مقیاس افکار خودکار منفی:
مقیاس افکار خودکار منفی آقایوسفی شامل ۱۰ عبارت برگرفته از نظریه شناختی بک است که نخستین بار در سال ۱۳۷۸ به منظور سنجش عوامل هم بسته با افسردگی دختران نوجوان قم تدوین شد و سپس در سال ۲۰۰۴ با تجدیدنظر در ماده نخست این مقیاس در نخستین کنگره علوم شناختی در الله آباد هندوستان معرفی شد . مقیاس دارای روایی به روش محاسبه همبستگی آن با مقیاس افسردگی بک (شکل کوتاه) دست کم ۰٫۳۹ با احتمال خطای ۰٫۰۰۰۱ می‌باشد و پایایی آن در پژوهش‌های گوناگون در حد قابل قبولی بوده است (کمترین پایایی محاسبه شده ۰٫۵۱ با احتمال خطای ۰٫۰۰۰۱ بوده است). به منظور پیشگیری از تمایل پاسخ دهندگان به ارائه پاسخ (موافقم) از گزینه‌های مثبت و منفی استفاده شد (آقایوسفی، ۱۳۸۸؛ به نقل از زارع و عبداله زاده، ۱۳۹۱). در پژوهش آقایوسفی بر خانواده های شاهد و ایثارگر این ضریب اعتبار ۶۹/۰ برآورد شده است (به نقل از زارع و همکاران، ۱۳۸۹).
پرسشنامه اضطراب، افسردگی و استرس (DASS-21):
این پرسشنامه فرم کوتاه شده پرسشنامه ۴۲ سوالی است و از ۲۱ عبارت مرتبط با عواطف منفی (اضطراب، افسردگی و استرس) تشکیل شده است. این پرسشنامه توسط صاحبی، اصغری و سالاری (۱۳۸۴) هنجار شده است. در پژوهش براون و همکاران اعتبار سه خرده مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس به ترتیب ۰٫۷۱، ۰٫۷۹ و ۰٫۸۲ گزارش شده است. در پژوهش لوی باند و لوی باند (۱۹۹۵) ضرایب همسانی که با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ محاسبه شده برای هر سه مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس به ترتیب ۰٫۹۱، ۰٫۸۴ و ۰٫۹۰ است. در مطالعه یک نمونه غیر بالینی، ضرایب آلفای کرونباخ هر ۳ خرده مقیاس بالاتر از ۰٫۹۰ گزارش شده است و ضرایب بازآزمایی با فاصله ۳ هفته برای مقیاس افسردگی ۰٫۸۴، برای مقیاس اضطراب ۰٫۸۹ و برای مقیاس استرس ۰٫۹۰ به دست آمده است. این پرسشنامه قادر به تفکیک افسردگی از اضطراب است و به دلیل عدم وجود آیتم‌های سوماتیک در ارزیابی افسردگی از بیش برآوری افسردگی در بیماران مختلف جلوگیری می‌کند. نمره گذاری سوالات به صورت لیکرتی (۰، ۱، ۲، و۳) است که نمرات بالاتر نشان دهنده وجود مشکلات بیشتر می‌باشد (به نقل از ساعد موچشی، ۱۳۸۶).
شیوه اجرای پژوهش
در این پژوهش آزمودنی‌ها در دو گروه قرار گرفتند: گروه اول، گروه آزمایشی و گروه دوم گروه کنترل بود. گروه آزمایش تحت آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری به مدت ۱۰ جلسه، ۵/۱ ساعت قرار گرفت و نیز مقیاس افکار خودکار منفی، مقیاس کیفیت زندگی و پرسشنامه اضطراب، افسردگی و استرس را برای سنجش اثربخشی آموزش تکمیل کردند . همچنین گروه کنترل اقدام به تکمیل مقیاس افکار خودکار منفی، مقیاس کیفیت زندگی و پرسشنامه اضطراب، افسردگی و استرس کردند. بنابرین گروه آزمایش به مدت ۱۰ جلسه متوالی تحت آموزش گروهی مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری قرار گرفت و در مورد گروه کنترل هیچ مداخله ای اعمال نگردید. در پایان بعد از اتمام ده جلسه، از هر ۲ گروه مجددا پس آزمون به عمل آمد.
