حسابداری منابع انسانی نمی‌تواند در فرایند ارزیابی فردا در یک سازمان مفید واقع شود، چرا که معیارهای اندازه گیری پولی و غیر پولی راممکن ساخته و به مدیریت در فرایند اتخاذ تصمیم موقع و مطلوب یاری می‌رساند. همچنین حسابداری منابع انسانی اجرای سیستم‌های مناسب پاداش را که شامل حقوق و مزایا و امکان ارتقادرسطح سازمانی و مزایای جان ۀ منظور تقدیر از عملکرد قبلی کارکنان و نیز ایجاد انگیزه وتقویت و بهبود عملکرد کارکنان است ممکن می‌سازد(Ogan,1988).
حسابداری منابع انسانی به مدیریت این امکان رامی دهد تا در مورد پاداش هابادرنظرگرفتن ارزش افراد تصمیماتی مناسب‌تری اتخاذ نماید.
۲-۲-۸-۱ -کاربرد حسابداری منابع انسانی در فرایند مدیریت منابع انسانی:
حسابداری منابع انسانی کاربردهای خاصی را داراست که تحت الگوی فرایند مدیریت منابع انسانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نمودار نشان می‌دهد که مدیریت منابع انسانی، سیستمی طراحی شده برای تبدیل داده‌ها (منابع انسانی) به ستاده ها (خدمات انسانی) می‌باشد. داده‌ها انسان‌ها هستند : افراد و گروه‌ها و در مجموع سازمان‌های انسانی. فرایند انتقال برای جذب، رشد و بهبود، تخصیص، حفظ و نگه داری، بهره برداری، ارزشیابی و پاداش افراد زیر سیستم‌های مدیریتی است. بازده ؛ خدمات ارائه شده توسط افراد و گروه‌ها ست. این خدمات ارزش افراد یک سازمان را تعیین می‌کند. پس طبق این الگو، هدف نهایی مدیریت منابع انسانی، بالا بردن ارزش شرکت از طریق انتقال داده‌های خام انسانی به ستانده‌های ارزشمند انسانی است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

