درباره نمادها و برای شعر دفاع مقدس آثار و مقالات نوشته شده است هر یک از منظر خود هدفی را تحلیل و توصیف می نمایند. از جمله پایان نامه: «بررسی نماد و نمادگونه در شعر دفاع مقدس» از مهدی سعادت، یا «جلوه های عاطفی در شعر دفاع مقدس از کبری جعفری»، منبع: از خبرگزاری، پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱-۶ اهداف تحقیق
۱- مخاطب باید نمادهای بومی در شعر دفاع مقدس را بشناسد.
۲- محتوای شعر دفاع مقدس را تشحیص دهد و بفهمد که اشعار بومی در پرورش قوه روحی چقدر مؤثرند.
۳- با توجه به این که اشعار بومی طرفدار زیاد داشته اند انجام این تحقیق از آن جهت که به بررسی اشعار بومی در دفاع مقدس می پردازد ضرورت دارد.
۱-۷ فرضیه‌های تحقیق
۱- زمینه های متعددی را برای پیدایش نمادهای شعر دفاع مقدس می توان برشمرد از جمله خصلت ذاتی نمادها و همچنین نمادها هنگامی که بخواهیم تیپ سازی کنیم، می توانند به عنوان نماینده تیپ و گروه‏ها به کار روند.
۲- نمادهای در بسیاری از موارد نمودار مفاهیمی غیرقابل تعریف و توصیف هستند، از این مفاهیمی همچون شهادت، روح، ایثار، شهید و … که جنبه ی معنوی آن‏ها بر جنبه ی مادی‏شان می چربد، در قلمرو نمادهای شعر دفاع مقدس قرار می گیرد.
۳- جنبه‏ی زیبایی شناسی شعر جنگ و ارزش هنری آن است که نمادهای شعر دفاع مقدس را از ورطه شعار و کم رنگی خیال و کم عمقی بیرون آورده، آن را به کلامی ژرف و بلند پایه ارتقا بخشیده است.
۱-۸ تعاریف واژه‏های کلیدی
نماد: «نماد بیانگر کلیات و مفاهیم بزرگ به وسیله موضوعات جزئی است اما این موضوعات و تصاویر جزئی چنان زنده و جاندارند که ذهن را تسخیر می‌کنند»‏ (فتوحی، ۱۳۸۵: ۱۶۱). همچنین در تعریفی دیگر می‏توان بیان کرد: «نماد همه چیز را توضیح می‌دهد، فرد را به سوی مفهومی گسیل می‌دارد که این مفهوم در ماورا هم غیرقابل ادراک است با ابهام پیش‌فرضی دارد و هیچ کلمه‌ای در هیچ یک از زبان‌های رایج نمی‌تواند آن را کامل بیان کند» (شوالیه و گربران، ۱۳۷۸: ۳۴).
ادبیات بومی: «ادبیات بومی (اقلیمی)‏، هم دارای معنایی وسیع و هم‎ دارای معنایی محدود است. کلمه‎ی بومی Native در زبان‎ انگلیسی با کلمه‎ی ملت و مردم Nativeهم ریشه است و به معانی زیر است: در حال خالص، دست خورده، طبیعی، اصیل، قومی که در محلی واحد ساکن است. به اعتباری ادبیات ایران‎ را در مثل می‎توان ادبیات بومی (خاص اقلیمی ویژه) دانست‎ و همین‎طور است ادبیات چین یا هند یا اسپانیا اما ادبیات اقلیمی‎ (بومی) در معنای خاص، ادبیاتی است که در منطقه‎ای خاص‎ بوجود آمده است» (دستغیب، ۱۳۸۰: ۱۵).
ادبیات دفاع مقدس: «ادبیات دفاع مقدس به مجموعه نوشته‏ها و سروده‏هایی گفته می‏شود که درون‏مایه موضوع آن، به مسائل هشت سال دفاع مقدس و پیامدها و تبعات آن باز می‏گردد. در نگاهی وسیع‏تر می‏توان طیفی گسترده‏تر و جغرافیایی فراخ‏تر برای این عنوان تصور کرد و با تکیه بر ویژگی‏های مقدس بودن که تداعی قلمرو الهی و دینی برای این نوشته‏ها و سروده‏ها می‏کند» (سنگری، ۱۳۸۰: ۱۵).
گیلان: گیلان یکی از استان های شمالی ایران است که ۱۴۷۱۱ کیلومتر مربع وسعت دارد. رشته کوه‏های البرز، همانند دیواری در غرب و جنوب گیلان کشیده شده است؛ به همین سبب، آب و هوای گیلان، معتدل و در اکثر نقاط دارای رطوبت بالایی است. بخش وسیع گیلان جلگه‏ای و مابقی کوهستانی است. بیش از ۴۰ رودخانه در گیلان جاری است که مهم‏ترین آن‏ها سفیدرود است. گیلان منطقه‏ای کشاورزی است که مهم‏ترین محصولات آن عبارتند از: برنج، چای، زیتون، مرکبات، ابریشم، شیر، گوشت، مرغ، ماهی، خاویار، مربا و انواع شیرینی و کلوچه.
