو جهت دارای اهمیت است: یکی اینکه قبل از استخراج و تکمیل عملیات اکتشاف باید معلوم شود و اساسا با توجه به میزان ذخایر مخزن است که انجام عملیات از نظر اقتصادی توجیه پیدا کرده و اقدام به سرمایه گذاری و استخراج و بهره برداری می شود. دیگر اینکه در مواردی که مرزهای بین دو کشور به دقت تعیین شده است، چنانچه دو دولت بخواهند به طور مشترک یا جداگانه ولی با توافق از مخزن بهره برداری کنند، معمولا هریک نسبت به حجمی از مخزن که در طرف خط مرزی او قرار دارد نسبت به ذخایر حق و نسبت به مخازن تکلیف دارد.
گفتار سوم: انواع و اقسام میادین مشترک
پدیده اشتراک در مخازن گاز ممکن است در حالت های زیر دیده شود:
۱- در محل تلاقی مرزهای خشکی دودولت یا بیشتر
۲- در محل تلاقی مرزهای دریایی دو دولت یا بیشتر
۳- در محل تلاقی مرزهای دریایی یک دولت و موقعیت بین‌المللی اعماق دریا
در تمامی موارد بالا، ممکن است مرز بین دو دولت به دقت تحدید حدود شده و قلمروی کشورها بدون هر گونه ادعایی نسبت به هم استقرار یافته باشد که در این صورت امکان رسیدن به راه حلی توافقی بین دولت های شریک در مخزن سهل تر است اما اگر مرزها تحدید حدود نشده باشند، هر دولت ممکن است نسبت به اینکه مخزن در قلمرو سرزمینی او واقع است، ادعا داشته باشد که نوعاً دستیابی به توافق میان دو طرف را دشوارتر از وضعیت پیشین می‌کند.
گفتار چهارم: روش های بهره برداری اشتراکی
بهره برداری از میادین مشترک گاز به دلیل خاصیت و ماهیت آن ها از شیوه های خاصی تبعیت می‌کند اما این میادین به دلیل اشتراک بین دو یا چند دولت همواره مورد توجه بیشتری می‌باشند. در این میان، این دولت ها هستند که روش اکتشاف و بهره برداری از مخازن را مشخص می‌کنند اما در این زمینه می توان چند الگو را به صورت کلی بیان داشت.
بند اول: یک کاسه سازی یا آحادسازی
آحادسازی عبارت است از انجام عملیات مشترک و هماهنگ اکتشاف و استخراج در یک مخزن نفت و گاز توسط مالکان حقوق در قطعات مجزا که زیر آن ها چنین مخزن یا مخازن مشترکی قرار دارد. آحادسازی اقدامی در جهت بهره برداری کم هزینه و بهینه از مخزن مشترکی است که بین دو دولت یا اشخاصی که در این مخازن حقوق معدنی دارند که دولت ها گاه به صورت اختیاری مبادرت به انعقاد موافقت نامه آحادسازی می نمایند و گاه در پاره ای از موارد مجبور به آن می‌گردند.[۲۱]
در واقع اهمیت انعقاد این موافقت نامه در مواقعی است که مخزن در تقاطع مرز دو کشور یا قطعات متعلق به دو یا بیش از دو شخص یافت شود یا احتمال یافت شدن باشد. در صورتی که این موافقت نامه بین دو دولت باشد، آن را موافقت نامه آحادسازی بین‌المللی می‌نامند.
بند دوم: توسعه اشتراکی مخازن گاز مشترک[۲۲]
“همکاری بین دولت ها در خصوص اکتشاف و بهره برداری از برخی از مخازن، میادین یا توده غیر جاندار که در تقاطع مرز دو کشور گسترده شده اند یا در منطقه ای با ادعاهای تداخل مرزی قرار داند.”[۲۳] این تعریف ارائه شده از اصطلاح مذکور می رساند که در مواقعی که مخازن مشترکی مکشوفه یا مخازن با احتمال کشف، در مناطق مرزی قرار دارد که دو دولت نسبت به آن اختلاف دارند و از این طریق بهره برداری از منابع هیدروکربنی موجود در منطقه را تا قبل دستیابی به توافق در تحدید حدود، از طریق موافقت نامه توسعه مشترک انجام می‌دهند.
مبحث دوم: سابقه و اهمیت موضوع
موضوع میادین مشترک به دلیل درگیر شدن دو یا چند کشور و مرتبط بودن موضوع با منافع اقتصادی و سیاسی آن ها از همان ابتدای مطرح شدن بهره بردارداری از میادین نفت وگاز مطرح شد اما با مطرح شدن این موضوع در محدوده مرزهای کشورها و درگیر شدن همزمان منابع و منافع کشورها، نگاهی جدید تر به این موضوع صورت گرفت. این نگاه نه تنها در نظام حقوقی داخلی کشورها بلکه در عرصه بین الملل هم مطرح شد. در اینجا سعی می شود سابقه توجه به این موضوع و بویژه در نظام های داخلی مورد توجه قرار گیرد.
گفتار اول: اهمیت موضوع
اهمیت منابع طبیعی و به ویژه منابع طبیعی مشترک بر هیچ کس پوشیده نیست. انسان نیز در طول تاریخ حیات خود و با آشنای روزافزون با منابع طبیعی که در اختیار او قرار دارد به فکر استفاده درست و بهینه از آن ها بوده است. در راه تسلط بر این منابع چه بسیار جنگ ها و دشمنی ها که درگرفت و چه بسیار انسان ها که جان باختند و در هر دوره گروهی بودند که در یک منطقه بر این منابع تسلط می یافتند و آن را عامل برتری خود می ساختند. این روند همچنان ادامه داشت تا کم کم انسان به فکر استفاده بهینه از این منابع افتاد و دانست که بسیاری از این منابع طبیعی محدود بوده و استفاده بی رویه از آن ها تهدیدی جدی علیه آن ها محسوب می شود. این اهمیت منابع طبیعی را بیش از پیش کرد به ویژه در مواردی که این منبع یا منابع طبیعی بین دو یا چند دولت مشترک باشد و چون هر کدام در جهت منافع خود خواهان بهره برداری بیشتر هستند این ممکن است هم به منبع و هم به دولت شریک خسارت وارد نماید بنابرین ضرورت تعیین روشی برای بهره برداری درست و بهینه که منافع شرکا را در نظر داشته باشد باید مد نظر قرار گیرد و بررسی شود.