کاربردهای خاص حسابداری منابع انسانی با توجه به الگوی ارائه شده، در زیر مورد بررسی قرار می‌گیرد:
شکل ۲-۱۰ الگوی داده – ستاده سیستم مدیریت منابع انسانی
این الگو که در شکل ۲-۱۰ترسیم شده است چارچوبی است برای تجزیه و تحلیل مسایل و موضوعات مدیریت از دیدگاه حسابداری منابع انسانی، مبتنی بر نظریه عمومی سیستم‌ها. این الگو نشان دهنده وظایف مدیریت منابع انسانی است که با به کارگیری اطلاعات اساسی مورد نیاز توسط حسابداران منابع انسانی می‌تواند پاسخگو باشد .
نمودار فوق نشان می‌دهد که مدیریت منابع انسانی سیستمی است که برای تبدیل داده‌ها ^۱(منابع انسانی) به ستاده ها ^۲(خدمات انسانی) طراحی شده است. داده‌ها، انسان‌ها هستند. افراد، گروه‌ها و در مجموع ” سازمان‌های انسانی “.
برای تبدیل داده به ستاده در هر سیستمی احتیاج به فرایند است که در این سیستم فرایند شامل جذب، رشد و بهبود، تخصیص، حفظ و نگهداری،بهره برداری، ارزشیابی و پاداش افراد زیر سیستم‌های مدیریتی است .بازده ای که در این سیستم وجود دارد همان خدمات ارائه شده توسط افراد و گروه‌ها ست و این خدمات هستند که ارزش افراد را در یک سازمان تعیین می‌کنند .این الگو نشان می‌دهد که هدف نهایی مدیریت منابع انسانی، بالا بردن ارزش شرکت از طریق انتقال داده‌های خام انسانی به ستاده های ارزشمند انسانی است .از دیدگاه مدیریتی ،نقش اول حسابداری منابع انسانی، تهیه اطلاعات لازم برای جذب، توسعه و پیشرفت، تخصیص، حفظ و نگهداری ،بهره برداری، ارزش یابی و پاداش منابع است. این جمله به این معنا است که متخصصان حسابداری منابع انسانی به اطلاعات گوناگون برای فرایند انتقال نیازمند هستند .پرسش اساسی این است که، چگونه حسابداری منابع انسانی می‌تواند در این‌گونه موارد کمک کند ؟
جذب منابع انسانی :
بر اساس شکل (۲-۱۰)، مرحله اول در فرایند انتقال، جذب منابع انسانی بود که شامل گزینش، انتخاب و استخدام افراد برای رفع نیازهای جاری و مورد انتظار سازمان است . قبل از هر چیز در مرحله جذب نیروی انسانی احتیاج به پیش بینی نیازهاست. اما حسابداران منابع انسانی در این مرحله چه کمکی می‌توانند به مدیریت بکنند ؟ در این مرحله، مدیریت باید نیازهای مادی نیروی انسانی را از طریق بودجه تأمین کند و به این دلیل فرایند برآورد هزینه الزامی است .حسابداری منابع انسانی می‌توانند در بودجه بندی جذب منابع انسانی مفید باشد و این بودجه می‌تواند هزینه‌های استاندارد گزینش، انتخاب و استخدام افراد را در بر گیرد. مرحله دیگری که حسابداری منابع انسانی می‌تواند در آن نقش داشته باشد، مرحله انتخاب کارکنان است. در تصمیم گیری‌های انتخاب نیروی انسانی، مدیران نیاز به تعیین ارزش نامزدهای مختلف یک شغل و مقایسه آن‌ها با یکدیگر دارند. به طور ایده آل شخصی باید انتخاب شود که بیشترین ارزش را در آینده برای سازمان دارد. به طور معمول و سنتی معیارهای ارزش مورد انتظار افراد غیر از جانشین‌های غیر پولی مثل امتیازهای آزمون در دسترس نیست. بنابراین، اگر معیارهای ارزش مورد انتظار افراد بر حسب پول در دسترس بود، مدیران منابع انسانی می‌توانستند از قوانین تصمیم گیری برای بهینه سازی ارزش مورد انتظار منابع انسانی یک سازمان استفاده کنند و چنین معیارها و اطلاعاتی را حسابداری منابع انسانی می‌تواند در اختیار مدیران منابع انسانی قرار دهد. (رضایی، ۱۳۸۳ :۱۷).
پرورش منابع انسانی :
مرحله بعد از جذب منابع انسانی در فرایند مدیریت منابع انسانی شامل پرورش این منابع است .پرورش منابع انسانی به شکل‌های مختلفی که برای افزایش مهارت‌های فنی، اداری و روابط بین افراد طراحی شده است بستگی دارد. این مهارت‌ها ارزش افراد را در سازمان افزایش می‌دهند. پرورش نیروی انسانی ممکن است با کمک برنامه‌های رسمی و یا فراگیری ضمن خدمت انجام می‌شود. مدیران سازمان‌ها در بودجه بندی پرورش نیروی کار با دو مشکل روبه رو هستند : تعیین ارزش سرمایه گذاری پیشنهاد شده برای پرورش منابع انسانی و برآورد هزینه و مخارج پیشنهاد شده. مشکل اول در مورد تخصیص منابع انسانی است. (بودجه بندی سرمایه انسانی )، و مشکل دوم مشکل برآورد هزینه است .حسابداری منابع انسانی می‌تواند به ساده شدن تصمیم گیری‌های مربوط به تخصیص منابع برای پرورش نیروی انسانی از طریق اندازه گیری نرخ مورد انتظار در بازده سرمایه گزاری های پیشنهاد شده کمک کند. (فلامهولتس، ۱۳۷۹ : ۱۱۴).
سیاست جذب و پرورش منابع انسانی :
حسابداری منابع انسانی همچنین می‌تواند به مدیریت برای برنامه ریزی جذب و پرورش منابع انسانی کمک کند .برای مثال، کمیته برنامه ریزی منابع انسانی شرکت مخابرات که وظیفه تعیین سیاست‌های جذب و پرورش افراد در این شرکت و بازنگری و پیشنهاد با در نظر گرفتن درخواست بودجه منابع انسانی را دارا است با مشکلی روبه رو شده است.در سال ۱۳۸۵ این شرکت نیاز به استخدام دویست نفر کارکنان اضافی داشت مثل کارگران تعمیر و نگهداری، سرپرستان، طراحان و مهندسان و مدیران مهندسی .پرسشی که کمیته با آن روبه رو بود، این بود که آیا شرکت مخابرات باید کارکنان فعلی را برای پست‌های جدید آموزش دهد و نیروی جدید را فقط برای سطوح پایین استخدام کند و یا اینکه نیروی جدید و با تجربه استخدام نماید ؟هر چند عوامل مهم غیر اقتصادی و حتی سیاسی در این تصمیم گیری دخالت داشتند ولی کمیته معتقد بود، مسائل اقتصادی این موقعیت باید معیاری اساسی در پیشنهاد نهایی خود باشد. (خانی، ۱۳۷۶ : ۷۸) با تعیین هزینه‌های جاری بهای تمام شده تاریخی برای تحصیل و پرورش افراد در پست‌های مختلف، حسابداری منابع انسانی می‌تواند با ارزیابی و مقایسه بین هزینه‌های استخدام از خارج شرکت و پرورش کارکنان در داخل شرکت به مدیریت کمک نماید .
تخصیص منابع انسانی :
تخصیص منابع انسانی به معنای به کارگماری افراد و تعین وظایف و نقش‌های مختلف سازمانی آن‌هاست. در تصمیم گیری برای تخصیص منابع انسانی عواملی مختلف و گاه متضاد نقش دارند. وظایف محموله باید با مؤثرترین شیوه انجام شوند و مدیر می‌بایست واجد شرایط ترین فرد را برای هر شغل خاص در نظر بگیرد. به علاوه در هر صورت منابع انسانی یک سازمان باید پرورش پیدا کند و مدیریت ممکن است افراد را استخدام کند و سپس برای پرورش آن‌ها در حین خدمت امکاناتی را فراهم کند. به علاوه مدیریت می‌خواهد افراد را در مشاغلی مشغول کند که نیازهای آن‌ها هم تأمین شود .بنابراین به طور ایده آل، مدیریت افراد را به شکلی به کار می‌گمارد (تخصیص می‌دهد) که سه متغیر زیر را بهینه کند :بازدهی شغلی، پرورش نیروی انسانی و رضایت فردی. (پارکر، ۱۳۷۳ : ۹۶ ).
حسابداری منابع انسانی در چنین تصمیم گیری‌هایی می‌تواند برای مدیریت مفید باشد و به تعیین کمی متغیرهای درگیر در تصمیم گیری کمک کند و به این ترتیب مدیران اجرایی قادر خواهند بود اقدام و تصمیم بهینه را اتخاذ نمایند. اگر بتوان این متغیرها را از نظر کمی اندازه گیری کرد ،مدیریت می‌تواند از برنامه ریزی خطی برای راه حل بهینه جهت مشکل تخصیص نیروی کار استفاده کند. تخصیص نادرست نیروی انسانی ممکن است برای افراد، جامعه و همچنین سازمان‌ها پرهزینه باشد. سازمان‌ها ممکن است ارزش دارایی‌های انسانی خود را با تخصیص نادرست افراد به مشاغلی که مناسب آنان نیست کاهش دهند. معنای این جمله این است که تصمیم گیری‌های تخصیص نیروی انسانی باید سه ویژگی اشاره شده را داشته باشند. اما، معمولاً در عمل این نکته رعایت نمی‌شود .
