۲-۱-۴ فرایند اعتماد

دایتز و هارتوگ^[۱۱۴] (۲۰۰۶) در مقاله ی خود فرایند اعتماد را در سه مرحله بیان می‌کنند:

• • اعتماد به عنوان یک عقیده؛

• • اعتماد به عنوان یک تصمیم؛

• • اعتماد به عنوان یک عمل؛

• • • مرحله ی اول: اعتماد به عنوان یک عقیده: اولین مرحله از اعتماد، مجموعه ای از عقیده ها و باورهای ذهنی و یکپارچه درباره ی شریک دیگر می‌باشد به طوری که فرد می‌تواند تصور کند که عمل شریک او نتایج مثبتی برای او به دنبال خواهد داشت.

    

  

• مرحله ی دوم: اعتماد به عنوان یک تصمیم: دومین مرحله، تصمیم به اعتماد کردن به دیگری می‌باشد. این مرحله ای است که باور به قابلیت اعتماد دیگری به خوبی آشکار می‌گردد. در شرایط واقعی اعتماد دو انتظار وجود دارد، یکی انتظار وجود رفتار قابل اعتماد و دیگری تمایل به عمل کردن بر مبنای آن.

گیلسپی^[۱۱۵] دو دسته را در این باره بیان ‌کرده‌است:

• • رفتارهای اتکا محور: برای مثال کنترل محیطی مدیر بر تصمیمات و منابع ارزشمند زیردستان یا کاهش عمدی کنترل و بررسی اعمال زیردستان.

• • رفتارهای مربوط به آشکارسازی اطلاعات و سهیم کردن دیگران در آن: برای مثال مدیریت سازمان می‌تواند استراتژی های مهم مربوط به امور تجاری و بازرگانی را با بخش های تخصصی کارمندان در میان بگذارد.

• مرحله ی سوم: اعتماد به عنوان یک عمل: در مرحله ی سوم نیز اعتماد به عنوان یک عمل بروز می‌کند یعنی، فرد قصد به انجام اعمالی می‌کند که ‌بر اساس اعتماد شکل گرفته است (دایتز و هارتوگ، ۲۰۰۶). نگاره ی (۲-۱)، چارچوب چند بعدی و یکپارچه ای برای توجه به فرایند اعتماد درون سازمانی را نشان می‌دهد.

ارائه ی بازخورد برای شکل گیری باور اعتماد بر مبنای تجارب

پیش زمینه ی اعتماد کننده نسبت به اعتماد

قصد به انجام اعمالی که ‌بر اساس اعتماد شکل می گیرند: رفتارهای معطوف به خطر و نگرش های داوطلبانه و فراتر از نقش

اعتماد به عنوان یک تصمیم: تمایل به در معرض ریسک قرار دادن خود

اعتماد به عنوان یک باور:

داشتن انتظارات مثبت و مطمئن

خصیصه ها، انگیزه ها، توانایی ها و رفتارهای اعتماد کننده

کیفیت و ماهیت روابط بین فرد معتمد و کسی که به او اعتماد می‌کند

محدودیت های موقعیتی/ سازمانی/ نهادی

ملاحظات مربوط به هر ناحیه

نتایج حاصل از این رابطه چه خواهد بود؟

نگاره ی (۲-۱). فرایند اعتماد (دایتز و هارتوگ، ۲۰۰۶)

۲-۱-۵ ابعاد اعتماد

در عصری که روابط بین افراد و گروه ها سست تر شده و به سرعت در حال تغییر است، اعتماد که عمدتاًً مبتنی بر استنتاج ها و تفاسیر ‌در مورد انگیزه ها، شخصیت و باطن دیگران است، موضوع محوری سازمان ها است که رشد و حیات آن ها را تضمین می کند (زارعی متین، طهماسبی و موسوی، ۱۳۸۸).

در تحقیقات گوناگون، برای اعتماد ابعاد مختلفی تعریف شده است که از آن جمله می توان به دیدگاه های اندیشمندان این حوزه اشاره کرد.

۲-۱-۵-۱ ابعاد اعتماد از دیدگاه رابینز

ابعاد کلیدی پنهان در مفهوم اعتماد چه چیزهائی است؟ مطالعات و تحقیقات اخیر پنج بعد را شناسائی کرده‌اند:

• • صداقت^[۱۱۶]: که بر درستی و شرافت، روراستی و ‌راستگویی دلالت دارد. به نظر می‌رسد که به هنگام ارزیابی میزان قابل اعتماد بودن دیگری این بعد با اهمیت تر از بقیه باشد (بدون درک ویژگی اخلاقی و صداقت اولیه ی دیگران، دیگر ابعاد اعتماد معنی نخواهد داشت) (رابینز، ۲۰۰۳: ۱۴۵).

• • شایستگی^[۱۱۷]: دانش و مهارت های میان افراد و دانش و مهارت های فنی را دربر می‌گیرد. اگر شخصی که درباره ی چیزی صحبت می‌کند، نسبت به آن اشراف کامل داشته باشد، شما احتمالاً گوش فرا می دهید یا وابسته به کسی می شوید که توانایی های او مورد احترام شما است. شما نیاز دارید تا ‌به این باور برسید که شخص، مهارت ها و توانایی های انجام کاری را دارد که او صحبت از انجام آن ها را می‌کند.

• • ثبات^[۱۱۸]: به پایائی، پیش‌بینی پذیری و قضاوت مناسب در برخورد با وضعیت ها دلالت دارد. نداشتن ثبات در گفتار و عمل از اعتماد می کاهد. این بعد برای مدیران بسیار مناسب است. هیچ چیز زودتر از ناهماهنگی میان آنچه مدیران اجرائی موعظه می‌کنند و آنچه انتظار دارند همکارانشان به آن عمل کنند، مورد توجه قرار نمی گیرد.