۱-۹ روش و حدود و قلمرو تحقیق
روش تجزیه و تحلیل داده‏ها، توصیفی- تحلیلی، به این‏صورت که منابع مربوط به موضوع پژوهش را جمع آوری کرده، مطالعه نموده و فیش برداری کرده‏ایم. سپس فیش‏ها را دسته بندی نموده در تنظیم فصل‏های مختلف پایان نامه از آن‏ها استفاده می‏کنیم. در این پایان‏ نامه از یازده کتاب که از سه شاعر «بهمن صالحی»، «عبدالرضا رضایی‏نیا» و «غلامرضا رحمدل» که در اشعار خود از مضامین دفاع مقدس استفاده نموده‏اند، استفاده کرده و به تحلیل و بررسی آن‏ها پرداخته‏ایم.
فصل دوم
بنیاد نظری
۲-۱ مقدمه
این فصل با عنوان بنیاد نظری، دربردارنده‏ی مفاهیمی بنیادین و اساسی در حوزه‏ی ادبیات است، ابتدا تعریفی از ادبیات بیان شده و مفاهیمی مرتبط با آن شرح داده می‏شود. سپس به تعریف زیرمجموعه‏هایی از ادبیات با عنوان ادبیات پایداری (مقاومت)، ادبیات بومی، ادبیات دفاع مقدس و … پرداخته‏ایم. نماد، جز اساسی در ادبیات امروز محسوب می‏شود که از زمان کهن نیز در بین شاعران مرسوم و مورد استفاده بوده است. تعریفی از نماد، کارکردهای آن و مضامین مرتبط با آن نیز به اختصار شرح داده شده است.
۲-۲ ادبیات
انسان‏ها همواره به روش‏های مختلف از درون خود سخن گفته‏اند، یکی از مهم‏ترین و عمیق‏ترین روش‏ها به شیوه‏ی ادبی است. ادبیات متنی ارزشی است که ادیب تأثّرات، تجربیات، اندیشه‏ها و … را به‏طور غیرمستقیم بیان می‏کند.
ادبیات از دیدگاه‏های گوناگون تعریف شده است، هرکس مطابق با سلیقه‏ی خود آن را تعریف کرده است: نفیسی دانش‏های متعلق به ادب و سلوک و معرفت و فصل و هنر را ادبیات می‏داند (نفیسی، ۱۳۱۷: ۱۴۳).
رومن یاکوبسون (roman jakobson) ادبیّات را نوشته‏ای می‏داند که نمایش گر «درهم‏ریختن سازمان یافته‏ی گفتار متداول است» (ایگلتون، ۱۳۸۰: ۴).
در فرهنگ معین نیز ادبیه به عنوان مفرد ادبیات آمده است و آن‏را از دانش‏هایی وابسته به ادب، علوم ادبی و آثار ادبی دانسته است (معین: ذیل واژه ادبیات) و ادیبه منسوب به ادب است و آنچه پیوستگی به ادب دارد به دانش‏ها و فن‏های ادبی گفته می‏شود و ادب یک واژه غیرپارسی اسـت و در اصل به معنای فرهنگ است. ادبیات حقایقی مانند اندیشه، عرفان عشق، عواطف و احساسات را در بیان می‏کند.
ادبیات آینه تمام نمای افکار و اندیشه‏ها و عواطف احساسات و خصوصیات رفتاری و ویژگی‏های فرهنگی یک ملت است.
به نظر زرین‏کوب ادبیات عبارت است از: «تمام ذخایر و مواریث ذوقی و فکری اقوام و امم عالم که مردم در صبط و نقل و نشر آن‏ها اهتمام کرده‏اند. این میراث ذوقی و فکری که از رفتگان بازمانده است و آیندگان نیز همواره بر آن چیزی خواهند افزود. همواره موجب استفاده و تمتع و التذاذ اقوام و افراد جهان خواهد بود» (زرین‏کوب، ۱۳۷۴: ۱۸).
اصولاً ادبیّات مفهوم ذهنی است که «در جستجوی بیرونی خود برای یافتن محسوس عینی مرتبط با آن مفهوم ،‌خواه و ناخواه به آثار ادبی، اعم از شعر (نظم) و نثر می‌رساند . به عبارتی دیگر آثار معین و متمایز ادبی چه نثر و چه شعر همان عین ادبی یا مصداق خارجی مفهوم ذهنی ادبیّات‌اند‏. در واقع اعیان ادبی یا آثار خارجی ادبیّات شامل داستانها و غزلها، قطعه ها ، قصیده‌ها و رمانها و … یا شعرها و نثرها می‌باشند، که سروده‌ شدند»‏ (حافظی‏، ۱۳۷۰: ۵)‏.