در یک تجربه آزمایشی که توسط تیمی در موسسه بین‌المللی انجمن حسابداران آمریکا ^۱ در مورد تصمیم گیری‌های تخصیص انجام شده است، مشخص گردید، زمانی که تصمیم گیری‌ها بدون در نظر گرفتن اطلاعات حسابداری منابع انسانی اتخاذ می‌شود، متغیر اصلی مورد نظر بازدهی شغلی است. هنگامی که اطلاعات حسابداری منابع انسانی آماده شد، اعضای تیم یاد شده در انجمن حسابداران آمریکا تصمیم‌های مختلفی اتخاذ کردند و از معیارهای مختلفی نظیر تأثیر شغل بر ارزش آتی افراد استفاده نمودند (همان : ۱۳۸۰ ).
حفظ و نگهداری منابع انسانی :
منابع انسانی در یک سازمان می‌تواند به شکل‌های مختلفی باشد، مثل توانایی‌های فنی افراد یا یک سیستم مدیریت با عملکرد موثر(سازمان انسانی ). حفاظت از منابع انسانی فرآیندی است برای حفظ کارایی نیروی انسانی و همچنین حفظ توان سوددهی یک سازمان. اگر توانایی‌های منابع انسانی به طور سیستماتیک نگهداری و کنترل نشوند، ممکن است از بین بروند و در نتیجه سازمان مجبور می‌شود متحمل خسارت هزینه‌های آموزش مجدد یا هزینه‌های جایگزینی شود تا دوباره توانایی‌های گذشته نیروی انسانی خود را بدست آورد. همچنین مدیریت احتیاج به کنترل دائمی کارایی سازمان انسانی دارد تا بتواند ثبات یا تنزل آن را دریابد. حتی، کوتاهی در حفظ و نگهداری توانایی منابع انسانی یک قسمت یا دایره ممکن است برای کل سازمان هزینه بر باشد. در کوتاه مدت، مدیر یک اداره ممکن است برای افزایش بازدهی یا کاهش هزینه بدون توجه به گرایش‌ها، انگیزه‌ها و روابط بین افراد، به آنان فشار وارد کند اما، این عمل ممکن است موجب ترک و نارضایتی کارکنان ماهر و آموزش دیده شود. در چنین مواردی هزینه جایگزینی افراد ممکن است بسیار بالا باشد. به همین دلیل، مدیریت باید دارایی‌های انسانی سازمان را با دقت زیر نظر داشته باشد.
به طور متداول، میزان حفظ و نگهداری نیروی انسانی یک سازمان با نرخ تغییرات پرسنلی^۱ اندازه گیری می‌شود. اما، این معیار به دو دلیل کافی نیست. دلیل اول آنکه اطلاعات تاریخی هستند و لذا، مدیران به آنان دسترسی ندارند، مگر آنکه، تغییرات پرسنلی اتفاق بیفتد. دلیل دوم آنکه، نرخ تغییرات پرسنلی نمایانگر اثر اقتصادی تغییرات نیست. (بلکویی، ۱۳۷۲ : ۸۱) حسابداری منابع انسانی با تهیه به موقع سیستم اخطار به مدیران، در حفظ و نیروی سازمان انسانی می‌تواند به مدیریت کمک کند و همچنین می‌تواند موقعیت سازمان انسانی را اندازه گیری و گزارش کند و مدیریت می‌تواند روند متغیرهای پیشین را برای رویدادهای واقعی تغییرات پرسنلی ارزیابی نماید. (همان : ۹۸ ).
بهره برداری از نیروی انسانی :
بهره برداری از نیروی انسانی فرایند استفاده از خدمات افراد برای دست‌یابی به اهداف سازمان است. حسابداری منابع انسانی می‌تواند به مدیریت برای استفاده مؤثر و کارآمدتر نیروی انسانی با تهیه یک چارچوب ادراکی کمک کند. در حال حاضر، مدیریت منابع انسانی در سازمان‌ها از آنچه باید باشد، کم‌توان تر است، چون از چارچوب مناسب کنترلی برخوردار نیست. مدیران نه تنها از یک معیار با ارزش برای اخذ تصمیم گیری‌های موثر بر افراد برخوردار نیستند بلکه، روش‌هایی نیز برای ارزیابی نتایج مورد انتظار در اختیارشان قرار ندارد. معیارهای بازدهی و رضایت که به طور مستمر زمینه‌ای برای استراتژی‌های مدیریت منابع انسانی است، به طور کلی نتوانسته اند در حل مشکلات مدیریت افراد مفید واقع شوند. همچنین، تاکنون اندازه گیریبازدهی^۲و رضایت^۳یا ارزیابی و مقایسه تصمیم گیری یک مدیر برای افزایش بازدهی و رضایت یک فرد، در برابر کاهش آن در فرد دیگر، بی نهایت مشکل بوده است. اغلب پیش بینی نتایج اقتصادی بر اقدامات جانشین درباره افراد غیر ممکن بوده است.
نظریه ارزش منابع انسانی، یک راه حل ممکن برای این مشکلات ارائه می‌کند که، می‌تواند دلیل وجودی مدیریت منابع انسانی تلقی شود و به طور همزمان هدف و معیاری برای مدیریت منابع انسانی باشد. (سیگل، ۱۳۷۳ :۱۷۴) به طور کلی، مدیریت منابع انسانی می‌تواند نیاز به همکاری برای افزایش ارزش سازمان از طریق بهینه کردن ارزش دارایی‌های انسانی در نظر گرفته شود. معیار کارایی می‌تواند، میزان تغییر اندازه گیری شده در ارزش نیروی انسانی سازمان باشد.
اگر هدف مدیریت منابع انسانی، بهینه سازی ارزش نیروی انسانی در نظر گرفته شود، بنابراین طراحی وظیفه، انتخاب تعین نقش، پرورش، ارزشیابی عملکرد و پاداش دهی فقط یک مجموعه وظایف خدماتی نیست که اجرا می‌شوند بلکه، مجموعه‌ای از استراتژی‌هایی هستند که، در کل می‌توانند برای تغییر ارزش دارایی‌های انسانی و به نوبه خود ارزش سازمان سازگار شوند. بنابراین، مدیران برای هدایت تصمیم گیری‌هایشان درباره افراد یک چارچوب نظری دارند. در این چارچوب فرض می‌شود، راهنمایی نهایی برای تصمیم گیری درباره افراد تا آن حد است که، ارزش نیروی انسانی بهینه گردد. همچنین، بدان معنی است که مدیران معیارها را تا آن اندازه که اهداف نهایی‌شان تأمین گردد، می پذیرند و این درجه‌ای است که ارزش کارکنان آن سازمان بهینه می‌شود .( تهران امروز، ۱۳۸۶ :۸ ).
به طور خلاصه، حسابداری منابع انسانی می‌تواند چارچوبی برای کمک به مدیران در امر بهره برداری مؤثر و کارآمد نیروی انسانی ارائه کند که این چارچوب مربوط به تفکر جذب، پرورش، تخصیص و حفظ و نگهداری نیروی انسانی به عنوان استراتژی‌های طراحی شده برای اعتبار بخشیدن به ارزش افراد است .
ارزیابی و پاداش نیروی انسانی :
ارزیابی منابع انسانی فرایند تعیین ارزش افراد در سازمان است که اندازه گیری عملکرد و پیشرفت افراد را شامل می‌شود .در حال حاضر، ارزش منابع انسانی به وسیله روش‌های غیر پولی اندازه گیری می‌شود اما، این روش‌ها نمی‌توانند در اتخاذ تمام تصمیم گیری‌ها برای جذب، پرورش، تخصیص و حفظ و نگهداری نیروی انسانی بکار گرفته شوند .بنابراین، نیاز به روش‌های پولی برای ارزیابی منابع انسانی وجود دارد. (فلامهولتس، ۱۳۷۹ :۲۰۴) حسابداری منابع انسانی می‌تواند در فرایند ارزیابی از طریق توسعه روش‌های قابل اعتماد اندازه گیری افراد در یک سازمان مفید باشد. زیرا، معیارهای اندازه گیری پولی و غیر پولی را ممکن می‌سازد و به مدیریت امکان می‌دهد تا تصمیم گیری‌های خودش را بر اساس ارزش وب‌های تمام شده اتخاذ نماید .
حسابداری منابع انسانی همچنین می‌تواند به اجرای سیستم‌های مناسب پاداش کمک کند. (همان : ۲۰۹ ). هدف این سیستم‌ها ایجاد انگیزه و تقویت عملکرد بهینه افراد در دست‌یابی به اهداف سازمانی است .پاداش‌ها شامل حقوق و مزایا^۱، ارتقاء شغلی^۲و موارد جبرانی به عنوان ارزیابی عملکرد می‌باشد. ارزیابی نیروی انسانی اجرای سیستم‌های پاداش را در مورد ارزش یک فرد در سازمان مجاز می‌داند. ارزیابی نیروی انسانی، مدیریت را قادر می‌سازد تا تصمیم گیری‌های مربوط به پاداش را با در نظر گرفتن ارزش افراد در سازمان اتخاذ کند.حسابداری منابع انسانی همچنین می‌تواند برای ارزیابی کارایی مدیریت کارکنان همان‌طور که است، مورد استفاده قرار بگیرد و می‌تواند در تعیین هزینه‌های استاندارد جذب و پرورش افراد کمک کند و هزینه‌های استاندارد می‌توانند با هزینه‌های واقعی بخش پرسنلی که اجرای وظایف جذب و پرورش کارکنان را به عهده دارد، مقایسه شوند .انحراف در استانداردها ممکن است به علت عدم کارایی در جذب و پرورش نیروی کار مورد تجزیه و تحلیل مدیریت قرار بگیرد .( حسن قربان، ۱۳۷۹ : ۵۱) .
۲-۲-۹ - دلایل توسعه حسابداری منابع انسانی :
توسعه حسابداری منابع انسانی را می‌توان به عنوان یک پاسخ و واکنش به تغییرات و گسترش در سطح کلان (اجتماعی) و در سطح خرد (شرکت‌ها) مورد بررسی قرار داد. امروزه افزایش اهمیت دارایی‌های نا مشهود سبب شده که این دارایی‌ها نسبت به دارایی‌های مشهود نقش مؤثر و مهم‌تری در ایجاد ثروت و رفاه عمومی داشته باشد .( حاجی کریمی، ۱۳۷۹ ).
بونیتز(۱۹۹۹) کار بردهای حسابداری منابع انسانی را به۲سطح خر دو کلان تقسیم بندی نمود :
۲-۲-۹-۱ - سطح کلان:

1. 1. تغییر الگوهای تولید،سازماندهی کار و الگوهای استخدامی

۲. تغییر در قوانین و مقررات حکومتی،شرکتی و نیز اشخاص
۲-۲-۹-۲ – سطح خرد :
۱. بهتر کردن مدیریت منابع انسانی .
۲. غلبه برمشکلات به وجود آمده از اندازه گیری داراییهای نامشهود .
۳. غلبه برمشکلات موجود در فراهم کردن اطلاعات کافی برای سرمایه گذاران درصورتهای سنتی .
۴. توجه به کارکنان به عنوان دارایی هابرای تفکیک مسئولیتهای اجتماعی بین بخش خصوصی و عمومی .
۵. برای شکل دادن شرکت و بهترکردن تصویرآن.
۶. برای نگهداری نیروی کار صلاحیتدار .
۷. برای جلب کارمندان آتی (Bonits et all, 1999)
بسیاری از کانون های مدیریتی، صرفاً یک یا دو دلیل از دلایل فوق را برای حسابداری منابع انسانی دارا هستند. اما واضح است که رابطه شدیدی بین حسابداری نیروی انسانی داخلی و خارجی وجود دارد و گاهی اوقات ممکن است یکی پیش نیاز دیگری شود. به طور مثال اگر شرکتی تصمیم به انتشار یک گزارش اجتماعی بگیرد لازم است شاخص هایی را که در این گزارش اجتماعی مطرح می شودن را اندازه گیری کند. با اندازه گیری این شاخص ها، مدیران دانش بیشتری نسبت به سازمان تحت سرپرستیشان به دست می‌آورند. در این فرایند، مدیریت سازمان زمینه هایی که اماکن رشد و بهبود را دراست، مشخص می کند. این همان مدیریت منابع انسانی است( میر سپاسی، ۱۳۷۳ : ۹۲ ).

امام علی (علیه السّلام) در رفع این احساس تکبر و خود کامگی اقداماتی داشتند که اغلب ارشادی بود و در برخی موارد، لحن تندی به خود می گرفت. در نامه ای شدید اللحن به اشعث بن قیس والی آذربایجان می نویسد: تو حق ندارى نسبت به رعیّت استبدادى ورزى‏.^[۵۰۹]
در نامه به مالک اشتر فرماندار مصر، او را از هرگونه انحصار گرایی واختصاص قائل شدن در اموال عمومی حذر می دهد و او را از باز خواست در محضر عدل الهی حذر می دهد ^[۵۱۰] و تنها راه رفع غرور و تکبر را، توجه به عظمت حکومت خداوند می داند.^[۵۱۱]
در مورد گزارشهای چپاول در بیت المال و مصرف انحصار گونه اموال عمومی سا کت نمی نشیند در نامه ای که به یکی از کارگزارانش که از تخلف او در مصرف بیت المال آگاه شده بود نگاشت؛ علاوه بر دستور بازگرداندن اموال به بیت المال با شدت عمل با برخورد نموده و به او علاوه بر خبر از عذاب اخروی وعده مجازات بدنی در دنیا نیز می دهد.^[۵۱۲]
خود را به عنوان زمامدار مسلمین با هر یک از آنان برابر می داند و در نامه به مصقله بن هبیره به مسأله مساوات همه مسلمین در بهره برداری از بیت المال تصریح می کند.^[۵۱۳] همچنین تصریح می کند در اجرای احکام الهی بین فرزندان و اطرافیانش نیز تبعیض قائل نمی شود و در صورتی که از فرزندانش خبر تخلفی در بیت المال بشنود حتماً حق بیت المال را از ایشان ستانده و به بیت المال باز می گرداند و خطای ایجاد شده را جبران می کند.^[۵۱۴]
در نامه ای دیگر به یکی از کار گزارانش طبق گزارشی که خیانت او نسبت به بیت المال به دستش رسیده، ضمن توبیخ او از او می خواهد سریعآً حساب اموال را برایش ارسال کند و او را از حسابرسی قیامت برحذر می دارد.^[۵۱۵]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