• • وفاداری^[۱۱۹]: یعنی میل و علاقه به حفظ آبروی دیگری داشتن. اعتماد مستلزم این است که شما بتوانید به شخصی وابسته شوید که مترصّد فرصت نیست.

• رک و راست بودن^[۱۲۰](صراحت): شما می توانید به کسی تکیه کنید که برای شما تمام حقیقت را بازگو می‌کند (رابینز، ۲۰۰۳: ۱۷۵).

صداقت

ثبات شایستگی

راستی وفاداری

نگاره ی (۲-۲). ابعاد اعتماد (رابینز، ۲۰۰۳: ۱۴۵)

۲-۱-۵-۲ ابعاد اعتماد از دیدگاه مایر و همکاران او

نظریه پردازانی چون مایر، داویس و اسکورمن^[۱۲۱]، (۱۹۹۵)؛ مک نایت، چودهاری وکاسمار^[۱۲۲]، (۲۰۰۲) برای اعتماد، سه بُعد توانایی یا شایستگی، نوع دوستی یا نیکوکاری و امانت داری یا درستی را در نظر گرفتند (مایر و همکاران، ۱۹۹۵).

• • توانایی^[۱۲۳]: مجموعه ای از مهارت ها، شایستگی ها و ویژگی هائی است که گروهی را قادر به تأثیر گذاری در حوزه ای خاص می کند.

• • نوع دوستی^[۱۲۴]: میزان اعتقادی است مبنی بر اینکه اعتماد کننده معتقد است اعتماد شونده می‌خواهد برای اعتماد کننده فارغ از منفعت طلبی فردی، خیر و نیکی انجام دهد.

• درستی یا امانت داری^[۱۲۵]: ادراک اعتماد کننده است در این مورد که اعتماد شونده به مجموعه ای از اصول که اعتماد کننده آن را مهم و قابل قبول می‌داند، وفادار می ماند (همان منبع).

۲-۱-۵-۳ ابعاد اعتماد از دیدگاه باتلر و کانترل^[۱۲۶]

باتلر و کانترل (۱۹۸۴)، صداقت، صلاحیت، ثبات، وفاداری و صراحت را به عنوان عناصر کلیدی اعتماد می شناسند (دایتز و هارتوگ، ۲۰۰۶: ۵۶۰).

• • • • 1. ابعاد اعتماد از دیدگاه دایتز و هارتوگ

• • خیراندیشی: خیراندیشی به معنی انگیزه های مهربانانه و میزان محبت یک شخص نسبت به گروه مقابل و توجه ی صادقانه به رفاه دیگران است.

• • صلاحیت: صلاحیت به قابلیت های دیگران برمی گردد که بر اساس آن می‌توانند وظایف خود را انجام دهند (بر اساس مهارت ها و دانش).

• • صداقت: صداقت شامل تبعیت از یک سری اصول است که مورد قبول گروه مقابل است و شامل امانت داری و رفتار منصفانه و اجتناب از ریاکاری می شود.

• قابلیت پیش‌بینی: قابلیت پیش‌بینی هم به طور خاص مربوط به ثبات و نظم در رفتار می شود. بر این اساس اعتماد یک مفهوم چند بعدی است. پس اعتماد وقتی ایجاد می شود که محتوای مؤلفه های آن به عنوان زیر حوزه های^[۱۲۷] مجزای اعتماد ظاهر شوند (دایتز و هارتوگ، ۲۰۰۶: ۵۶۱-۵۶۰).

۲-۱-۵-۵ ابعاد اعتماد از دیدگاه فارد و همکارانش

فارد و همکارانش ابعاد اعتماد توصیف شده توسط ویلیامز^[۱۲۸] (۲۰۰۵) را بسط دادند و در نتیجه اعتماد سازمانی را تحت عناوین زیر در نظر گرفتند:

• • صلاحیت؛

برای مثال هرگاه ماشینی از سمت چپ جاده در حرکت باشد سپس رهگذری یک باره به وسط خیابان برود و با ماشین برخورد نماید هیچ کس نمی تواند رهگذر را که مرتکب آخرین تقصیر شده است را مسئول بداند و راننده متخلف را مصون از خطا بداند زیرا اگر در اثر برخورد یک وسیله نقلیه با عابر پیاده وی به شدت مجروح شود و سپس در اثر سهل انگاری پزشک معالج شخص فوت نماید عمل کردن ‌به این نظریه موجب معاف شدن راننده اتومبیل از صدمات بدنی و سایر خسارات – غیر از فوت که منسوب به پزشک است- می شود. ‌بنابرین‏ شایسته است به جای معیار دوری و نزدیکی اسباب، استناد و انتساب عرفی زیان ها به سبب، ملاک اصلی تعیین سبب ضامن باشد.

در برخی موارد امکان دارد خسارت وارد شده به سبب نزدیک و مستقیم استناد داشته باشد و گاه ممکن است نقش حادثه مستقیم و غیر مستقیم در تحقق ضرر یکسان بوده و نتوان یکی را بر دیگری ترجیح داد.

گرچه قانون مدنی در مواد ۳۳۲ و ۱۲۱۵ نظریه سبب نزدیک را به عنوان یک قاعده پذیرفته است و نیز ماده ۳۶۳ قانون مجازات اسلامی سابق و ماده ۵۲۶ قانون مجازات جدید، مباشر تحقق ضرر را مسئول حادثه معرفی می کند و سایر حوادث را نادیده می‌گیرد.^[۴۷۸] اما پذیرش این نظریه موجب بروز معایبی می شود مثلاً شخصی به دیگری ضربه ی وارد می کند و در اثر ضربه، شخص به بیماری لاعلاجی مبتلا می‌گردد و پس از مدتی در اثر بیماری ناشی از ضربات قبلی فوت می‌کند. اگر بخواهیم مطابق با نظریه سبب نزدیک و بی واسطه حکم نمائیم باید ضارب را تنها به دلیل ایراد ضربه به شخص محکوم نمائیم و او را از اتهام جرح منتهی به مرگ تبرئه کنیم در حالی که در این مورد هیچ تردیدی وجود ندارد که مسئولیت متهم همان ضرب و جرح منجر به فوت می‌باشد. به همین علت این نظریه در بسیاری از موارد توسط دیوان عالی کشور مردود دانسته شده است و در رأی اصراری شماره ۴۰۹۸ -۷/۱۱/۱۳۳۵ هیئت عمومی دیوان عالی کشور چنین آمده است که” فاصله ایراد ضرب و انتهای آن به مرگ مجنی علیه تأثیری در قضیه ندارد. فقط احراز رابطه علیّت مستقیم ضربه وارد به مرگ مصدوم کافی است که عمل مرتکب مشمول ماده گردد”.

