۴-۲-۳-۴- شورای عالی انقلاب فرهنگی
۱-۴-۲-۳-۴- آیین‌نامه انضباطی دانشجویان جمهوری اسلامی
شورای عالی انقلاب فرهنگی در دهه اول انقلاب اسلامی در دو آیین‌نامه به نحوه پوشش در دانشگاه‌ها و محیط‌های آموزشی نیز اشاره کرد. اولین آنها «آیین‌نامه انضباطی دانشجویان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی» (مصوب ۱/۵/۱۳۶۴) و دیگری «آئین‌نامه حفظ حدود و آداب اسلامی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی» (مصوب ۶/۵/۱۳۶۶). در تاریخ ۲۰/۴/۱۳۷۴ آئین‌نامه‌ای تحت عنوان «آیین‌نامه انضباطی دانشجویان جمهوری اسلامی» در ۱۴ ماده و ۵۴ بند و ۳۰ تبصره به تصویب رسید. ماده ۶ این آیین‌نامه به طور جداگانه به تخلفات عمومی، آموزشی و اداری، اخلاقی و سیاسی پرداخته است. سومین مورد از بند د این آئین‌نامه «عدم رعایت پوشش اسلامی یا استفاده از پوشش یا آرایش مبتذل» را مصداق تخلفات اخلاقی معرفی می‌کند. این ماده در ادامه تنبیهات متخلفین را ذکر می‌کند. (پیوست شماره ۷)
این آئین‌نامه در ۱۴ ماده و ۵۴ بند و ۳۰ تبصره در تاریخ ۱۴/۶/۱۳۷۴ تکمیل شده و مواد مربوط به پوشش و لباس و تنبیهات آن بدون تغییر تصویب می‌گردد.
۲-۴-۲-۳-۴- اصول، مبانی و روش‌های اجرایی گسترش فرهنگ عفاف
شورای عالی انقلاب فرهنگی علاوه بر تصویب قوانینی برای پوشش در فضاهای آموزشی و فرهنگی مقررات و سیاست‌های عمومی نیز در مورد پوشش تصویب کرده است. از جمله سیاستگذاری‌ها و مداخلات عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی در امر پوشش و حجاب تهیه طرح اصول، مبانی و روش‌های اجرایی گسترش فرهنگ عفاف بود که توسط شورای فرهنگی- اجتماعی زنان که از شوراهای زیرمجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی به شمار می‌آید تهیه شد.
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
پس از گذشت چند سال از پایان جنگ و در پی افزایش ناهنجاری‌ها در زمینه حجاب و عفاف در جامعه و در خواست‌های مکرر مردم جهت حل این معضل، پرداختن به موضوع حجاب و بررسی آن به منظور ساماندهی حجاب و توسعه عفاف در جامعه به عنوان یک ضرورت تلقی شد و به طور جدی در شورای زنان مطرح گردید. پس از آن کمیته حقوق و خانواده شورای فرهنگی- اجتماعی زنان اقدام به مطالعات وسیع و بررسی منابع، پیرامون بحث عفاف در جامعه نمود. همزمان، کمیته مبانی مشغول تدوین منشور جایگاه زن در اسلام بود که با همکاری این دو کمیته زمینه‌های پژوهشی و تحقیقاتی عفاف با بهره‌مندی از اصول و سیاست‌های منشور آماده گردید. مراحل تحقیقات و تدوین طرح توسعه عفاف به طور مستمر تا سال ۱۳۷۳ ادامه یافت. سپس این طرح در دستور کار کمیته حقوق و خانواده قرار گرفت و در اواسط سال ۱۳۷۳، طرح توسعه عفاف در قالب یک طرح تحقیقاتی، توسط کمیته حقوق و خانواده تدوین گردید.
طرح توسعه عفاف پس از برگزاری جلسات متعدد در تاریخ ۳/۱۰/۱۳۷۳ در شورای فرهنگی- اجتماعی زنان تصویب و به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال گردید. این طرح ۳۳ صفحه‌ای پس از گذشت چند سال و در پی برگزاری جلسات متعدد و تلخیص و اصلاحات فراوان، سرانجام در تاریخ ۱۴/۱۱/۱۳۷۶ در قالب طرحی یک و نیم صفحه‌ای با عنوان «اصول، مبانی و روش‌های گسترش عفاف» در ۱۶ بند به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. در واقع از این پس هدف بر ایجاد فرهنگ‌سازی برای عفاف و حجاب بود که البته پس از آن کار جدی دیگری صورت نگرفته است.