یکی از رفتارهای انحصارگرایانه خلفای قبلی، تقسیم نامساوی بیت المال بود. اولین تفاوت ها در پرداخت سهم خزانه مملکت میان مردم در زمان خلیفه دوم به وجود آمد. عمر به تقلید از فارسیان دیوان هایی تشکیل داده بود و در آن به تقسیم طبقات مردم بر حسب حرف و شئون اجتماعی پرداخته بود و در تقسیم بیت المال نیز با توجه به این طبقه بندی رفتار می کرد؛ از این رو بسیاری از اصحاب که افتخار همراهی با پیامبر را داشتند و از شأن والای اجتماعی برخوردار بودند بهره ای بیشتر از بیت المال داشتند. این اقدام در زمان عثمان شدت گرفت و فاصله اقتصادی زیادی میان طبقات مختلف شکل گرفت. امام علی (علیه السّلام) پس از رسیدن به حکومت با شیوه دو خلیفه قبل در تقسیم بیت المال مخالفت نمود. ایشان در سخنانشان به مسئله اعطای مساوی از بیت المال و تفاوت قائل نشدن میان مسلمین به بهانه های مختلف اشاره داشت و با افتخار از اقدام خود یعنی از بین بردن دیوان های بخشش از بیت المال و تقسیم بیت المال به شیوه پیامبر سخن می گوید.^[۵۱۶]
امام علی (علیه السّلام) در اولین روز های خلافت مردم را جمع نمود و در خطبه ای به برقراری مساوات بین همه مسلمین بدون توجه به سوابق ایشان در اسلام یا قرابت با پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) تأکید نمود و همه را برای تقسیم بیت المال به طور مساوی دعوت نمودو فرمودند: آگاه باشید هر کس از مهاجرین و انصار از اصحاب رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) چنان تصور می کند که به خاطر مصاحبت با پیامبر خدا بر دیگران فضیلتی دارد باید بداند که فضیلت آشکار و درخشان برای روز جزاست و نزد خدا پاداش و اجر خواهد داشت؛ پس اکنون نباید امتیازی بخواهد. اما هرکس که دعوت خدا و رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) را اجابت کرده شریعت را تصدیق کرده، با ما به یک قبله نماز می خواند مستحق برخورداری از حقوق و حدود مقرر اسلامی خواهد بود. شما همگی بنده خدائید و این اموال از آن خداست که باید یکسان بین شما تقسیم شود هیچ کس را درآن بر دیگری برتری نیست.^[۵۱۷]
سیره امام علی (علیه السّلام) در تقسیم غنایم آن بود که از تقسیم مردم به عرب و عجم خویش و بیگانه و عبد و حر، خود داری می کرد و هر گونه انحصار طلبی را کنار گذاشت. حتی در یک مورد برادرش عقیل که عیالمند و دارای اوضاع اقتصادی نامناسب گشته بود از او خواهان کمک مادی از بیت المال شده بود و سهمی از بیت المال برای سامان بخشیدن به زندگی اش طلب نموده بود، ایشان به سختی با این امر مخالفت نمود و به او فرمودند من و تو در استفاده از بیت المال مانند یکی دیگر از مسلمانانیم و امتیازی بر یکدیگر نداریم.^[۵۱۸]
یکی از روش های حکومتی عثمان که علی (علیه السّلام) از همان ابتدا به شدت با آن به مخالفت پرداخت خویشاوند پذیری او و پرداخت ویژه از بیت المال به نزدیکانش و مسابقه آنان برای حیف و میل اموال عمومی بود، عاملی که اسباب مرگ عثمان را فراهم ساخت.^[۵۱۹]
این خویشاوندی زمینه رانت خواری اسلامی را فراهم آورد یعنی حاکمان و کارگزارانشان در پشت پرده صله ارحام و رسیدگی به خویشاوندان که جنبه ای نیکو و مذهبی داشت، به غارت بیت المال و پیوند نمودن ثروت های عمومی به اموال قوم و قبیله خود پرداختند و بقیه مسلمین را از حقوق اصلی خود محروم نمودند. روی همین اصل است که امام در نامه به مالک اشتر در مورد نحوه رفتار با اطرافیان و خویشاوندان، از او می خواهد از هر گونه عملی که سبب برتری دادن آنان نسبت به عوام مردم می گردد، همچون بخشش زمین یا انعقاد قرارداد به نفع ایشان خودداری کند؛ زیرا سود مادی این اعمال نصیب اطرافیان می شود و در عوض بی اعتباری و عیب و ننگ را برای کارگزار متخلّف به دنبال دارد.^[۵۲۰] همه این تذکرات برای آن است تا جلوی نفوذ عده قلیلی در دستگاه حکومت و بهره برداری آنها از یبت المال و فرصت های کسب منفعت ایجاد شده گرفته شود .
هم چنین وقتی گزارشی از رفتار انحصار گرایانه حاکم اردشیرخره در بخشش اموال بیت المال به یکی از اقوامش، به ایشان می رسد؛ در نامه ای ضمن تشریح عمل ناپسند او نتیجه این عمل او را بر انگیختن خشم و غضب الهی، نافرمانی پیشوای عادل و خیانت به مسلمانان و پایین آمدن منزلت او نزد امام می داند.^[۵۲۱]
یکی از رفتار های انحصار گرایانه اقتصادی در بعد تجارت، احتکار است. همانطور که اشاره شد احتکار در توزیع و فروش آن است که صاحب کالا با اقدام ممانعتی خود در پخش کالا می خواهد در جریان قیمت های بازار تأثیر بگذارد وآن را به نفع خویش سوق دهد تا سود مادی خود را حداکثر کند . در نظر امام علی (علیه السّلام)، احتکار یکی از گناهان بزرگ و شیوه بدکاران محسوب می شود^[۵۲۲]
ایشان احتکار اموال عمومی را از ویژگی نادانان می داند،^[۵۲۳] زیرا فرد نادان و بی تجربه گاه با انجام عملی به ظن خویش منفعت کسب کرده اما در واقع خسارت والایی به او می رسد. فرد احتکار کننده نیز با این که با تلاش خود مال زیادی فراهم می کند در صورت اجرای عدالت در دنیا به مجازات دنیوی دچار می گردد و درآخرت به عنوان عامل یک گناه کبیره به عذاب دردناک اخروی دچار می گردد.
امام علی (علیه السّلام) به لزوم جلوگیری از این فساد واقف بودند و هر روز در بازارها سرکشی می نمود و اصول تجارت و کسب رزق حلال را به فروشندگان متذکر می شد که از جمله این اصول خودداری از احتکار مایحتاج مسلمین بود. گذشته از تذکر لسانی با متخلفان از قوانین تجارت اسلامی برخورد می کرد و علاوه بر مجازت آنان، اموال احتکار شده را از انبارها خارج و برای فروش با قیمت عادلانه به انظار مردم می آورد.
ایشان در نامه خویش به مالک اشتر از او می خواهد از شکل گیری تجارت بر اساس احتکار جلو گیری کند و شرط تجارت سالم را رعایت عدالت در تعیین قیمت کالاو رضایت دو طرف معامله می داند.^[۵۲۴]
از سخنان مولا علی(علیه السّلام) در جای جای نهج البلاغه و ممانعت شدید ایشان از انحصار گرایی در امور مختلف این نتایج حاصل می شود: اولاً: رفتار انحصار گرایانه سبب ضرر به عموم مردم و نقصی برای حاکم جامعه است. ثانیاً: خلاف موازین عدالت و باعث اجحاف به یک طرف معامله یعنی خریدار می شود. ثالثاً: عاملان این رفتار انحصار گرایانه باید محاکمه شوند اگر این رفتار شرعاً حرام نباشد امام دستور منع آن را نمی دهد.^[۵۲۵]
یکی از راه های مبارزه با استئثار و انحصاری نمودن نعمت ها، آگاه ساختن مردم و تقویت فرهنگ و قدرت تفکر میان آنان و به تبع آن آشنا ساختن ایشان با حقوق شهروندی می باشد؛ زیرا بی بصیرتی و ناآگاهی مردم از مهم ترین زمینه های ایجاد خودکامگی و انحصار طلبی در میان کارگزاران می باشد. از این رو مولا علی (علیه السّلام) نیز از جمله مهم ترین وظایف خود را آگاهی رساندن و آموزش مردم و رهایی آنها از بند جهالت می داند^[۵۲۶]. از دیگر راه های مبارزه با انحصار طلبی بازرسی از اموال و دارایی های مسئولین و جلوگیری از دست اندازی آنان به بیت المال می باشد
سیره امام علی (علیه السّلام) در زمینه مبارزه با انحصار گرایی شامل موارد زیر می گردد:
- گماردن خبر چینان نامحسوس در میان کارگزاران و توجه به گزارشات مردمی موثق در مورد اعمال و رفتار کار گزاران حکومتی یا حیف و میل اموال بیت المال به نفع خود و خویشاوندانشان.
- شدت عمل در برخورد با کارگزاران خاطی و برکنار نمودن آنها از مناصب حکومتی و باز گرداندن اموال غارت شده به بیت المال مسلمین.
- سرزدن به بازارها و مجامع عمومی و تذکر دادن اوامر و نواهی الهی و جلوگیری از شکل گیری تجارت انحصار طلبانه احتکار میان بازاریان و تنبیه خاطیان به اشد مجازات و…
این شیوه ها می تواند الگوی عملی مبارزه با انحصار طلبی برای همه حکومت های اسلامی باشد.
نتیجه گیری
عدالت اجتماعی از اجرای عدالت فردی در میان تک تک افراد جامعه ناشی می شود. در واقع اجرای عدالت فردی گامی بزرگ در راستای عدالت اجتماعی است.
نظریات مختلف راجع به عدالت به مفاهیمی از قبیل مساوات، برخورداری یکسان از منابع و درآمدهای عمومی، نفی تبعیض و رضایت عامه اشاره دارند.
در دیدگاه اندیشمندان اسلامی راجع به عدالت علاوه بر موارد فوق مقابله حق و تکلیف، در نظر گرفتن استعدادها و توجه با تفاوت های طبیعی افراد مورد توجه است .
اجرای عدالت همواره مخالفانی به دنبال خواهد داشت این افراد کسانی هستند که به مدد صفاتی چون فرصت طلبی، سودجویی، طمع ورزی وخودخواهی، با بهره گرفتن از روابط ناعادلانه از منابع روز افزون و سرشار ملت به رایگان بهره می برند و با اجرای عدالت دست خود را از اعمال قدرت و بهره برداری های کلان کوتاه می بینند از این رو در راه اجرای عدالت اجتماعی سنگ اندازی می کنند.
مقابله با موانع پیش روی عدالت با اهرم هایی از قبیل بر انگیختن حس مسئولیت پذیری میان مردم و گسترش نظارت عمومی و شدت عمل دربرخورد با تخلفات مالی در بیت المال امکان پذیر است .
طی مسیر دشوار اجرای عدالت به مدد بهره گیری و به کار بستن رهنمودهای کلام الهی و معصومین (علیه السّلام) میسر خواهد بود.
پیشنهادات
پژوهش حاضر با بهره گیری از کلام قرآن کریم و نهج البلاغه سعی در ارائه راهکارهای اجرای عدالت اجتماعی و موانع پیش روی اجرای آن داشت. عدالت از جمله موضوعاتی است که عرصه پژوهش گسترده ای دارد، از این رو مواردی جهت پژوهش های بعدی پیشنهاد می گردد:
- بررسی اندیشه های عدالت خواهانه در مکاتب مختلف شرقی و غربی و مقایسه آنها با عدالت در اندیشه اسلامی و استخراج نظریه ناب و اصیل اسلامی در رابطه با عدالت .
- توجه به مقوله عدالت اجتماعی در وضع یا اصلاح قوانین و مجازات ها.
- نقش و اهمیت عدالت فرهنگی به عنوان زیر بنای عدالت اقتصادی و سیاسی.
- موارد جایگزینی روابط ناعادلانه به جای ضوابط در نظام های سیاسی کشورها و نقش آن در تشکیل شکاف های طبقاتی.
ـ نقش اساسی عدالت در شکل گیری نهضت ها و خیزش های عظیم مردمی در طی ادوار مختلف زندگی اجتماعی بشر.
فهرست منابع و مآخذ:
الف: منابع فارسی