نظریه فوق سبب می شود که در تقسیم مسئولیت کیفری عدالت رعایت نشود و در حقیقت به یک نتیجه غیرعادلانه و غیرمنطقی خواهیم رسید زیرا در نظریه سبب نزدیک و مستقیم، نقش دیگر اسباب و عواملی که در بروز نتیجه مجرمانه تأثیرگذار هستند نادیده گرفته می شود و رابطه علیّت محدود به خطای سبب متصل به نتیجه می شود ‌بنابرین‏ در این ضابطه ما لزوماًً نمی توانیم به سببی که رابطه علیّت مؤثری با جنایت یا تلف داشته است دست یابیم.

ه) نظریه شرط پویای نتیجه

حقوق ‌دانان انگلیسی و آلمانی از قائلین ‌به این نظریه هستند^[۴۷۹] که در توجیه این نظریه گفته اند بهترین شیوه برای تشخیص و احراز رابطه علیّت این است که بین شرایطی که حالت پویا و متحرک دارند با شرایطی که در حالت ایستا و غیر متحرک هستند تفکیک قائل شد و تلف را منسوب به شرایط پویا و متحرک دانست زیرا تنها شرایط پویا می‌توانند تغییراتی در عالم خارج به وجود آوردند و منجر به نتیجه زیانبار گردند و شرایط ایستا فقط به شرایط پویا برای تحقق زیان کمک و مساعدت می نمایند و زمینه را برای حدوث ضرر فراهم می‌کنند.^[۴۸۰]

مثال اول: “الف” به “ب” که بیمار قلبی است ضربه ای وارد می‌کند و “ب” بواسطه ی این ضربه فوت می‌کند. دراینجا مطابق با نظر پزشکی قانونی هم ضربه “الف” و هم بیماری “ب” در وقوع حادثه نقش داشته اند اما از آنجا که ضربه “الف” شرط متحرک و بیماریِ “ب” شرط ایستا بوده است شرط پویا و متحرک مسئول مرگ “ب” شناخته می شود.

مثال دوم: اگر یک اتومبیل غیر مجاز پارک کرده باشد و اتومبیل دیگری با آن برخورد نماید اتومبیلی که ثابت بوده طبق این نظریه مسئولیتی ندارد.

مثال سوم: در سال ۱۳۸۶ در نشست قضایی همدان سوالی مطرح شد با این مضمون که شخصی در اثر سانحه رانندگی و نظیر آن مانند حوادث ناشی از کار مصدوم شده و پس از مدتی فوت می‌کند پزشک قانونی علت مرگ را تصادف یا حادثه کار و بیماری قبلی مقتول اعلام می‌کند و حادثه تصادف یا کار را به میزان بیست درصد در فوت مقتول مؤثر تشخیص می‌دهد آیا متهم به پرداخت دیه مقتول به میزان درصد متصور محکوم می شود یا به پرداخت یک فقره دیه کامل محکوم می شود.

حقوق ‌دانان در این فرض اتفاق نظر دارند که اگرچه فعل و ضربه وارده بیست درصد موجب قتل شده است ولی نسبت به مقتول کشنده بوده است و مستوجب قصاص نفس است چون قتل منتسب به فعل او می‌باشد و مقصر باید دیه کامل را بپردازد در این خصوص مراجع عظام نیز فتاوی را صادر نموده اند.^[۴۸۱]

در نهایت کمیسون در این باره رأی می‌دهد:” در فرض سوال علت مرگ ضربه وارده به مقتول است نه بیماری او خصوصاًً آنکه در تعدد علل وقتی که یکی از آن ها ایستا(بیماری) و دیگری پویا( برخورد) باشد شرط پویا مسبب مرگ تلقی می شود و مسئول پرداخت تمام دیه است.^[۴۸۲]

در نقد نظریه باید بگوییم اولاً در نظریه بیان شده تعریف درست و جدایی از شرط پویا و ایستا ارائه نشده است ‌بنابرین‏ برای تعیین مرز میان این دو شرط ناچاریم از عباراتی که حقوق ‌دانان به کار برده اند استفاده نموده و مطابق با آن شرط ایستا را چیزی دانست که به تنهایی و به خودی خود منجر به حادثه نمی شود بلکه در کنار دیگر عوامل به ایجاد حادثه کمک می‌کند^[۴۸۳] ثانیاًً در نظریه فوق شرط و سبب با یکدیگر خلط شده اند و شرط به جای سبب به کار برده شده است که به نظر می‌آید با توجه به تفاوت آشکاری که میان شرط و سبب وجود دارد این امر پسندیده و معقول نیست.^[۴۸۴] ثالثاً پذیرفتن این نظریه به طور مطلق ما را با نتایج غیرقابل قبولی مواجه می‌کند زیرا در بسیاری از موارد ممکن است سبب ایستا علت واقعی بروز حادثه باشد و با توجه به اینکه ترک فعل ماهیتاً یک سبب ایستا به حساب می‌آید ‌بنابرین‏ مطابق با این نظریه کسی که با ترک فعل خود موجب تحقق حادثه شده است هیچ وقت ضامن نخواهد بود. مثلاً متصدی راه آهن به وظیفه خود عمل نمی کند و چوب مخصوصی را که باید مانع حرکت اتومبیل ها به هنگام عبور قطار باشد پایین نمی آورد. اتومبیل در حال گذشتن روی خط آهن است که قطار می‌رسد و راننده اتومبیل برای جلوگیری از تصادف به سمت دیگری منحرف می شود و عابری را زیر می‌گیرد و می کشد.‌بر اساس نظریه شرط پویا عمل مأمور راه آهن در پایین نیاوردنِ مانع شرط غیر متحرک و منفی به شمار می‌آید و لذا نباید او را مسئول دانست حال آنکه در این مثال بدون شک عمل متصدی راه آهن علت تصادف و کشته شدن عابر بوده است و در نتیجه کارمند راه آهن مقصر و مسئول است.