حسن انوری در کتاب فرهنگ بزرگ سخن در تعریف ادبیات چنین می‏نویسد: «ادبیات مجموعه آثار مکتوب که نمایان‏گر بازتاب عاطفی چون غم و شادی و مانند آن‏ها بوده، و به شیوه‏ای هنری در قالب شعر، داستان، نمایش‏نامه، شرح حال، مقاله و جز آن‏ها درآمده باشد و ادبیات بخشی از علوم انسانی شامل دانش‏هایی چون لغت، صرف، نحو، معانی و بیان، عروض و قافیه، شعرشناسی و انشاء و مانند آن‏ها و مجموعه نوشته‏هایی درباره موضوعی مشخص مثل ادبیات جنگ، ادبیات تطبیقی که آن دانشی است که از وجوه اشتراک یا اختلاف ادبیات ملت‏ها و تأثیر آن‏ها در یکدیگر، صحبت می‏کند. ادبیات سنتی (ادبیات کلاسیک) که مجموعه آثار با ارزش‏ باقی‏مانده از سخنوران و نویسندگان کهن هر ملتی است و ادبیات سیاه آن ادبیاتی است با گرایش شدید به بدبینی و ناامیدی و مانند آن‏ها، ادبیات عامیانه (شفاهی) داستان، افسانه، مثل، لالایی، متل – لطیفه و مانند آن‏ها که به طور شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‏شود، به آن ادبیات عامیانه یا «فولکلور» می‏گویند» (انوری، ۱۳۸۱: ۱۴۴). ادبیات برخلاف متون علمی، بیانگر مقاصد عملی مؤلّف نیست، بلکه زبانی از که مؤلّف از طریق آن به بیان مقاصد درونی خود به خواننده بهره می‏برد.
در ادبیات مسائل سیاسی، اجتماعی و اخلاقی علاوه بر مسائل عاطفی نیز بیان می‏شود. مباحثی که بیان‏شان تنها با زبان ادبیات امکان‏پذیر است. «شعر و ادبیات غذا روح است» هرجا که ملامت غالب شود بیتی زیبا و دلنشین همچون نم آب، بر گل پژمرده روح آن شادابی می‏بخشد (هادی، ۱۳۷۱: ۱۷). زبان و ادبیات جلوه گاه اندیشه‏، آرمان‏، فرهنگ یک جامعه است. ادبیات پدیده‏ای اجتماعی است مطابق با هر پدیده‏ی اجتماعی، قابل تعریف و شرح واضحی نمی‏باشد و تنها تعاریف ذکر شده مبین نقش اساسی و بنیادین ادبیات و نقش عمده‏ی آن در جامعه می‏باشد.
مجموعه نوشته‏ها، اصطلاحات و رفتارهایی که در یک رشته علمی یا حرفه خاص مقبولیت و تداول می‏یابد مانند ادبیات پزشکی، ادبیات مدیریت، ادبیات اخلاق،‏ ادبیات سینما، ادبیات سیاست، در این نوع کاربردها ادبیات به معنی آداب و سلوک رایج در این مقولات است (سید ترابی، ۱۳۸۸: ۱۰).
با این تفاسیر، می‏توان بیان کرد که هر کسی تعریفی مبتنی بر برداشت شخصی خود از ادبیات ارائه می‏کند. در مجموع ادبیات را مجموعه‏ای آثار مکتوب و غیرمکتوب یک ملت که عواطف و احساسات آدمی را تحت تأثیر قرار می‏دهد، می‏دانند. به عبارتی ادبیات مجموعه بازتاب‏های آدمیان است در مقابل عوامل درونی و بیرونی مانند غم و شادی که به صورت کلام همواره با تخیل و عاطفه درآمده و ادبیات یکی از هنرهای زیباست و وظیفه‏ی آن ساختن هنر از واژه‏هاست.
ادبیات در حوزه ‏های گوناگونی گسترش یافته است، مانند ادبیات جنگ و ادبیات تطبیقی، ادبیات سنتی، ادبیات عامیانه یا شفاهی و می‏توان گفت در ادبیات حقایقی مانند عواطف، احساسات، عرفان، اندیشه و فکر به هم می‏رسند و مانند آینه‏ای تجلی‏گاه خصوصیات رفتاری و ویژگی‏های فرهنگی یک ملت است. «تقسیم‏بندی جزئی ادبیات جهان به ادبیات فارسی، ادبیات انگلیسی، ادبیات فرانسه، ادبیات عرب، ادبیات آلمان، ادبیات جنگ، ادبیات مقاومت و … را هم نباید یک تقسیم‏بندی زبانی دانست. این تقسیم‏بندی به هویت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، ملّی و باستانی یک کشور مربوط می‏شود» (اسکولز، ۱۳۷۹: ۵۷).
۲-۲-۱ کارکرد ادبیات
کارکردهای مختلفی برای ادبیات ذکر شده است که به برخی از آن کارکردها اشاره می‏گردد:

1. 1. وسیله‏ای برای بیان عواطف، احساس‏ها و مکنونات درونی.

1. 1. بیان یافته‏های علم حضوری، تجاربی که برای همگان قابل دیدن نیست و انتقال لحظه‏های ناب کشفی و شهودی.

1. 1. بیان تأثیرگذار، اقناع‏گرانه و لذت آفرین، به طوری‏که مخاطب مجذوب آن سخن‏ها یا مفاهیم شود، از این جهت ادبیات، توانایی دارد تا کار اخلاق و مذهب را نیز انجام دهد.

1. 1. بیان لطیف مشترکات عام انسانی اعم از: درد، مرگ، عشق، وفاداری، تولد دوباره، شادی، غم، نفرت و محبت.

1. 1. چند ساختی کردن واژه‏ ها و مفاهیم از طریق: ابهام، ایهام، استعاره، کنایه، رمز و گسترش دادن زبان سخن.

1. 1. ایجاد همگرایی در انسان‏ها از طریق نهادسازی‏ها متنوع.

1. 1. توان برقراری ارتباط و همپوشانی رشته‏های مختلف علوم انسانی نظیر: جامعه‏شناسی، روان‏شناسی، تاریخ و مفاهیم عرفانی و مذهبی، با کمک تصویر دقیق اجتماع و کشش‏های آن.

1. 1. امکان دخل و تصرف در طبیعت با بهره گرفتن از تخیل و رهایی از عصر تکنولوژی و رفتن در عالمی که انسان را در شرایط لامکانی قرار می‏دهد.

1. 1. نزدیک ساختن انسان‏ها به حقایق عالم هستی، طرح پرسش‏های دقیق از زندگی خود و جهان و رساندن انسان‏ها در مسیر قرب الی الله (یونسی رستمی، ۱۳۹۳: ۱۴-۱۳).

1. 1. ادبیات می‏تواند لذت‏آفرین باشد، از آن جهت که زیبا و والاست. لذّت حاصله از زیبایی و والایی نصیب روح آدمی می‏شود. و منفعت مادی در آن متصور نیست.

1. ادبیات ابزار تبلیغ و اقناع است و قادر است کار مذهب و اخلاق را انجام دهد.