خلاصه محتوای جلسات درمانی
جلسه اول: معارفه و آشنایی با اعضای گروه، آگاه شدن از استرس زاها، استرس و پاسخ‌های استرس، تمرین آرمیدگی عضلانی تدریجی برای ۱۶ گروه ماهیچه ای.
جلسه دوم: چگونگی تاثیر استرس بر الگوی تفکر، هیجانات و رفتار، درک اهمیت آگاهی در مدیریت استرس، افزایش آگاهی از پاسخ‌های جسمی به استرس زاها، تمرین آرمیدگی عضلانی تدریجی برای ۸ گروه ماهیچه ای.
جلسه سوم: درک ارتباط بین افکار و احساسات، درک چرخه‌ی افکار، هیجانات و حس‌های بدنی، تمرین تنفس دیافراگمی، تصویرسازی و تمرین آرمیدگی عضلانی تدریجی برای ۴ گروه ماهیچه ای.
جلسه چهارم: بررسی انواع مختلف تفکر منفی و تحریفات شناختی، تمرین شناسایی افکار منفی، درک تاثیر منفی بر رفتار، ترکیب تنفس دیافراگمی با تصویرسازی، تمرین آرمیدگی عضلانی تدریجی منفعل.
جلسه پنجم: شناسایی خودگویی منطقی و غیر منطقی، آموختن گام‌های جایگزینی افکار منطقی به جای افکار غیر منطقی، یادگیری آموزش خودزاد، تمرین خودزاد برای سنگینی و گرما.
جلسه ششم: یکپارچه کردن مدیریت استرس وآرمیدگی در زندگی، درک تعریف مقابله، آموختن انواع سبک‌های مقابله، یادگیری اصول خودزاد برای ضربان قلب، تنفس، شکم و پیشانی.
جلسه هفتم: آموختن و تمرین گام‌های مقابله مؤثر، تمرین خودزادها همراه با تصویر سازی بصری و خودالقایی‌های مثبت، تمرین مراقبه نور خورشید همراه با خودزادها.
جلسه هشتم: آموختن مسائلی در مورد خشم، آگاهی از پاسخ‌ها و الگوهای خشم، آموختن مدیریت خشم، آموختن و تمرین مراقبه‌ی مانترا.
جلسه نهم: یادگیری سبک‌های بین فردی، تمرین ارتباط ابرازگرانه، درک موانع رفتار ابرازگرانه، استفاده از مهارت حل مسئله برای تعارض‌ها، آموختن مراقبه‌ی شمارش تنفس، ادامه تمرین مراقبه‌ی نور خورشید.
جلسه دهم: درک فواید حمایت اجتماعی، ارزیابی شبکه حمایت اجتماعی، شناسایی موانع حفظ حمایت اجتماعی، آموختن تکنیک‌های مدیریت استرس برای حفظ حمایت اجتماعی، مرور کل برنامه.
روش تجزیه و تحلیل داده های پژوهش
-
- استفاده از جدول توزیع فراوانی جهت ساماندهی داده ها.
-
- استفاده از شاخص‌های آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) جهت توصیف وضعیت موجود متغیرها.
- برای بررسی فرضیه‌ها از روش تحلیل کواریانس ANCOVA)) استفاده شده است. بدیهی است که روش مناسب آماری برای طرح پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل، تحلیل کوواریانس است (دلاور، ۱۳۸۳)، که در آن میانگین پس آزمون گروه آزمایش با میانگین پس آزمون گروه کنترل مقایسه شده و نمره‌های پیش آزمون به عنوان متغیر کمکی به کار گرفته می‌شود (به نقل از ظریف گلبار یزدی، ۱۳۹۰).
فصل چهارم: یافته های پژوهش
در این فصل به ارائه یافته های پژوهش پرداخته خواهد شد. یافته های حاصل از تجزیه و تحلیل داهها در دو بخش یافته های توصیفی و تحلیلهای مبتنی بر آمار استنباطی ارائه می‌شود.
بررسی جمعیت شناختی
آزمودنی‌ها در هر دو گروه آزمایش و کنترل، زنان نابارور بودند. به این صورت که ۱۲ نفر در گروه آزمایش و ۱۲ نفر در گروه کنترل شرکت داشتند.
جدول ۴-۱ : توزیع سنی آزمودنی‌ها
سن
گروه
میانگین انحراف معیار
کنترل
۶/۲۶ ۲۰/۴
آزمایش
۸/۲۶ ۶۶/۴