تعریف عملیاتی: نمره ای که آزمودنی از پرسشنامه شادی اکسفورد که توسط فوردایس (۲۰۰۲) به دست آورده است.

خوشبینی( تعریف نظری و مفهومی): شی یر^[۴]۵و کارور^[۵]۶(۱۹۸۵ )رویکردی ‌در مورد خوش بینی ارائه کردند از نظر آن ها خوش بینی ٬ انتظار فراگیر است مبنی بر اینکه حوادث آینده ٬ مثبت خواهد بود

تعریف عملیاتی: به منظور سنجش خوش بینی فرد از پرسشنامه خوشبینی شییر و کاروراستفاده شده و نمره ازمودنی در این نشان دهنده میزان خوشبینی فرد می‌باشد.

کیفیت زندگی (تعریف مفهومی و نظری):

کیفیت زندگی به عنوان یک الگوی همگرا اطلاق می شود که همه حوزه های رفتاری ، اجتماعی ، اقتصادی و نیز هویت فرد را در بر می‌گیرد.(سگالن،۲۰۰۰)

تعریف عملیاتی :به منظور سنجش کیفیت زندگی فرد از پرسشنامه کیفیت زندگی مورگان(۲۰۱۰) استفاده شده و نمره ازمودنی در این نشان دهنده نحوه کیفیت زندگی فرد می‌باشد.

بیماران عادی :

منظور از بیماران عادی در این تحقیق زنانی است که به بیماری سرطان مبتلا هستند اما تحت درمان اموزش شادکامی قرار نمی گیرند منظور از بیماران سرطانی در این تحقیق ، زنانی هستند که با تشخیص یکی از انواع بیماری سرطان تحت درمان شیمی درمانی بوده و حداقل به مدت شش ماه به ادامه درمان بپردازند و در درمان گروهی و اموزش شادکامی قرار بگیرند.

فصل دوم: پیشینه پژوهش

بخش اول : شادکامی

اکثر روانشناسان شادکامی را یکی از شش هیجان اساسی انسان می دانند. هیجانات اساسی عبارتند از خشم^[۶] ،ترس^[۷] ، تنفر^[۸] ، تعجب^[۹] ، شادی و ناراحتی^[۱۰] (دیکی^[۱۱] ،۱۹۹۹ ).

ون هون^[۱۲] (۱۹۸۴ ) شادکامی را میزانی که یک فرد ‌در مورد کیفیت کلی مطلوبیت زندگی اش قضاوت می‌کند ، تعریف می‌کند .آیزنک^[۱۳] با اقتباس از تعریف برادبرن^[۱۴] ، شادی را حداکثر عاطفه مثبت و حداقل عاطفه منفی تعریف ‌کرده‌است که احتمالآ کاربردی ترین تعریف شادکامی است .کانت ، شادی را ارضای تما می امیال می‌داند (آیزنک ،۱۹۹۰،ترجمه فیروز بخت و بیگی ، ۱۳۷۵ ).به اعتقاد لاما ^[۱۵]مهمترین هدف زندگی ما رسیدن به شادی است ، چه انسان معتقد به اصول مذهبی باشد ، چه نباشد. حرکت وفعالیت انسان در هر مذهبی که باشد برای دست یافتن به شادی است (لاما و کاتلر^[۱۶]،ترجمه انوشیروانی ،۱۳۸۲).

شادی نه تنها به سطح بالایی از عاطفه یا هیجان مثبت بستگی دارد بلکه به سنجش عمیق تر رضایت کلی از زندگی نیز وابسته است. هیجانات بسیار مثبت ممکن است کوتاه مدت باشند، اما

رضایت می‌تواند دراز مدت باشد ؛ ‌بنابرین‏ می‌تواند هدفی واقع بینانه تر برای وجود انسان باشد( آیزنک،۱۹۹۰ ، ترجمه فیروز بخت و بیگی ۱۳۷۵ ).

۲-۱ تعریف شادکامی

شادکامی (شادمانی ) احساسی است که همه خواهان آن هستند اما تعداد کمی از ما به آن دست می یابیم. نشانه مشخص چنین احساسی، قدردانی ، احساس درونی، احساس رضایت و علاقه به خود و دیگران است. عادی ترین حالت ذهنی همه، حالت خشنودی و شادی است.

(آیزنک، ۱۹۹۰ ) معتقد است شادی حالتی پایدار است که فرد میان امیال ارضا شده و کل امیال خود مطلوب ترین نسبت را می‌یابد، به شرط آنکه امیال ارضا شده به طور غیر منتظره اتقاق افتاده باشند، یعنی ما از مصاحبت با فردی که انتظار دیدن وی را نداشته ایم شادی می‌شویم.

آرجیل (۲۰۰۱) بین احساس خوشی ^[۱۷] و شادکامی تمایز قائل می شود . به رغم وی احساس خوشی یکی از رایج ترین شیوه هایی است که افراد با آن شادمانی خود را تعریف می‌کنند، در تعریف احساس خوشی آرجیل معتقد است، افراد دارای خلقهای منفی بسیارند مانند؛ خشم، اضطراب، افسردگی و … ) ولی واقعاً یک خلق مثبت دارند که تحت عنوان احساس خوشی توصیف می شود، در واقع می توان گفت شادمانی دارای ۳ جز است، یک جزآن احساس خوشی است و دو جزء دیگر آن رضایت از زندگی و عدم وجود عاطفه منفی است. خوشی بعد عاطفی شادمانی است و رضایت بعد شناختی آن است.