1. 1. قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن کریم،۱۴۱۵ق.

1. 1. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات مشهور، ۱۳۷۹.

1. 1. ابن خلدون، عبد الرحمن، مقدمه، ترجمه محمدپروین گنابادی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۶۲.

1. 1. احمد العلی، صالح، دولت رسول خدا، تر جمه هادی انصاری، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۱.

1. 1. اخوان کاظمی، بهرام، عدالت در نظام سیاسی اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۱ .

1. 1. ــــــــــــــــ ، عدالت در اندیشه های سیاسی اسلام، قم: بوستان کتاب ،۱۳۸۲.

1. 1. ۷- ارسطاطالیس، اخلاق نیکو ماخوس، جلد ۱، ترجمه سید ابو القاسم پورحسینی، تهران: دانشگاه تهران، بی تا.

1. 1. اسماعیلی یزدی، عباس،فرهنگ صفات، قم: مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۶.

1. 1. انوری حسن ، فرهنگ بزرگ سخن، جلد ۶ ، تهران : انتشارات سخن ، ۱۳۸۱ .

1. بابا پور، محمد مهدی، سیاست و حکومت در نهج البلاغه، قم: انتشارات تهذیب، ۱۳۸۹.

سومین صنف از اصناف مخالف، معاند است. معنای عناد بر اساس آنچه در معاجم آمده عبارت است از عدم پذیرش حق با وجود علم به آن. تاج العروس در ریشه «عَنَدَ» چنین آورده است:
«عَنَدَ الرَّجُلُ یَعنْد و یَعْنِد عَنْداً و عُنُوداً: عَتَا، و طَغَى، و جاوَزَ قَدْرَه، و خَالَفَ الحَقَّ، و رَدَّهُ عارِفاً بِهِ، کعانَدَ مُعَانَدهً»^[۱۱۹]
بنا بر تعریف مذکور که در معاجم مختلف آمده، می‌توان عناد را مترادف با جحود دانست؛ یعنی انکار کردن حقیقتی علی‌رغم علم به حق بودن آن.
آنچه تاکنون گفته شد اصناف «مخالف» از لحاظ منشأ مخالفت بود؛ اما مخالف بر اساس گستره مخالفتش نیز ممکن است دارای مراتبی باشد. برخی از مخالفین، در عقاید و احکام اختلاف گسترده‌ای با شیعه دارند، اما دایره اختلاف برخی از آنها با شیعه کمتر است.
اما نکته مهم این است که مخالفت حتی با اختلاف در یک مسأله هم محقق می‌شود؛ بنابراین تمامی مسلمانان غیرشیعه که حتی در یک مسأله هم با شیعه اختلاف دارند، تحت عنوان «مخالف» قرار می‌گیرند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بنا بر آنچه در این بخش گذشت، محور بحث در این رساله عبارت است از روایاتی که یا به‌طور مستقیم عنوان «مخالف» در آنها آمده و یا مصادیق مخالف موضوع آنها قرار گرفته است. به عنوان مثال، ممکن است در روایتی عنوان «منکر ولایت علی (علیه‌السلام)» وارد شده باشد؛ چنین روایتی نیز موضوع بحث در این رساله قرار می‌گیرد.
فصل سوم:
حکم مخالف در روایات
درآمد
همان‌گونه که در فصل قبل گذشت، مخالف اصناف مختلفی دارد و مخالفت نیز ممکن است در مسائل مختلفی باشد. به دلیل تعدد اصناف مخالف و انواع مخالفت، حکم مخالف نیز در روایات به صورت یکسان ذکر نشده، بلکه در موارد مختلف، احکام متفاوتی برای مخالف بیان شده است.
برخی از روایات مرتبط، مخالف را به صراحت کافر معرفی نموده است، اما در دسته دیگری از روایات، احکام دیگری برای مخالف ثابت شده است.
روشن است که مقصود از تصریح به کفر، استعمال ماده «کفر» و مشتقات آن به صورت مصدر، فعل و یا در قالب صفت ـ‌مانند «کافر»‌ـ در متن روایت می‌باشد.
عناوین غیر صریح نیز دو حالت دارند. برخی از آنها مانند ارتداد، در موازات با کفر قرار دارند و حتی در مواردی همراه با کفر ذکر شده‌اند. سایر عناوین نیز بالمآل به کفر برمی‌گردند و یا حداقل با ایمان قابل جمع نیستند.
حال، از آنجا که این روایات از لحاظ نوع مخالفتی که منجر به صدور این احکام شده متنوع‌اند، آنها را بر اساس نوع مخالفت به صورت مستقل و در قالب سه بخش بررسی می‌کنیم. بخش اول عبارت است از حکم اعتقاد به تجسیم و تشبیه، بخش دوم، حکم اعتقاد به جبر یا تفویض و بخش سوم، حکم عدم پذیرش ولایت و امامت ائمه اطهار (علیهم‌السلام) در روایات را مورد بررسی قرار خواهد داد.
بخش اول: حکم اعتقاد به تجسیم و تشبیه در روایات
یکی از عناوینی که در روایات به شدت مورد مخالفت ائمه (علیهم‌السلام) قرار گرفته، اعتقاد به تجسیم و تشبیه است. امامان شیعه (علیهم‌السلام) در رابطه با اهل تشبیه و تجسیم تعابیر مختلفی به کار برده و احکام متفاوتی صادر نموده‌اند که در این قسمت روایات مرتبط را ذکر و بررسی می‌نماییم.
روایات صریح در کفر
در این قسمت تنها روایاتی را ذکر می‌کنیم که به صراحت حکم به کفر اهل تشبیه و تجسیم کرده و لفظ کفر و مشتقات آن در آنها به کار رفته است.
روایت اول
«عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا (علیه‌السلام)یَقُولُ‏ مَنْ شَبَّهَ اللَّهَ بِخَلْقِهِ فَهُوَ مُشْرِک وَ مَنْ وَصَفَهُ بِالْمَکانِ فَهُوَ کافِرٌ وَ مَنْ نَسَبَ إِلَیْهِ مَا نَهَى عَنْهُ فَهُوَ کاذِبٌ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهَ إِنَّما یَفْتَرِی الْکذِبَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ أُولئِک هُمُ الْکاذِبُونَ‏؛ از داوود بن قاسم نقل شده که گفت: از علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) شنیدم که می‌گفت: هر کس خدا را به مخلوقاتش تشبیه کند مشرک است و کسی که او را به مکان نسبت دهد کافر است و هر کس به او چیزی نسبت دهد که از آن نهی کرده، کاذب است. سپس این آیه را تلاوت فرمود: تنها کسانی افترا می‌بندند که به آیات خدا ایمان ندارند و دروغ گویان همینانند.»^[۱۲۰]
از لحاظ سلسله سند، تمام راویان این روایت امامی و ثقه‌اند، بنابراین، روایت فوق از لحاظ سندی صحیح است. علاوه بر این، روایت فوق در بسیاری از کتب روایی آمده است. فتال نیشابوری در روضه الواعظین و بصیره المتعظین،^[۱۲۱] شعیری در جامع الأخبار،^[۱۲۲] ابن شهر آشوب در متشابه القرآن و مختلفه^[۱۲۳] و طبرسی (رحمه‌الله) در احتجاج^[۱۲۴] این روایت را با همین الفاظ نقل کرده‌اند. مضمون این روایت نیز با الفاظ دیگری در منابع متعدد و با طرق و اسانید مختلف نقل شده است. بنابراین، در صحت و صدور این روایت از معصوم، هیچ تردیدی راه ندارد.
در این روایت چند گزاره آمده که از این قرارند:
۱ـ کسی که خداوند را به مخلوقاتش تشبیه کند مشرک است.
۲ـ کسی که برای خداوند مکان روا بداند کافر است.
۳ـ کسی که به خداوند چیزی را نسبت دهد که از آن نهی فرموده کاذب است.
در این قسمت، گزاره دوم محل شاهد است. امام (علیه‌السلام) کسی را که برای خداوند متعال مکان قائل باشد، کافر شمرده‌اند. به بداهت روشن است که اعتقاد به مکان‌دار بودن خداوند، موضوعیتی در این حکم ندارد و هر اعتقاد مشابهی نیز محکوم به همین حکم است. اتصاف به مکان تنها در مورد چیزی صادق است که جسم داشته باشد و دارای بُعد باشد. بنابراین، اثبات مکان برای خداوند متعال، مستلزم اثبات جسمیت برای اوست و در نتیجه، آن حکمی که در خصوص اثبات مکان برای خداوند متعال ثابت است، به طریق اولی در مورد اعتقاد به جسمیت برای او نیز ثابت خواهد بود. به اضافه، اثبات هر ویژگی دیگری که لازمه جسمیت است نیز همان حکم را به دنبال خواهد داشت.
بنابراین، می‌توان از این حدیث نتیجه گرفت که اثبات هر صفت یا حالتی که لازمه آن ثبوت جسمیت برای خداوند باشد، کفر به خداوند متعال است.
نکته دیگر این که حکم کفر در این روایت مطلق است. در این روایت قرینه‌ای بر هیچ یک از انواع کفر وجود ندارد. بنابراین، به حکم اطلاق لفظ «کافر»، کفر به صورت مطلق ثابت است، مگر این که قرینه‌ای بر اثبات نوع خاصی از کفر اقامه شود که در جمع بندی این مسأله را بررسی خواهیم کرد.
روایت دوم
«عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا قَال:… مَنْ قَالَ بِالتَّشْبِیهِ وَ الْجَبْرِ فَهُوَ کافِرٌ مُشْرِک وَ نَحْنُ مِنْهُ بُرَآءُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ یَا ابْنَ خَالِدٍ إِنَّمَا وَضَعَ الْأَخْبَارَ عَنَّا فِی التَّشْبِیهِ وَ الْجَبْرِ الْغُلَاهُ الَّذِینَ صَغَّرُوا عَظَمَهَ اللَّهِ تَعَالَى فَمَنْ أَحَبَّهُمْ فَقَدْ أَبْغَضَنَا وَ مَنْ أَبْغَضَهُمْ فَقَدْ أَحَبَّنَا؛ حسین بن خالد از علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) نقل می‌کند که فرمود:… هر کس معتقد به تشبیه و جبر باشد، کافر و مشرک است و ما در دنیا و آخرت از او بیزاریم. یا بن خالد! روایات تشبیه و جبر را غلات از زبان ما جعل کردند؛ همان کسانی که عظمت خداوند متعال را کوچک شمردند. پس هر کس آنان را دوست بدارد، به ما بغض ورزیده و هر کس بغض آنان را در دل داشته باشد ما را دوست داشته است.»^[۱۲۵]
سلسله راویان این حدیث نیز همه امامی و ثقه‌اند. بنابراین، روایت فوق از لحاظ سند موثق و دارای اعتبار است. به علاوه، این حدیث را شیخ صدوق (رحمه‌الله) در توحید،^[۱۲۶] فتال نیشابوری (رحمه‌الله) در روضه الواعظین و بصیره المتعظین،^[۱۲۷] طبرسی (رحمه‌الله) در احتجاج^[۱۲۸] و دیگرانی در کتب روایی خود نقل کرده‌اند و از لحاظ مضمون، در حد استفاضه قرار دارد. بنابراین قرائن می‌توان به صدور این روایت از معصوم اطمینان پیدا کرد.
این روایت نیز مانند روایات گذشته، معتقد به تشبیه را کافر و مشرک قلمداد کرده است. اما آنچه از صدر روایت فهمیده می‌شود این است که قول به تشبیه، به شیعیان و پیروان اهل بیت (علیهم‌السلام) و حتی به خود اهل بیت (علیهم‌السلام) نیز منسوب می‌شده است. در ابتدای این روایت، حسین بن خالد به امام (علیه‌السلام) می‌گوید مردم به ما نسبت تشبیه و جبر می‌دهند و دلیلشان هم روایاتی است که از پدران شما نقل شده است. امام (علیه‌السلام) از او سؤال می‌کنند که آیا روایاتی که از پدرانم، ائمه اطهار (علیهم‌السلام) در این باره نقل شده بیشتر است یا روایاتی که از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده است؟ وی پاسخ می‌دهد که روایاتی که در تشبیه و جبر از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده بیشتر است. سپس امام (علیه‌السلام) به او می‌فرمایند: بنابراین مردم باید رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را نیز به قول به تشبیه و جبر نسبت دهند. حسین بن خالد در پاسخ به این کلام امام (علیه‌السلام) می‌گوید، آنها چنین چیزی را نمی‌پذیرند و معتقدند که این روایات کلام پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیست، بلکه از زبان آن حضرت جعل شده است. در این هنگام امام (علیه‌السلام) می‌فرمایند: پس همین کلام را درباره پدران من نیز باید بگویند. روایاتی که در خصوص تشبیه و جبر از پدرانم نقل شده، کلام آنها نیست، بلکه از زبان آنها جعل شده است. سپس امام (علیه‌السلام) جمله‌ای را که نقل نمودیم، فرمودند که هر کس به تشبیه و جبر اعتقاد داشته باشد، کافر و مشرک است و ما در دنیا و آخرت از او بیزاریم.‏
نکته دیگر در این روایت، وجود اطلاق در حکم کفر است. بر اساس اطلاق این روایت، کسی که قائل به تشبیه باشد کافر است و اقتضای اطلاق این است که کفر به معنای مطلق آن که اعم از کفر فقهی و کلامی است، درباره او ثابت باشد.
روایت سوم
«عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السلام)قَالَ‏ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ مِنْ شَیْ‏ءٍ أَوْ فِی شَیْ‏ءٍ أَوْ عَلَى شَیْ‏ءٍ فَقَدْ کفَرَ قُلْتُ فَسِّرْ لِی قَالَ أَعْنِی بِالْحَوَایَهِ مِنَ الشَّیْ‏ءِ لَهُ أَوْ بِإِمْسَاک لَهُ أَوْ مِنْ شَیْ‏ءٍ سَبَقَه‏؛ ابو بصیر از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند که فرمودند: هر که گمان کند خداوند از چیزی است یا در چیزی است یا بر روی چیزی است، کافر است. ابو بصیر می‌گوید توضیح و تفسیر خواستم، حضرت فرمودند: مقصودم این است که چیزی او را در بر گیرد یا او را نگه دارد یا چیزی بر او سبقت بگیرد.»^[۱۲۹]
بر مبنای وثاقت سندی، این حدیث موثق و معتبر است و تمام راویان آن امامی و ثقه‌اند. گذشته از وثاقت سندی، این روایت در کتب روایی زیادی نقل شده و نقل آن در کافی نیز شاهدی بر وثاقت صدوری آن است. به اضافه، محتوای این روایت نیز با قرآن و عقل تأیید و تقویت می‌شود. با توجه به این قرائن می‌توان به صدور این روایت از معصوم اطمینان حاصل نمود.
در این روایت، سه چیز موجب کفر معرفی شده است:
۱ـ اعتقاد به این که خداوند از چیزی است. (من شیء)
۲ـ اعتقاد به این که خداوند در چیزی است. (فی شیء)
۳ـ اعتقاد به این که خداوند بر روی چیزی است. (علی شیء)
عامل اول، یعنی اعتقاد به این که خداوند متعال از چیزی است، ممکن است به یکی از این وجوه تحقق پیدا کند:
الف) اثبات صفت جسمیت؛ به این معنا که شخص معتقد باشد به وجود جسمانی برای خداوند متعال و خدا را از ماده (من شیء) بداند.
ب) اثبات اجزاء؛ به این معنا که شخص اعتقاد داشته باشد خداوند متعال از اجزائی مادی یا غیر مادی (من شیء) تشکیل شده است. اعتقاد به وجود اجزاء مادی، به اثبات جسمیت بر می‌گردد و اثبات اجزاء غیر مادی به ترکیب رجوع می‌کند، یعنی مرکب بودن خداوند از ذات و صفات.
ج) اثبات مبدأ برای خداوند؛ به این معنا که شخص، اصل و مبدأی برای خداوند ثابت بداند و معتقد باشد که وجود خداوند از آن مبدأ سرچشمه می‌گیرد.
تمام این موارد را می‌توان در معنای «من شیء» داخل دانست.
عامل دوم (فی شیء) تمامی انواع و حالات ظرفیت را شامل می‌شود، یعنی کسی که خداوند متعال را در چیزی (فی شیء) بداند، مصداق این مورد است، خواه در چیزی بودن از قبیل بودن صفت در موصوف باشد یا وجود جزء در کل، یا مانند جسم که در هواست و هوا به آن احاطه دارد و یا مانند هر ظرفی در مظروفش.
عامل سوم (علی شیء) به معنای اعتقاد به استقرار و اعتماد خداوند متعال بر چیزی است. البته این استقرار و اعتماد، از قبیل استقرار پادشاه بر سریر، یا راکب بر مرکب است، یا مانند سقف که بر دیوارها اعتماد و تکیه دارد.

