متغیرهای بازده یا غایتی: عبارتند از متغیرهای وابسته‌ای^[۱۵۲] که دستاوردهای سازمان را منعکس می‌کنند. شاید بیش از ۹۰ درصد مدیران، در ارزشیابی اثربخشی سازمان‌ها فقط به سنجش بازده^[۱۵۳] توجه دارند. از این رو اثربخشی یک مدیر بازرگانی غالباً به وسیله سود خالص تعیین می‌شود، اثربخشی یک استاد دانشگاه به وسیله تعداد مقالات و کتابهایی که چاپ کرده معین می‌شود و اثربخشی یک مربی بسکتبال با تعداد برد و باخت‌های تیم او تعیین می‌گردد (هرسی و بلانچارد ترجمه علاقه‌بند،۱۳۸۶).

رابطه میان این سه طبقه از متغیرها را می‌توان به صورت محرکهائی^[۱۵۴] (متغیرهای علتی) که بر روی ارگانیسم^[۱۵۵] (متغیرهای میانجی) عمل می‌‌‌کنند و پاسخهای^[۱۵۶] معینی (متغیرهای بازده یا غایتی) را می‌آفرینند، تصور کرد. این رابطه در شکل (۲-۵) نشان داده شده است.

متغیرهای علتی

سبک مدیریت

راهبردهای مدیریت

ساخت سازمانی

‌هدف‌های‌ سازمانی

تکنولوژی

و غیره

ال متغیرهای بازده

تولید

هزینه ها

فروش

درآمدها

رابطه سازمان – اتحادیه نقل و انتقال

ترک کار و غیره

تولید لنانلتابلیلدراز

متغیرهای میانجی

ادراکات

انتظارات

مفاهیم نقش

گرایش‌ها

سنتهای گروه کار

ارزش‌ها و هدفها

نیروهای انگیزشی

رفتار و غیره

شکل۲-۵ رابطه میان متغیرهای علتی، میانجی و بازده. منبع: هرسی و بلانچارد ترجمه علاقه‌بند،۱۳۸۶٫

دیدگاه استیرز^[۱۵۷] (۱۹۷۷)

استیرز هفده مطالعه در زمینه اثربخشی سازمانی را بررسی کرده و چهارده معیار قابل سنجش که در دو مطالعه یا بیش از آن آمده، خلاصه نموده است. از این معیارها انطباق‌پذیری و انعطاف‌پذیری در ده مطالعه، بهره‌وری در شش و رضایت شغلی در پنج مطالعه ذکر گردیده است. جدول (۲-۹)

او مدل فرایندی برای تجزیه و تحلیل اثربخشی، شامل سه مؤلفه را طرح نمود: بهینه سازی اهداف، یک دیدگاه سیستمی و یک تاًکید رفتاری. این رویکرد او (مدل فرآیندی) چهار تاًثیر مهم بر سازمان را ترکیب می‌کند: ” ویژگی‌های محیطی، ویژگی‌های کارکنان، ویژگی‌های سازمانی و سیاست‌ها و اقدامات مدیریتی” از دیدگاه استیرز هر یک از این‌ها بایستی با سه مورد دیگر برای کسب اثربخشی هماهنگ باشند.

استیرز نتیجه می‌گیرد که اثربخشی سازمانی به عنوان فرایند، بهتر درک می‌شود چون فرایند دارای ماهیت اقتضایی است و برای روشن نمودن ساخت و اثربخشی سازمانی لازم است. در گام اول همه متغیرها در قلمرو اثربخشی شناسایی شوند و آنگاه تعیین شود که چگونه متغیرهایی که مشابه هستند به یکدیگر مرتبط شوند (استیرز، ۱۹۷۷).

جدول ۲-۹ معیارهای اثربخشی سازمانی از دیدگاه استیرز.

ردیف

معیارهای ارزیابی

تعداد دفعات تکرار

تعداد مطالعات = ۱۷

۱

انطباق‌پذیری – انعطاف‌پذیری

۱۰

۲

بهره‌وری

۶

۳

رضایتمندی

۵

۴

سودآوری

۳

۵

کسب منابع

۳

۶

فقدان تنش

۲

۷

کنترل محیط

۲

۸

توسعه

۲

۹

کارایی

۲

۱۰

حفظ و نگه‌داری کارکنان

۲

۱۱

رشد

۲

۱۲

ترکیب کردن

۲

۱۳

ارتباطات باز

۲

۱۴

بقاء

۲

۱۵

سایر معیارها

۱

منبع: استیرز، ۱۹۷۷٫

دیدگاه کمپل^[۱۵۸] (۱۹۷۷)

کمپل (۱۹۷۷) ادبیات اثربخشی سازمانی را مورد بحث قرار داده و به دنبال این بود که تشخیص دهد” چگونه معیارهای سنجش اثربخشی سازمانی بهبود می‌یابند؟”. زیرا این معیارها بایستی برای مقایسه سازمان‌ها، ارزیابی تاًثیرات، بهبود سازمانی و تعیین اینکه چه ویژگی‌هایی از سازمان‌ها با اثربخشی سازمانی به عنوان یک ساختار پایه مربوط هستند، به کار روند.” کمپل سازمان‌ها را در قالب دو اصل کلی هدف‌مدار و سیستم طبیعی بررسی نمود و با رشد مطالعات ‌در مورد اثربخشی سازمانی در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ طبقه بندی خاصی از معیارهای گوناگون مورد استفاده در ادبیات اثربخشی را ارائه نمود. او بر فقدان نسبی ارزش در پژوهش و یافتن معیارهای عینی اثربخش معتقد بود و پیشنهاد کرد که توسعه مدل‌های خاص سازمانی مبتنی بر مفروضات صریح، دارای آینده روشنی است. معیارهای اثربخشی سازمانی وی از این قرار است: اثربخشی – کارایی – کیفیت – رشد – ترک خدمت – انگیزش – انعطاف – کنترل – اجماع در هدف – توافق و سازگاری نقش و هنجار – مهارت‌های مربوط به وظایف مدیریتی – مدیریت ارتباطات و اطلاعات – ارزیابی توسط هویت‌های خارجی – مشارکت و تاًثیر در تصمیم‌گیری – تاًکید بر هدف – بهره‌وری – سود – حوادث – غیبت – رضایت شغلی – روحیه – تاًکید بر آموزش و رشد – انسجام/ تضاد – طرح‌ریزی و هدف‌گذاری – درونی شدن اهداف سازمانی – مهارت‌های بین فردی مدیریت – آمادگی – استفاده از محیط – ثبات – ارزش منابع انسانی (کمپل، ۱۹۷۷).

دیدگاه پارسونز^[۱۵۹]

تالکوت پارسونز در یک مدل نسبتاً جامع، اثربخشی سازمانی را مورد تبیین قرار داده است و مدلی برای ارزیابی اثربخشی سازمانی ارائه داده است.

پارسونز برای اثربخشی سازمانی چهار مؤلفه (انطباق، تحقق هدف، انسجام، پایداری و حفظ الگوها) قائل است که هر یک چهار شاخص دارد. در نتیجه، در مدل اثربخشی سازمانی پارسونز شانزده شاخص مطرح می‌شود. در جدول ۲-۱۰ مدل اثربخشی سازمانی تالکوت پارسونز ارائه شده است:

جدول ۲-۱۰ مؤلفه‌های مدل اثربخشی سازمانی پارسونز.