برادبورن^[۱۸] ( ۱۹۶۹ ) معتقد است ، شادمانی عبارت است از میزان عاطفه مثبت منهای میزان عاطفه منفی . عاطفه منفی برادبورن همان است که توسط مقیاس روان رنجورگرایی آیزنک و آزمون افسردگی بک اندازه گیری می شود. در عین حال هدی ^[۱۹]و ویرینگ^[۲۰] ( ۱۹۹۲ ) دریافتند همبستگی بین اضطراب و افسردگی ( دو عاطفه منفی مسلط ) فقط ۵% است، آنچنان که می توان گفت که این احساس تقریباً مستقل اند. با توجه به یافته های فوق الذکر تقسیم عاطفه منفی به دو احساس اضطراب و افسردگی می توان چهار مؤلفه برای شادی در نظر گرفت. این ۴ مؤلفه عبارتند از : عاطفه مثبت، رضایت از زندگی، اضطراب و افسردگی ( آرجیل ، ۲۰۰۱ ).

۲-۲ جایگاه شادی در چهار چوب هیجان‌ها

سالهاست که در طبقه بندی حالت های روانی، شادی و نشاط را در مقوله ی هیجان ها قرار داده‌اند. اگر چه طبقه بندی حالات احساسی که در مقوله ی اخیر قرار می گیرند به علت کثرت تعداد هیجان ها، آسان نیست اما کوشش های متعددی در راه نظم دهی و مجزا سازی آن ها به عمل آمده است. و شاید اشاره به طبقه بندی ای ،که هیجان ها را به چهار بعد اصلی تقسیم می‌کند ، بتواندجایگاه شادی و نشاط را در چهار چوب هیجان ها مشخص کند در این طبقه بندی ، هیجان ها بر اساس ابعاد زیر از یکدیگر متمایز شده اند :

– مثبت و منفی

– نخستین یا مختلط

– قرار گرفتن در قطبهای متضاد

– سطوح مختلف شدت

با توجه ‌به این ابعاد می توان شادی و نشاط را به عنوان یک هیجان مثبت در نظر گرفت که امکان ترکیب و تألیف آن با هیجان های دیگر نیز وجود دارد. این حالت در قطب متضاد با خشم، احساس گناه و افسردگی قرار می‌گیرد و میزان شدت آن ها نیز تغییر پذیر است. بدین ترتیب مشاهده می شود که بیان دقیق مسأله و ‌هدف‌های‌ موضوع مورد نظرما ، نیازمند تصریح بیشتر مقوله ی هیجانهاست. ارائه تعریف دقیقی از هیجان بسیار مشکل است چرا که افراد فرهنگ ها و مناطق مختلف ، دارای دریافت های متفاوتی از این مفهوم می‌باشد و مع هذا درباره ی ویژگی های خاصی از آن توافق نظر دیده می شود و اغلب مؤلفان بر این باورند که حالت های هیجانی بر اساس احساسات مثبت یا منفی کوتاه مدت نسبت به یک موضوع معین ( واقعی یا خیالی ) بر انگیخته می‌شوند. به بیانی دیگر ، می توان هیجان ها را از سویی به منزله ی واکنش های وحدت یافته نسبت به ویداد های معنا دار شخصی دانست که واکنش های فیزیولوژیکی ، رفتاری، شناختی و همچنین احساس های فاعلی لذت و عدم لذت را در بر می گیرند و از سوی دیگر، آن ها را به عنوان واکنش های عاطفی شدیدی تلقی کرد که تابع مراکز دیانسفالیک اند معمولاً شامل تظاهرات نباتی می‌شوند و جلوه های آن ها در شادی ، اندوه ، ترس ، خشم تنفرو غیره قابل مشاهده است( منصور ، دادستان ۱۳۸۰ ).

پیوند هیجان ها و از آن میان شادی و نشاط با شناخت و رفتار به خوبی آشکار می‌گردد و تعامل چنین عواملی است که بررسی هیجان های منفی و مثبت را از اهمیت خاصی برخوردار

تحقیقی با عنوان اقدامات از گمرک جمهوری مقدونیه برای حمایت از مالکیت معنوی حقوق توسط دنیجلا میلشوسکا^[۱] انجام شده است و در این تحقیق نقض حقوق مالکیت معنوی به عنوان یک پدیده اجتماعی تهدیدی جدی برای بقای و توسعه ی اقتصادی هر یک از کشورها است. این تحقیق ‌به این نتیجه می‌رسد که قاچاق یک حق معنوی را نقض می‌کند و نادیده می‌گیرد.

تحقیق دیگری با عنوان به سوی یک اتحادیه گمرکی در آمریکای شمالی: قوانین آزاد سازی منشأ مهم تر از تعرفه مشترک خارجی برای کانادا توسط پاتریک جورجس^[۲] انجام شده و در آن به بررسی قوانین گمرکی می پردازد و در نهایت ‌به این نتیجه می‌رسد که برای داشتن یک اتحادیه گمرکی قوی باید برخی از دست های پشت پرده را از بین برد و منافع ملی به منافع شخصی ترجیح داده شود.