در این طرح به محورهایی همانند تقویت باورهای دینی، ضرورت آموزش احکام شرعی مربوط به عفاف و حجاب و رفتار صحیح زن و مرد با یکدیگر در جامعه، تبیین فلسفه عفاف و حجاب در زندگی فردی و اجتماعی و ضرورت آموزش خانواده پرداخته شده است.
شورای فرهنگی- اجتماعی زنان در این طرح به ریشه‌ها، علل و عوامل بدحجابی، معرفی اسوه‌ها و الگوها و هماهنگی بین فعالیت‌های ایجابی، فرهنگی، ارشادی با فعالیت‌های سلبی توجه نموده است. این مصوبه که در واقع، شامل مجموعه‌ای از توصیه‌ها بود و هیچ گونه دستور اجرایی، عملی و کاربردی نداشت، به تمام دستگاه‌ها ابلاغ گردید. به همین جهت، بعد از ابلاغ حرکت مثبتی پدید نیامد و این طرح عملاً مسکوت ماند.(پیوست شماره ۸)
۳-۳-۴- دهه سوم (سال‌های ۷۸ تا ۸۸)
این دوره با کمترین میزان دخالت قوه مجریه و قوه مقننه در حوزه سیاستگذاری و مدیریت پوشش همراه است. در این دوره بیشترین نقش در زمینه تعیین راهبردها و راهکارها در حوزه پوشش بر عهده نهاد سیاستگذاری کلان فرهنگی (یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی) است و دولت و مجلس کمترین نقش را بر ایفا کرده‌اند.
۱-۳-۳-۴ دولت
۱-۱-۳-۳-۴- آیین‌نامه اجرایی مدارس
اولین دخالت دولت در زمینه پوشش مربوط به پوشش در میان قشر دانش‌آموز است. شورای عالی آموزش و پرورش در تاریخ ۲۰/۵/۱۳۷۹ مصوبه‌ای با عنوان «آیین‌نامه اجرایی مدارس» را به تصویب می‌رساند. این آیین‌نامه ۱۱۰ ماده‌ای که در راستای سیاست‌های تمرکززدایی، مدرسه محوری و توسعه مشارکت همه بعدی و با هدف پویایی و فعال‌سازی فضای مدرسه تصویب شده است در فصل پنجم و در مواد ۶۴ تا ۶۷ به بحث پوشش و لباس دانش‌آموزان می‌پردازد. (پیوست شماره ۹)
۲-۳-۳-۴- مجلس
۱-۲-۳-۳-۴- قانون ساماندهی مد و لباس
مجلس شورای اسلامی به منظور حفظ و تقویت فرهنگ و هویت ایرانی- اسلامی، ارج نهادن، تبیین، تثبیت و ترویج الگوهای بومی و ملی، هدایت بازار تولید و عرضه البسه و پوشاک بر اساس طرح‌ها و الگوهای داخلی و نیز در جهت ترغیب عموم مردم به پرهیز از انتخاب و مصرف الگوهای بیگانه و غیرمأنوس با فرهنگ و هویت ایرانی قانونی مشتمل بر یازده ماده و سه تبصره در جلسه علنی دوازدهم دی ماه یکهزار و سیصد و هشتاد و پنج تصویب می‌کند.
ماده یک این قانون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را مکلف به تشکیل کارگروهی متشکل از نمایندگان تام‌الاختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش، بازرگانی و صنایع و معادن، سازمان صدا و سیما و مدیریت و برنامه‌ریزی، سه نفر از نمایندگان صنوف ذیربط(طراحان و تولید کنندگان) و یک نفر نماینده از کمیسیون فرهنگی مجلس می‌کند.
مواد دوم تا دهم این قانون به ذکر تکالیف و وظایف هر یک از سازمان‌های عضو کارگروه مندرج در ماده یک می‌پردازد. (پیوست شماره ۱۰)
ماده یازده این قانون نیز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را مکلف می‌کند تا با همکاری سایر دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط آیین‌نامه اجرایی این قانون را ظرف مدت سه ماه تهیه و به تصویب هیأت وزیران برساند.
آیین‌نامه اجرایی قانون ساماندهی مد و لباس هفده ماه پس از تصویب قانون ساماندهی مد و لباس به تصویب هیأت وزیران می‌رسد. این آیین‌نامه مشتمل بر هفت ماده و چهار تبصره و در بردارنده وظایف و نحوه عملکرد کارگروه مد و لباس و وظایف تفکیکی سازمان‌های عضو کارگروه می‌باشد.