کوه های استان کرمانشاه جزء رشته کوه طولانی زاگرس­اند و با همان جهت ، یعنی شمال باختری – جنوب خاوری ، قرار گرفته­اند.
کوه­های استان کرمانشاه را با توجه به ارتفاع و موقعیت ، به سه دسته تقسیم می کنند:
الف) شاهو ، پرآو ، بیستون ، دالاخانی و امروله ؛ این کوه ها بلنــدترین ارتفــاعات استـان هستند و غالباًقله­هایی به ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر دارند ، لذا کوه های این قسمت زاگرس را زاگرس مرتفع می نامند.
ب) کوه سفید ، دالاهو ، قلعه قاضی ، آتشگاه و …؛ که غالبا دارای قله های با ارتفاع میان ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ متر هستند. این ارتفاعات به نسبت زاگرس مرتفع ارتفاع کمتری دارند و عمدتاً در نواحی مرکزی استان و با همان جهت شمال باختری – جنوب خاوری امتداد یافته­اند. این قسمت به زاگرس چین خورده معروف است.
پ) بازی دراز ، آق داغ ، دانه خشک و …؛ که غالباً قله­هایی با کمتر از ۲۰۰۰ متر ارتفاع دارند. این ارتفاعات در قسمت جنوب باختری استان ، در منطقه ی قصرشیرین و سومار ، با کاهش بیش­تر ارتفاعشان به جلگه­ی میاندورود در کشور عراق متصل می­شوند. این قسمت نیز جزء زاگرس چین خورده است.نقشه (۳-۲) ناهمواری­های استان کرمانشاه را نشان می­دهد.
-دشت ها
چاله های میان ارتفاعات غالبا همان ناودیس ها هستند که با انتقال مواد آبرفتی از کوه ها و ارتفاعات به چاله ها ، در نتیجه ی عمل فرسایش ، تحت تاثیر عواملی چون آب و هوا ، جنس سنگ ها و … به دشت تبدیل شده اند.(سالنامه آماری استان کرمانشاه)
نقشه (۳-۲): نقشه ناهمواری های استان کرمانشاه منبع : اداره کل هواشناسی استان کرمانشاه
امتداد دشت­ها در استان بیش­تر شمال باختری – جنوب خاوری است. دشت­ها غالباً در فواصل میان تاقدیس­ها و شکست­ها ایجاد شده ­اند.
حدود یک سوم از پهنه استان کرمانشاه را مناطق دشتی و پست در بر گرفته که با وسعت­های مختلفی در میان ارتفاعات محصور هستند، کم ارتفاع ترین این دشت­ها در سومار و نفت شهر با ۱۸۰ متر و بلندترین آنها دشت سنقر با ۱۷۵۰ متر از سطح دریا ( اختلاف ارتفاع ۱۵۷۰ متر ) قرار گرفته و ویژگی­های متفاوتی را به لحاظ اقلیم به وجود آورده است وسیعترین دشت­ها در صحنه و کرمانشاه می­باشند که از غنای زیستی برخوردار است .
بنابراین با توجه به موقعیت ناهمواری­ها و نیز ارتفاع ، دشت­های استان کرمانشاه به دو دسته­ی مرتفع و کم ارتفاع تقسیم می شوند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

الف)دشت های مرتفع ؛ مانند ماهیدشت ، سنجابی ، کلیایی ،کرمانشاه ، بیونیژ ، حسن آباد ، دینور و….
این دشت­ها در میان ارتفاعات با خاک حاصلخیز، آب و هوایی مناسب و منابع آب غنی، استعداد فراوانی برای فعالیت­های کشاورزی و دامپروری دارند ؛ به همین دلیل ، از گذشته تا به امروز جمعیت زیادی در این دشت­ها زندگی کرده ­اند.
ب)دشت­های کم ارتفاع ؛ مانند دشت ذهاب ، سومار ، گیلانغرب ، دیره و… که از یک طرف با ارتفاعات و از طرف دیگر با سرزمین کم ارتفاع و جلگه­ی میاندورود عراق همجوار است.ارتفاع کم از سطح دریا (۳۰۰ متر)، آب و هوای گرم و وجود منابع آب مانند رود الوند که از کوهستان دالاهو سرچشمه می­گیرد­، شرایط مناسبی را برای فعالیت­های کشاورزی (به استثنای قسمت­ هایی که دارای خاک­های شور و نامناسب­اند) در این منطقـه ایجاد کرده است. محصـولاتی چون خرما ، مرکبـات ، صیـفی جات و… در این منطقه کشت می­ شود.
-تپه ماهورها
معمولاً به نواحی­ای که دامنـه­ی ارتـفاع آن­ها میان ۰ تا ۶۰۰ متر از سطـح دریا باشد، تپـه ماهور می­گویند.بخشی از ناهمواری­های استان که در قسمت جنوب باختری واقع شده ­اند از نوع تپه ماهور هستند ؛ مانند : تپه ماهورهای اطراف قصرشیرین و سومار. نقشه(۳-۳) توپوگرافی استان کرمانشاه را نشان می دهد.
نقشه(۳-۳) توپوگرافی استان کرمانشاه
۳-۱-۳- زمین شناسی
استان کرمانشاه بر روی یکی از کمربندهای لرزه خیز کشور ایران واقع شده است. وقوع زمین لرزه در سال­های گذشته در مناطقی چون فارسینج در سنقر و علی­آباد ، کارخانه در کنگاور و کرگسار در صحنه ، نشان می­دهد که در پاره­ای از مناطق استان احتمال وقوع زمین لرزه وجود دارد. این مناطق در مجاورت گسل­های فعال قرار گرفته­اند.
استان کرمانشاه در برگیرنده بخشی از زونهای زمین ساختی زاگرس ، سنندج – سیرجان و خرد شده می باشد که تمامی این زون­ها هم روند با کوه­های زاگرس می­باشد .
بخش عمده­ی استان شامل ارتفاعات و چین خوردگی­های زون زاگرس می­باشد که از نظر تکتونیکی و ساختاری از این زون تبعیت می­نماید که بنابر فعالیت گسل اصلی زاگرس شاهد بروز زمین لرزه­هایی در محدوده اطراف آن می­باشیم ، آ‌نچه مشخص است کانون اصلی زلزله های زاگرس منطبق با گسل اصلی زاگرس بوده که با افزایش شعاع از کانون زلزله اثرات آن نیز کاهش می یابد .
در استان کرمانشاه و در حاشیه خاوری آن (حوالی کنگاور ) کانون اصلی زلزله های استان واقع گردیدهکه هر چه از آن به سمت غرب حرکت کنیم انرژی زلزله ها کاهش یافته بطوریکه در حاشیه باختری (سرپل ذهاب – قصرشیرین – گیلانغرب )‌هیچ گونه اثر مخربی از زلزله دیده نمی­ شود ( سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه).
۳-۱-۴– خاک­های استان
شکل ظاهری و خاک های استان کرمانشاه به طور مختصر به قرار زیر می باشند:
اراضی دامنه کوه­ها که اکثراً دارای شیب نسبتاً تند ودارای پستی و بلندی می­باشد دارای خاک های کم عمق،درشت دانه وجوان است که اصطلاحاً خاک­های آبرفتی و واریزه­ای نامیده می­شوند. هرچه شیب دامنه­ها ملایم­تر می­ شود از درشتی بافت خاک کم شده و خاک های عمیق­و ریز دانه با کمی دانه­ های سنگ آهک دیده می­شوند که به خاک­های قهوه­ای معروفند.در مناطقی که دارای دشت های پست و گود افتاده هستند،به علت تجمع آب­های زیر زیرزمینی،خاک­های هیدرومورف یا اصطلاحاً خاک­های چمنی مرطوب مشاهده می شود.
در مناطق گرمسیری مانند منطقه قصرشیرین و گیلانغرب و سومار،به علت تبخیر زیاد و بارندگی کم و وجود تشکیلات گچی و مارنی،گاهی به خاک­های شور برخورد می­کنیم.
در کناره بعضی از رودخانه­ها و مسیل­ها خاک­های جوان مطبق رسوبی به چشم می­خورد.در قسمت­ های دیگر خاک­های بسیارسنگین رسی را که در فصول خشک دارای شکاف­های عریض و عمیق می­باشند، مشاهده می­ شود.
۳-۱-۵ - پوشش گیاهی
پوشش گیاهی و جنگل­­ها‏‎‎به سبب موقعیت خاص اقلیمی و بارندگی به موقع و کافی از مناطق شمال غربی تاجنوب شرقی استان کرمانشاه یعنی از ارتفاعات اورامانات تا منطقه زردلان و هلیلاندره‌های پوشیده از جنگل و مراتع پر برکتی وجود دارد . این دره ها چون دارای آب وهوای معتدل با مناظر زیبای طبیعی است برای اطراق و تفریح و وجود ایلات در حال کوچاز بهترین نقاط تفریحی ایران است و همیشه یکی از شکارگاه­های تراز اول ایران محسوبمی­شده است .
۳-۱-۶-جنگل ها‏‎ و مراتع استان
جنگل­های طبیعی استان حدود ۵۲۸ هزار و ۹۰۰ هکتار است یعنی حدود ۵/۲۱ درصد مساحت کل استان و چهار درصد کل جنگل های کشور را به خود اختصاص داده است . براساس نرم جهانی، باید ۲۵ درصد از کل مساحت هر کشوری پوشیده از جنگل باشد.
سرانه جنگل طبیعی در استان ۲۶ صدم هکتار، در کشور دو دهم هکتار و جهانی آن شش تا هشت دهم هکتار است که بدین ترتیب از نرم کشوری بالاتر و از نرم جهانی پایین تریم.
بطور کلی می توان نواحی جنگلی استان را چنین تقسیم نمود :
۱ ـ جنگل­های منطقه اسدآباد ـ کرمانشاه
۲ ـ جنگل­های منطقه کرمانشاه ـ ایلام
۳ ـ جنگل­هایی منطقه گیلان غرب ـ قصرشیرین
۴ ـ جنگل­های منطقه اسلام آباد ـ قصرشیرین
اما کل مراتع کشور۹۰ میلیون هکتار است،مراتع استان کرمانشاه ۱/۴ دهم کل مراتع کشور را به خود اختصاص داده است. سرانه مرتع در استان را شش دهم هکتار می­باشد. سـه نوع مراتع در استـان دیده می­ شود:
مراتع ییلاقی:مراتع ییلاقی در محدوده­ شهرستان­های کنگاور، صحنه، سنقر، کرمانشاه، پاوه ، اسلام­آباد­غرب و بخش­هایی از گیلان غرب واقع شده ­اند و در ارتفاعات بالای ۱۸۰۰ متر شاهو پرآو دالاهو امروله نخودچال قرار گرفته اند از ویژگی­های این نواحی داشتن بارش کافی و ذخیره­ی برف مناسب است در فصل گرما هم زمان با ذوب شدن برف­ها و جاری شدن جویبارها پوشش مرتعی مناسبی به وجود می ­آید که از اول اردیبهشت تا اواخر شهریور مورد استفاده قرارمی­گیرد.
مراتع قشلاقی:این مراتع در مناطق کم ارتفاع و پست و نواحی مرزی در جنوب غربی استان شامل دشت ذهاب، قصر شیرین خسروی، نفت شهر، سوار و گیلان غرب قرار دارند مراتع این نواحی که در فصل سرد سال محل استقرار ایلات است از اول آذر تا اواسط فروردین مورد استفاده قرار می­گیرد.
مراتع میان بند : در مسیر کوچ عشایر از ییلاق به قشلاق مراتعی وجود دارند که عشایر ضمن اتراق در آن­ها دام­های خود را تعلیف می­ کنند. این مراتع در ارتفاعات ۱۲۰۰ الی ۱۸۰۰ متر در گیلان غرب، سرپل ذهاب، جوانرود و قسمت­ های از پاوه واقع شده ­اند.
۳-۱-۷- کشاورزی استان
استان کرمانشاه با آب و هوای متنوع و منابع­آب و خاک از امکانات بالقوه بسیار بالایی برای توسعه کشاورزی برخوردار است دشت­­های­وسیع­ این استان در نواحی سرد و معتدل و گرم گسترده شده است. تولید محصولات سرد سیری­و نیمه گرمسیر(مثل خرما و مرکبات ) از ویژگی­­های خاص استان می­باشد، که در کمتراستانی دیده می شود. خاک در هیچ یک از دشت­های استان بغیر از مقدار بسیار جزئی درمناطق گرمسیری نفت شهر و سومار عامل محدود کننده توسعه کشاورزی نیست و همچنین منابع­آب استان از ظرفیت و قابل توجهی برخوردار است که در حال حاضر بنا به دلایل مختلف ازروش سنتی استفاده می­ شود، بنابر این استفاده از این منابع مستلزم سرمایه ­گذاری وبکارگیری تکنیک­های پیش رفته است. جدول (۳-۱ ) سطح زیر کشت محصولات زراعی به صورت دیم و آبی در استان کرمانشاه در سال ۱۳۸۵ را نشان می­ دهد
جدول(۳-۱): سطح زیر کشت محصولات زراعی استان کرمانشاه بر اساس سال زراعی ۱۳۸۵