مبحث دوم: مفاهیم، تاریخچه، تعاریف

گفتار اول: تاریخچه

بند اول: تاریخچه گمرک

الف) گمرک در پیش از اسلام

در زمان اشکانیان اداره گمرک در ایران وجود داشته و آن چه وارد کشور می ‌گردیده، مانند: ابریشم چین و ادویه هندوستان و کالاهای رومی در دفاتر مخصوص ثبت و از صاحبان آن ها حقوق معینی دریافت می‌شده است. در دوره‌ های بعد در ایران بیشتر رویه تجارت آزاد مرسوم بوده ‌است. از زمان صفویه به بعد از کالاهای وارده به کشور حقوق و عوارضی به نام فرضه گرفته می‌شده ‌است. عوارض گمرکی کالاهای وارد از طریق خلیج فارس به کیفیت بهای آن ها تعیین می‌شده ‌است، منتها چون دولت قادر به نظارت دقیق در اخذ حقوق گمرکی نبوده از زمان شاه سلیمان(۱۰۸۵ه‍. ق/۱۶۷۴م.) گمرک به اجاره داده شد و این ترتیب بیش از دو قرن تا ورود رایزنان بلژیکی در ایران ادامه داشت(قاسمی، ۱۳۸۶: ۳۹).

در زمان ساسانیان نیز حقوق گمرکی به وسیله دیوان دولتی گرفته می شد و باج راهداری از کالاهای بازرگانی و کاروانان در راه ها و گمرک خانه ها هم چنان معمول بوده و در شاه راه ابریشم در سایه امنیت بازرگانی رواج داشت و روم شرقی از کالاهای ایرانی عوارض دریافت می‌کردند و بی گمان دولت ساسانی هم عمل متقابل می نموده است(احمدی، ۱۳۹۰: ۴۲).

اداره ی گمرک یکی از دیوان های دولتی گشته ولی چنان که از قراین معلوم است حقوق گمرکی افزایش یافته و مأخذ از واردات یک دهم کالا یا بهای آن بوده است و این رسم در کشور روم نیز رایج گشت، صادرات نیز از پرداخت این عوارض معاف بوده است(همان).

ب) گمرک در دوران اسلامی

مقررات گمرکی و نرخ عوارض گمرکی در صدر اسلام تا مدتی مشخص نبود اما در مرزهای ایران همان رسم بود که در زمان ساسانیان رایج بود(احمدی، ۱۳۹۰: ۴۳). در آغاز دوران اسلامی اگر بازرگانی از شهری کالا می‌برد حقوقی از او دریافت نمی داشتند ولی اگر از کشوری دیگر می رفتند از آن حقوق گمرکی می گرفتند. که بیش تر اساس معادلات و داد و ستد بر مبنای فقه حنفی بود(همان، ۴۴).

مطابق با قانون اسلامی کالایی که بهای آن از دویست درهم کم تر بود از پرداخت عشور (یک دهم) گمرکی معاف بود همچنین اگر ثابت می شد از تملک کالایی که بازرگانان همراه دارند یک سال نگذشته، مشمول ذکوه تجارت نمی شد. مبنای دریافت عشور و حقوق گمرکی در دوران اسلامی بهای کالا بوده و وزن کالا ملاک نبوده است و در برآورد و تعیین بهای کالا در آغاز جانب عدالت و انصاف را رعایت می‌کردند(همان، ۴۵).

ج) گمرک در بعد از اسلام تا عصر مشروطیت

در زمان صفوی نرخ معمول حقوق گمرکی از سه درصد ارزش کالا تا پنج درصد بهای آن بود و این نرخ برای اتباع ایرانی سه درصد و برای بیگانگان پنج درصد بوده است(احمدی، ۱۳۹۰: ۴۸).

در زمان قاجار نیز بهای کالا را محاسبه می‌کردند و پنج درصد از ارزش این کالا را به عنوان بهای گمرکی دریافت می‌کردند(همان، ۵۱).

در سال ۱۲۷۷ ه‍. ش اجاره گمرک لغو شد. علت اصلی این الغاء این بود که به موجب عهدنامه ترکمانچای مقرر شده بود از کالاهای وارد از روسیه تزاری فقط پنج درصد بها به عنوان حقوق گمرکی اخذ شود و سه سال بعد، سایر دول نیز به عنوان دول کامله الوداد، از مزایای مذبور شروع به استفاده کرده و در واقع حقوق گمرکی در ایران به طور یک نواخت بر اساس پنج درصد استوار گردید، بدون آنکه با دولت ایران معامله شده باشد(قاسمی، ۱۳۸۶: ۴۰).

بعداً که دولت ایران مبادرت به استقراض از روسیه و انگلستان نمود و درآمد های گمرکی شمال و جنوب گروگان این وام ها قرار داده شد، به منظور جلوگیری از حیف و میل درآمد های گمرکی و با توجه به لزوم رعایت موازنه سیاسی، دولت ایران در زمان مظفرالدین شاه و صدارت امین الدوله مبادرت به استخدام مستشاران بلژیکی نمود. بنا به پیشنهاد رئیس هیئت مذبور که عنوان وزیر گمرکات یافته بود و فرمان همایونی مورخ ۱۸ ذیحجه ۱۳۱۸ ه‍. ق اجاره گمرک خانه ها و وصول عوارض داخلی، از قبیل: حقوق خانات و راهداری و قپان داری ملغی و مقرر شد از بهای اجناس وارد به ماخذ ۵ درصد و به اضافه از هر بار چهل من تبریز بیست و دو شاهی از مکاری دریافت گردد(قاسمی، ۱۳۸۶: ۴۰).

د) گمرک پس از مشروطیت

پس از استقرار مشروطیت، عنوان وزارت از رئیس هیئت مستشاران بلژیکی سلب شد و اداره کل گمرک تحت نظارت وزارت دارایی قرار گرفت. اولین تعرفه گمرکی ایران بر اساس وزن و ارزش، در سال ۱۲۸۲ ه‍. ش به وسیله مستشاران بلژیکی تنظیم گردید و ده سال پس از اجرای آن، درآمد های گمرکی کشور که در سال ۱۲۷۷ ده میلیون ریال بوده به ۴۷ میلیون ریال ترقی کرد. در سال ۱۲۹۹ ه‍. ش تعرفه دیگری ‌بر اساس وزن و تعداد وضع گردید که از لحاظ واردات، مشتمل بر ۵۲ باب و ۹۴ قسمت جزو و از لحاظ صادرات، مشتمل بر ۱۲ باب بود. حداکثر حقوقی که به موجب این تعرفه دریافت می‌شد در سال ۱۳۰۶ ه. ش. بالغ بر ۹۰ میلیون ریال بود.