۳-۳-۳-۴- شورای عالی انقلاب فرهنگی
۱-۳-۳-۳-۴- سیاست‌های مقابله با تهاجم فرهنگی
یکی از اسناد شورای عالی انقلاب فرهنگی که در آن به حوزه پوشش و لباس اشاره می‌شود سیاست‌های مقابله با تهاجم فرهنگی مصوب ۲۴/۱۲/۱۳۷۹ است. در این سیاست‌ها به بخش‌های مختلفی از جمله تهاجم و تبادل فرهنگی و اصول حاکم بر آن، مراحل و ابعاد تهاجم فرهنگی، روش‌ها و ابزار تهاجم فرهنگی، عوامل درونی آسیب پذیری تهاجم فرهنگی در سه حوزه کلان نظری و ساختاری و برنامه‌ریزی اجرا و نیز سیاست‌های کلی و اجرایی مبارزه با تهاجم فرهنگی و بخش‌های مختلف هر یک اشاره شده است.
در بخشی از این سند اشاره شده است که یکی از ابزارهای فرهنگ مهاجم در راستای بی‌هویت کردن و از خود بیگانه ساختن ملت‌ها، تخریب الگوها و اسوه‌های خودی و جایگزینی الگوهای دیگر است. در این سند با اشاره به نیازمندی انسان‌ها با الگو جهت تنظیم چگونگی حیات فردی و اجتماعی، آمده است: «الگوها هر چه بیشتر با فرهنگ خودی سازگار باشند، رفتار اجتماعی جامعه از همسویی و هماهنگی بیشتری برخوردار خواهد شد. مهاجمان فرهنگی با درک این نیاز، سعی در تخریب الگوهای مذهبی و ملی دارند و تلاش می‌کنند با بهره گرفتن از‌امکانات و ابزارهای تبلیغی، نظیر فیلم‌های تلویزیونی و سینمایی، برنامه‌های ماهواره‌ای، کتب و مجلات و نشریات و حتی تبلیغات تجاری و اقتصادی، الگوهای منطبق با فرهنگ خویش را بسازند.» در ادامه به الگوپذیری در لباس به عنوان نمونه‌ای از هجوم فرهنگی اشاره می‌شود: «… الگوپذیری بعضی از جوانان از نوع و‌طرح لباس، آرایش مو، رفتارهای اجتماعی، لوازم مصرفی بیگانگان و غیره، نمونه‌ای از هجوم فرهنگی بیگانه است.»
۲-۳-۳-۳-۴- سیاست‌های فرهنگی تبلیغی روز زن
شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه ۵۰۵ مورخ ۱۶/۷/۸۱ به پیشنهاد شورای فرهنگی و اجتماعی زنان سیاست‌های فرهنگی ـ تبلیغی روز زن را تصویب کرد. این مصوبه که شامل اهداف، سیاست‌های راهبردی و سیاست‌های اجرایی است، در یکی از سیاست‌های راهبردی خود در راستای ارائه الگو از زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی حضرت زهرا(س) مسئله حجاب و عفاف را مورد توجه قرار داده و اشاره کرده است: «سعی و اهتمام در معاصرسازی شخصیت و معرفی سیره عملی حضرت فاطمه(س) با تأکید بر مسأله عفاف و حجاب»
۳-۳-۳-۳-۴- سیاست‌های فعالیت‌های بین‌المللی زنان
شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه ۵۱۶ مورخ ۱۶/۲/۱۳۸۲ به پیشنهاد شورای فرهنگی و اجتماعی زنان، سیاست‌های فعالیت‌های بین‌المللی زنان را تصویب کرد. این سند سیاستی شامل مقدمه، اهداف، سیاست‌های راهبردی و سیاست‌های اجرایی است. بند چهارم سیاست‌های راهبردی این مصوبه در مورد نقش عفاف و حجاب در روابط اجتماعی زنان می‌گوید: «اهتمام بر ارزشهای معنوی و فرهنگ‌سازی و حفظ حرمت زن مسلمان در برنامهها و فعالیت‌های بین‌المللی با تأکید بر نقش عفاف و حجاب در روابط اجتماعی زنان.»
