۴۳

۹۰

مدار قطب شمال (۵/۶۶ درجه­ شمالی)

۵/۲۳

۵/۲۳

۴۷

۰

مدار قطب جنوب (۵/۶۶ درجه­ جنوبی)

۵/۲۳

۵/۲۳

۰

۴۷

قطب شمال (۹۰ درجه­ شمالی)

۰

۰

۵/۲۳

۰

قطب جنوب (۹۰ درجه­ جنوبی)

۰

۰

۰

۵/۲۳

(کاویانی و علیجانی، ۱۳۸۳: ۶۴)
۴- ۱- ۲- مدت­زمان تابش خورشید (طول روز)
هرچه مدت­زمان تابش خورشید یا طول روز بیش­تر باشد، مقدار کل تابش رسیده به واحد سطح بیش­تر می­ شود. حرکت وضعی زمین^[۱۲۱] - حرکت چرخشی زمین به دور محور فرضی خود که از قطب­ها عبور می­ کند (قائمی، ۱۳۸۳: ۴۳) - سبب می­ شود که در هر گردش کامل، هر مکانی بر روی زمین مدتی را در روشنایی و مدتی را در تاریکی سپری کند. در حقیقت، طول روز عبارت است از مدت­زمانی که یک مکان در روشنایی سپری می­ کند، که دایره ی بزرگ روشنایی^[۱۲۲] - خطی که زمین را به دو نیم­کره­ی روشن و تاریک تقسیم می­ کند (قنواتی، ۱۳۷۹: ۱۵۲) - آن را تعیین می­ کند. طول روز متأثر از فصل سال و عرض جغرافیایی محل تغییر می­ کند. طول جغرافیایی، فقط بر زمان طلوع و غروب خورشید مؤثر است و تأثیری بر طول روز ندارد. در اعتدالین، بدون در نظر گرفتن عرض جغرافیایی، طول روز و شب برابر است؛ زیرا خورشید بر مدار استوار عمود می­تابد. خورشید در انقلاب تابستانی بر مدار رأس­السرطان عمود می­تابد. بنابراین، دایره­ی روشنایی از مدار قطب جنوب (۵/۶۶ درجه­ جنوبی) می­گذرد و قطب شمال در تمام ۲۴ ساعت در مسیر روشنایی قرار می­گیرد. همچنین، طول روز در بالاتر از مدار شمالگان (۵/۶۶ درجه­ شمالی) به بیش­تر از ۲۴ ساعت می­رسد. ولی در عرض­های بالاتر از مدار قطب جنوب، تمام ۲۴ ساعت در شب سپری می­ شود. این وضعیت در انقلاب زمستانی کاملاً برعکس می­ شود (شکل ۴ - ۲)، (کاویانی و علیجانی، ۱۳۸۳: ۶۹ و ۷۰).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در جدول ۴ - ۲ طول روز در انقلابین، در عرض­های جغرافیایی مختلف نشان داده شده است. همان-طور که مشاهده می­ شود، طول روز در انقلاب تابستانی، در نیم­کره­ی شمالی و در انقلاب زمستانی، در نیم­کره­ی جنوبی بیش­تر است. همچنین، در انقلاب تابستانی، در نیم­کره­ی شمالی، طول روز در عرض­های بالاتر و در نیم­کره­ی جنوبی در عرض­های پایین­تر بیش­تر است. این وضعیت در انقلاب زمستانی برعکس می­ شود (منبع پیشین: ۷۰).
هر مکان در سطح زمین مدت­زمانی پیش از طلوع و پس از غروب خورشید، به علت بازتاب و پخش امواج تابش توسط ذرات تشکیل­دهنده جو، تا حدی روشن است؛ این پدیده را بین­الطلوعین^[۱۲۳] می­نامند. در صورتی که خورشید ۵/۶ درجه زیر افق قرار داشته باشد، بین­الطلوعین را عرفی^[۱۲۴] و در صورتی که ۱۷ درجه زیر افق قرار داشته باشد، بین­الطلوعین را نجومی^[۱۲۵] می­گویند. مدت بین­الطلوعین به زاویه­ی تابش خورشید بستگی دارد. خورشید در اعتدالین، مسیر ۱۷ درجه را در مدار استوا، با سرعت ۱۵ درجه در ساعت به­سرعت طی می­ کند. بنابراین، بین­الطلوعین نجومی در مدار استوا حدود یک ساعت و ۱۲ دقیقه طول می­کشد. در صورتی که با کاهش زاویه­ی تابش در عرض­های جغرافیایی بالاتر، از سرعت حرکت خورشید کاسته می­ شود و مدت­زمان بین­الطلوعین افزایش می­یابد. مثلاً در عرض جغرافیایی ۶۰ درجه به دو برابر و در قطب­ها به بیشینه­ی مدت­زمان ممکن می­رسد (منبع پیشین: ۷۰ و ۷۱).
جدول ۴ - ۲: طول روز در انقلابین، برحسب عرض جغرافیایی

نیم­کره­ی
شمالی (درجه)

طول روز (ساعت)

نیم­کره­ی
جنوبی (درجه)

طول روز (ساعت)