پس از الغای کاپیتولاسیون نخستین قانون تعرفه گمرکی ایران در اردیبهشت ۱۳۰۷ بر اساس حداقل و حداکثر حقوق گمرکی تصویب شد. به موجب آن، دولی که الغای کاپیتولاسیون را به رسمیت شناخته و بالنتیجه به عقد قرارداد بازرگانی با ایران توفیق یافته بودند از تعرفه حداقل استفاده کردند و کالاهایی که از سایر کشورها وارد می‌شد مشمول پرداخت حداکثر حقوق گمرکی گردید. در سال های ۱۳۱۵ و ۱۳۲۰ و ۱۳۲۹ و ۱۳۳۲ ه.ش. چندین بار در قانون تعرفه گمرکی ایران تجدید نظر شد. و سرانجام با بهره گرفتن از تجربیات جامعه ملل سابق و طرحی که برای تعرفه گمرکی تهیه گردیده و در بسیاری از کشورهای جهان مورد استقبال و استفاده قرار گرفته بود، قانون تعرفه گمرکی در دهم تیر ۱۳۳۷ به تصویب مجلس شورای ملی رسید. قانون مذبور مشتمل بر ۳۶ ماده و جدول منضم به آن است که مشتمل بر ۲۱ فصل و ۸۶ بخش و ۹۹۱ نوع کالا است (قاسمی، ۱۳۸۶: ۴۱).

پارازیت

پارازیت

پارازیت

پارازیت

پارازیت

تطبیق

بازخورد

محیط ارتباطات

نمودار (۲- ۵): مدل تعاملی ارتباطات (ارتباطات دوسویه). اقتباس از برکو و همکاران (۲۰۰۷)

۲-۲-۱-۱۴-۳- ارتباطات تبادلی:

نظریه پردازان معتقدند که ارتباطات همیشه به سادگی آنچه در مدل‌های ارتباطات خطی و تعاملی مطرح می شود نیست. این دیدگاه بیان می‌کند که ارتباطات، تبادلی است که در آن هم منبع و هم دریافت کننده پیام نقشهای قابل معاوضه ای در فرایند ارتباطات برعهده دارند. نمودار (۲-۶) مدل تبادلی ارتباطات را نشان می‌دهد. در این مدل دوطرف رابطه به طور همزمان پیامها را مبادله می‌کنند. «شخص الف» پیامی را کدگذاری و ارسال می‌کند. «شخص ب» پس از دریافت و کدبرداری پیام، بازخورد را به صورت کدگذاری شده به شخص الف ارسال می‌کند. شخص الف، مجدداً بازخورد را دریافت و کدبرداری می‌کند. البته این گامها به صورت مجزا اتفاق نمی افتد. کدگذاری و کدبرداری ممکن است همزمان صورت گیرد. گوینده ممکن است پیامی کلامی را ارسال کند و در همان زمان بازخوردی غیرکلامی از شنونده دریافت کند(برکو و همکاران، ۲۰۰۷).

الگوی تبادلی الگویی دقیق و روشن است و شامل عامل زمان و سایر جنبه‌های ارتباط مثل پیام ها، پارازیت و میدان های تجربه می شود که ثابت نیستند و در طول زمان تغییر می‌کنند. الگوی تبادلی نه تنها ضعف های الگوهای قبلی را ندارد، بلکه دارای نقاط قوّت زیادی هم هست. در این الگو، بیان می شود که در ارتباطات میان فردی، همیشه پارازیت وجود دارد و بر این نکته تأکید می شود که ارتباطات میان فردی فرایندی دائم التغییر است. طرفین ارتباط لحظه ای پیام را ارسال و لحظه ای پیام را دریافت می‌کنند یا هر دو عمل را به طور همزمان انجام می‌دهند. در این الگو، نه کسی «فرستنده» و نه کسی «گیرنده» است؛ چرا که هر دو نفر پیام دهندگانی هستند که به یک اندازه در فرایند ارتباط شرکت می‌کنند و غالباً شرکت آن ها خودانگیخته و همزمان است(وود، ۱۳۷۹).

به دلیل آنکه پیام دهندگان پیوسته بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند، ارتباطات میان فردی با الزام شدید اخلاقی پیوند می خورند. رفتارهای کلامی و غیرکلامی ما می‌توانند موجب تقویت یا تضعیف روحیه دیگران شوند؛ همان گونه که رفتارهای کلامی و غیرکلامی آنان می‌توانند چنین حالاتی در ما ایجاد کنند. الگوی تبادلی ارتباطات، بر پویایی های فرایند ارتباطات و نقش های چندگانه افراد، طی فرایند ارتباطات تأکید می‌کند (وود،۲۰۱۰). در این مدل ارتباطات فرایندی چندسویه است؛ رمزگذاری و رمزگشایی می ­تواند فورا و در یک زمان صورت گیرد و پیام­ها را ‌می‌توان در یک زمان ارسال و دریافت کرد (برکو و همکاران، ۱۹۸۷).

محیط ارتباطات

محیط ارتباطات

پیام

پارازیت

پارازیت

پارازیت

پارازیت

نمودار (۲-۶): مدل تبادلی ارتباطات. اقتباس از برکو و همکاران (۲۰۰۷)

۲-۲-۱-۱۴-۴- مقایسه مدل‌ها:

مقایسه سه مدل از طریق مثال به ما کمک می‌کند تفاوت‌های آن ها را بهتر درک کنیم:

ارتباط خطی: مدیر روابط عمومی یک شرکت بزرگ از استودیوی مرکزی برای کارمندان بازاریابی دفاتر منطقه ای سراسر کشور ‌در مورد تلویزیون مدار بسته سخنرانی می‌کند. این مثال ارتباطات خطی را نشان می‌دهد.