۴-۳-۳-۳-۴- منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در جمهوری اسلامی ایران
یکی دیگر از اسناد سیاستی شورای عالی انقلاب فرهنگی در زمینه پوشش و لباس منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در جمهوری اسلامی ایران است. شورای عالی انقلاب فرهنگی این منشور را در جلسه مورخ ۳۱/۶/۸۳ و به پیشنهاد شورای فرهنگی و اجتماعی زنان تصویب کرد. منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در جمهوری اسلامی ایران شامل مقدمه، اصول و مبانی و سه بخش است.
بخش اول این منشور، درباره حقوق و مسئولیت‌های فردی زنان است. بند دهم این بخش با اشاره به آزادی استفاده از پوشش محلی به عنوان یکی از آزادی‌ها و حقوق زنان می‌گوید: «آزادی زنان ایرانی در استفاده از پوشش و گویش‌های بومی و اجرای آداب و سنّت‌های محلی در صورت عدم مغایرت با اخلاق حسنه»
بخش دوم منشور در باب حقوق و مسئولیت‌های خانوادگی زنان و بخش سوم منشور درباره حقوق و مسئولیت‌های اجتماعی زنان است. بند شصت و دوم این منشور که ذیل حقوق و مسئولیت‌های فرهنگی و معنوی زنان قرار می‌گیرد، «حق و مسئولیت برخورداری از امکان عمل به احکام اسلامی در پوشش اسلامی و مسئولیت رعایت عفاف در جامعه» را از جمله حقوق و مسئولیت‌های فرهنگی و معنوی زنان در جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌آورد.
علاوه بر این، بند یکصد و پنجم منشور زنان درباره مسئولیت زنان در زمینه پوشش در محل کار می‌گوید زنان «حق بهره‌مندی از امنیت شغلی، اخلاقی و ایمنی و مسئولیت رعایت عفاف در محیط کار» را دارند.
۵-۳-۳-۳-۴- شاخص‌های ارزیابی آموزش عالی
شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ ۲۶/۸/۱۳۸۳ شاخص‌های ارزیابی آموزش عالی را در بخش‌های مختلف تصویب می‌کند. این سند در بخش کیفی شاخص‌های فرهنگی ارزیابی آموزش عالی اشاره‌ای کوچک به بحث حجاب دارد. هفدهمین بند از این بخش درباره «میزان پای‌بندی دانشگاهیان به انجام تکالیف و شعائر دینی (نماز، روزه، حجاب و…) به تفکیک جنسیت و گروه عمده تحصیلی در دانشگاه‌های دولتی و غیر دولتی» است.
۶-۳-۳-۳-۴- راهبردهای گسترش فرهنگ عفاف
یکی از اسناد مهم و مستقل شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه پوشش «راهبردهای گسترش فرهنگ عفاف» مصوب ۴ مرداد ۱۳۸۴ است. هشت سال پیش از این در طرح توسعه عفاف تشکیلات اجرایی طرح مشتمل بر کمیسیون برنامه‌ریزی و قانونگذاری، کمیسیون اجرایی و کمیسیون نظارت و ارزیابی پیش‌بینی شده بود که این تشکیلات اجرایی به تصویب نرسید. به همین دلیل شورای فرهنگی- اجتماعی زنان در سال ۱۳۸۳ سند راهبردها و راهکارهای گسترش فرهنگ عفاف را در ۴۷ بند تنظیم کرد که در روزهای واپسین دولت اصلاحات به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید.
برای تضمین اجرای این مصوبه در تبصره پایانی آن، تهیه آیین‌نامه اجرایی بر عهده یک کمیته ملی با حضور رئیس شورای فرهنگ عمومی و مسئول سازمان تبلیغات اسلامی به عنوان نایب رئیس نهاده شد.
۷-۳-۳-۳-۴- سیاست‌های ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی
چند ماه بعد از تصویب راهبردهای گسترش فرهنگ عفاف و در حالی که چند ماه از شروع دولت جدید می‌گذشت، شورای عالی انقلاب فرهنگی سیاست‌های ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی را در یک مقدمه و هفت فصل در ۲۷ مهر به تصویب رساند. این سند «توسعه و تقویت فرهنگ عفاف و حجاب و رعایت اصول و موازین اسلامی از طریق برنامه‌های آموزشی و فرهنگی دانشگاه‌ها و ضرورت نظارت صحیح بر حاکمیت این موازین در فضای فرهنگی دانشگاهی» را در بخش سیاست‌های مربوط به امور فرهنگی ـ اجتماعی مورد تأکید قرار می‌دهد.