انجمن بازاریابی امریکا بازاریابی را تعریف میکند بعنوان فرایند برنامه ریزی و اجرای مفهوم قیمت گذاری ترفیع و توزیع ایده ها کالاها و خدمات برای ایجاد مبادلاتی که اهداف فردی و سازمانی را محقق می کند این تعریف از بازاریابی بر مبادله^[۲۲] تمرکز دارد. ( Blech and Blech, 2004:7) .

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

به نظر فیلیپ کاتلر، بازاریابی عبارت است از: “فعالیتی انسانی در جهت ارضای نیازها وخواسته هااز طریق فرایند مبادله". نیاز و خواسته ها ·منشا و رکن اساسی نظام بازاریابی، نیاز وخواسته های انسان است. محصول زاییده نیاز بشر است، هر چیزی را که خدمتی ارائه دهد یا نیازی را برآورده سازد، میتوان محصول قلمداد کردکه شامل افراد، مکان ها، سازمان ها، خدمات وعقاید است. به عبارت دیگرمحصول عبارت است از چیزی که قادر به ارضای یک خواسته باشد. نیاز بیان کننده ی حالت محرومیت احساس شده در فرد است. محصولات به هر اندازه که خواسته های فرد را برآورده کنند دارای ارزشند. خواسته در بازاریابی، شکل برآورده ساختن نیازهاست وتقاضا توانایی رفع خواسته است.بازاریابی از زمانی آغاز میشود که فرد تصمیم می گیرد نیازها وخواسته هایش را از طریقی خاص که آن را"مبادله"می نامیم، ارضا کند. مبادله یکی از چهار انتخاب گوناگونی است که فرد برای ارضای نیازهای خود ازآنها استفاده میکند (روستا و همکاران،۱۳۸۷: ۳۶۸). مفهوم بازاریابی می تواند با این عبارت تکمیل شود که سازمانها باید هم بر مشتری و هم بر ایجاد یک برند قوی تمرکز کنند و این قضاوت در مفهوم بازاریابی می تواند به عنوان بازاریابی ارزش در نظر گرفته شود . انتقال ارزش به مشتری و ایجاد ارزش ویژه برند در این مفهوم از بازاریابی در نمودار ۱-۲ آمده است :
مشتریان
نیازها
شرکت و برند
قدرت منحصر
بفرد
مفهوم بازاریابی
بازاریابی ارزش۲
ایجاد تعادل بین نیازهای مشتری و هویت برند۳
نمودار۱-۲: بازاریابی ارزش (Alsam, 2007:11)
۲-۱ -۱- ۲-سیر تحول و تکامل مفهوم بازاریابی:
محیط بازار از رویکرد عرضه محور که به برتری محصول توجه داشت به رویکرد تقاضا محور که به نیازهای خواسته ها و تمایلات مشتری توجه دارد تغییر یافت به عبارت دیگر سیر تحول به این صورت بوده که از رویکرد بازاریابی رانشی به سمت بازاریابی کششی حرکت کرده است . (حسن زاده و حسن زاده ، ۱۳۸۷ :۲۷ و ۲۸ ). در حالی که از اقتصاد تولید انبوه به سوی اقتصاد سفارشی سازی حرکت کرده ایم . توجه بازاریابی از ویژگی ها به مزایا و در ادامه به تجربه و تعیین هویت گرایش پیدا کرده است . (نیومایر،۱۳۹۰ :۴۰)
تعیین هویت تجربه مزایا ویژگی
شما کیستید آنچه شما احساس میکنید آنچه را انجام میدهد آنچه آن دارد
۲۰۰۰ ۱۹۵۰ ۱۹۲۵ ۱۹۰۰
نمودار ۲-۲ سیر تحول بازاریابی^[۲۳] (نیومایر،۱۳۹۰ :۴۰)
برای داشتن دانش جامع در خصوص هر پدیده ای علم به مبدا و منشا پیدایش و سیر تحولات آن و در کل دانستن تاریخ آن پدیده اجتناب ناپذیر است. علم بازاریابی نیز مستثنی از این قضیه نیست.
زمینه آکادامیکی رشته بازاریابی به طور رسمی از اواخر قرن نوزدهم شروع شد و با وجود جوان بودن این رشته بدنه غنی ادبیات بازاریابی در طول قرن بیستم توسعه یافت. در حال حاضر دیدگاه های جالبی درحیطه بازاریابی توسعه یافته است. ماورای این مساله برخی دیدگاه های جذاب نیز اخیراً در ارتباط با روابط گسترده بازاریابی با اجتماع توسعه یافته است. با وجود آنکه تلاشهای زیادی از سوی علمای بازاریابی در خصوص تدوین و تبیین مدلها و تکنیک های جدید در خصوص مباحث و موضوعات متعدد بازاریابی صورت پذیرفته است ولی تعداد اندیشمندانی که به نفس علم بازاریابی و منشای فلسفی پیدایش عقاید بازاریابی و سیر توسعه آن پرداخته اند اندک هستند. در این رابطه اعصار بازاریابی و ویژگی غالب هر عصر در جدول۱-۲ آمده است :
جدول ۱-۲ چهار عصر تفکر بازاریابی