ارتباط تعاملی: سپس مدیر، سخنرانی مشابه ای را در اتاق هیئت مدیره شرکت انجام می‌دهد. او ‌دست‌نوشته ای را که از قبل آماده کرده، مورد استفاده قرار می‌دهد و تلاشی برای دریافت بازخورد از خود نشان نمی دهد. پس از سخنرانی، وی از شرکت کنندگان می‌خواهد سئوالات خود را مطرح نمایند. یکی از اعضای هیئت مدیره سئوالی را مطرح می‌کند و مدیر پاسخ می‌دهد. جلسه پرسش و پاسخ مدل تعاملی ارتباطات را نشان می‌دهد. فرستنده، پیام را کدگذاری و ارسال می‌کند. گیرنده پیام را دریافت و کدبرداری می‌کند و بازخورد (سئوال) ارائه می‌دهد. گیرنده پیام خود را با بازخورد ارائه شده انطباق (پاسخ) می‌دهد.

ارتباط تبادلی: پس از آن کارمندان فروش وارد استودیو می‌شوند. مدیر روابط عمومی شروع به صحبت می‌کند. در همین زمان یکی از فروشندگان سئوالی مطرح می‌کند. همزمان سخنران سر خود را به نشانه تأیید تکان می‌دهد و بعد به صورت کلامی موافقت خود را با فروشنده اعلام می‌کند و توضیحاتی را ارائه می‌دهد. فروشنده نیز سر خود را به نشانه تأیید تکان داده و می‌گوید: «الان متوجه شدم». این مثال مدل تبادلی ارتباطات را نشان می‌دهد(برکو و همکاران، ۲۰۰۷).

در این پژوهش سه مدل ارتباطات خطی، تعاملی و تبادلی مورد پژوهش قرار گرفتند.

۲-۲-۲- تعهد سازمانی:

ﻛﺎراﻳﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎنی ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳـﺎدی ﺑـﻪ ﻛـﺎرﺑﺮد ﺻـﺤﻴﺢ ﻧﻴـﺮوی‬ اﻧﺴﺎﻧﻲ آن ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد. ﻫﺮ ﻗﺪر شرﻛﺖﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫـﺎ ﺑـﺰرگﺗـﺮ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ،‬ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت اﻳﻦ ﻧﻴﺮوی ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻴﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮد. ﻣﺪﻳﺮان در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﻌﻲ در ﻛﻨﺘـﺮل ﻣـﺪاوم ﻛﺎرﻛﻨـﺎن ﺧـﻮد دارﻧـﺪ. ﺗـﺼﻮر‬ ﻣﺪﻳﺮان اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺷﺨﺼﻲ در ﻳﻚ ﻣﺤﻞ اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻲﺷـﻮد، ﺑﺎﻳـﺪ‬ ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﻳﻂ آن ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﭙﺬﻳﺮد. ﺑﻌﻀﻲ از ﻣـﺪﻳﺮان ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ ﻛـﻪ‬ رﺿﺎﻳﺖ ﻛﺎرﻛﻨﺎن را ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎداش و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر اﻓﺰاﻳﺶ‬ داد، ﭘﺎﻓﺸﺎری ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. اﻣﺎ به راﺳﺘﻲ ﺟﻬﺖ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﻬﺘﺮ در ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎ در‬ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن در زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺟﻪ‬ و ﺗﻤﺎﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﺑـﻪ ﻣـﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘـﺼﺎدی ﻛـﺎر اﺳـﺖ، ﺑـه غیـﺮ از دادن ﭘـﺎداش و‬ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ راهﻫﺎی دﻳﮕﺮی وﺟﻮد ﻧﺪارد؟‬ (جعفری و قمی، ۱۳۸۹)

یکی از بحث برانگیزترین جنبه‌های زندگی سازمانی، نگرش‌ها یا گرایش‌های شغلی است (جاودانی، ۱۳۸۱). از آنجا که طبق تحقیقات صورت گرفته رفتار کارمندان در سازمان می‌تواند متأثر از ‌نگرش‌هایشان باشد، آگاهی از این نگرش‌ها برای مدیران ضروری به نظر می‌رسد. با وجود این، آگاهی از همه نگرشهای کارمندان برای مدیران سازمان اهمیت چندانی ندارد. در واقع مدیران بیشتر علاقه مند به دانستن آن دسته از نگرش‌هایی هستند که با کار و سازمان مرتبط است. طبق تحقیقات انجام گرفته در این مورد سه نگرش عمده بیشترین توجه و تحقیق را از سوی محققان به خود جلب کرده‌اند. این سه نگرش عبارتند از: ۱ – رضایت شغلی^[۱۴۵]، ۲ – وابستگی شغلی^[۱۴۶] و ۳ – تعهد سازمانی^[۱۴۷] (فرهنگی، ۱۳۸۴).

علاوه بر این یکی از ویژگی ها و مشکلات اکثر سازمان ها و شرکت های دولتی و خصوصی کشور ما در مقایسه با آنچه در شرکت ها و سازمان های خارجی به خصوص غرب و ژاپن دیده می شود، عدم احساس تعهد سازمانی کارمندان نسبت به سازمانی که در آن مشغول به کار هستند می‌باشد. زمانی که یک سازمان به وجود می‌آید، برای رسیدن به اهداف خود نیاز به منابع و امکانات دارد. مهمترین عامل در جهت نیل به اهداف سازمان نیروی انسانی است. افرادی که در سازمان مشغول به کار می‌شوند میزانی از کار و کوشش و وفاداری خود را به سازمان می‌دهند و در برابر آن درخواستی بیش از پاداش مادی از سازمان دارند. آنان امنیت، احترام، رفتار انسانی، ارتباط اجتماعی با مردم و حمایت جهت دستیابی به اهداف های خود را خواهان هستند (اسماعیلی، ۱۳۸۰).