۸-۳-۳-۳-۴- راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب
پس از تدوین و تصویب راهبردهای گسترش فرهنگ عفاف در مرداد ۱۳۸۴، شورای فرهنگ عمومی، با بهره گرفتن از این طرح برای هر دستگاه برنامه اجرایی خاصی را تعیین و طرح «راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب» را در تاریخ ۱۳/۱۰/۱۳۸۴ تصویب کرد. در این مصوبه ابتدا «سیاست‌ها و راهکارها» در ۱۶ بند ذکر شده است و پس از آن وظایف تخصصی دستگاه‌های قانونگذار و اجرایی به تفکیک بیان شده است. (پیوست شماره ۱۱)
در مقدمه این مصوبه با اشاره به نقش و اهمیت حجاب در جامعه، به نقش نهادها و سازمان‌ها برای نهادینه‌سازی و فرهنگ‌سازی در این زمینه اشاره شده و آمده است: «حجاب از ارزنده‌ترین نمودهای فرهنگی، اجتماعی در تمدن ایرانی- اسلامی می‌باشد، که پیشینه آن به قبل از ورود اسلام می‌رسد، اما در فرهنگ اسلامی به اوج تعالی و منتهای ارزش و اعتبار خود می‌رسد.
حجاب و عفاف پدیده مذهبی – ارزشی مهمی در تعالیم اسلامی می‌باشد و توجه به زمینه‌های فرهنگی- اجتماعی به عنوان بستر آن بسیار شایسته و لازم می کند و اشاعه و تعمیق آن نیازمند آموزش‌های بنیادین و مداوم در خانواده، مدرسه، دانشگاه و اجتماع است.
بدیهی است که در کنار شرایط مساعد اجتماعی برای ارزش تلقی کردن و الگوپذیری این فرهنگ، نیازمند درونی و نهادینه شدن آن در وجود افراد می‌باشد. بدون شک رسیدن به این هدف نیازمند مشارکت و توجه جدی همه نهادها و دستگاه‌ها به صورت مستمر و هدفمند می‌باشد.»
۴-۳-۴- سیاستگذاری پوشش در صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
۱-۴-۳-۴- راهبردها و اهداف کلان
۱ـ توسعه فرهنگ کنکاش و تفکر در مفاهیم دینی توسط جوانان به منظور پذیرش درونی و قلبی و عمل به آنها
۲ـ تبیین دائمی جایگاه والا و پر اعتبار زن در اسلام و مقایسه آن با سایر مکاتب به منظور احساس برتری شخصیت زن مسلمان نسبت به زنان سایر مکاتب و پرهیز از روی آوردن به جاذبه‌ها و شخصیت‌های کاذب
۳ـ تقویت بنیه اعتقادی، اخلاقی و اصول و مبانی تربیت برای والدین، خصوصاً مادران نسبت به امر عفاف و حجاب و ایجاد حساسیت در آنها نسبت به آسیب‌های ناشی از عدم رعایت آن برای خود، خانواده و فرزندان
۴ـ اتخاذ تدابیر مناسب جهت جذب، تربیت و به کارگیری نیروی انسانی شایسته نظیر مدیران، معلمین و اساتید معتقد و عامل به رعایت حجاب و عفاف در کلیه مراکز اداری و آموزشی
۵ـ تبیین آموزه‌های دینی در خصوص ضرورت رعایت اصول حیا و عفت متناسب با قابلیت‌ها و ویژگی‌های زنان و مردان و ایجاد تعادل در روابط اجتماعی آنها
۶ـ احیاء و ترویج سنت حسنه امر به معروف و نهی از منکر
۷ـ ارتقاء سطح آگاهی جوانان در خصوص ارتباطات صحیح انسانی و اخلاقی بین آنها و حفظ حدود عفاف و حجاب در جامعه و خانواده
۸ـ تبیین فلسفه و پیامدهای مثبت فرهنگی اجتماعی، روانی و اخلاقی عفاف و حجاب درعرصه‌های مختلف زندگی و اثرات منفی عدم رعایت آن در سست کردن بنیان‌های اخلاقی خانواده و جامعه
۹ـ تبیین دیدگاه اسلام در خصوص عفاف، پوشش، حجاب و ضرورت بیان ، فلسفه، احکام و دستاوردهای مثبت رعایت آن در جامعه متناسب با شرایط سنی جوانان و نوجوانان با شیوه‌های جذاب
