تیمار ۶- محیط کشت ۲ میلی­گرم در لیتر TDZ

تیمار ۷- محیط کشت ۵/۰ میلی­گرم در لیتر + TDZ 1/0 میلی­گرم در لیتر NAA

تیمار ۸- محیط کشت ۱ میلی­گرم در لیتر + TDZ 1/0 میلی­گرم در لیتر NAA

تیمار ۹- محیط کشت ۲ میلی­گرم در لیتر + TDZ 1/0 میلی­گرم در لیتر NAA

جدول ۵-۳ غلظت­های مختلف پوترسین در ترکیب با بهترین تیمار مرحله باززایی

تیمار ۱- ۵۰ میلی­گرم در لیتر پوترسین + بهترین تیمار مرحله باززایی

تیمار ۲- ۱۰۰ میلی­گرم در لیتر پوترسین + بهترین تیمار مرحله باززایی

تیمار ۳- ۲۰۰ میلی­گرم در لیتر پوترسین + بهترین تیمار مرحله باززایی

۴-۱۰-۳ شرایط محیطی و نوری تولید شاخساره
کالوس‌ها به­ منظور تولید شاخساره به اتاق رشد در شرایط نوری۲۵۰۰ لوکس و ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی انتقال داده شدند. دمای اتاق رشد ۲±۲۵ درجه سانتی ­گراد و رطوبت مناسب برای رشد شاخساره‌ها فراهم شد. بعد از گذشت ۱۰ هفته شاخص‌های تعداد شاخساره و طول شاخساره اندازه گیری شد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۵-۱۰-۳ انتقال شاخساره به محیط کشت ریشه زایی
شیشه‌های کشت تولید شاخساره به زیر دستگاه لامینار ایر فلو انتقال داده شد و سپس در شرایط کاملا استریل، شاخساره‌های تولیدی توسط پنس به محیط کشت‌های ریشه زایی انتقال داده شدند.
۱۱-۳ بررسی تعیین بهترین محیط کشت ریشه زایی
به منظور ریشه زایی شاخساره­های تولید شده، آزمایشی به صورت طرح کاملا تصادفی با ۵ تیمار و ۳ تکرار (هرتکرار شامل۱۰ شاخساره) انجام گرفت. پس از تهیه محیط های کشت ریشه­زایی، شاخساره های تولید شده در شرایط کشت درون شیشه ­ای در زیر دستگاه لامینار ایر فلو در شرایط کاملا استریل به محیط کشت ریشه­زایی منتقل شدند. سپس شیشه های کشت در دمای ۲±۲۵ درجه سانتی گراد، و شرایط نوری ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی نگهداری شدند. پس از ۶ هفته شاخص تعداد ریشه و طول ریشه اندازه گیری شدند.
محیط های مورد استفاده برای ریشه زایی به ترتیب زیر بودند:

تیمار ۱- محیط کشت MS بدون تنظیم کننده رشد (شاهد)

تیمار ۲- محیط کشت MS + 5/0 میلی­گرم در لیترNAA

تیمار ۳- محیط کشت MS + 1 میلی­گرم در لیترNAA

تیمار ۴- محیط کشت MS + 5/0 میلی­گرم در لیتر NAA + 1/0 میلی­گرم در لیتر IBA

تیمار ۵- محیط کشت MS + 1 میلی­گرم در لیتر NAA + 1/0 میلی­گرم در لیتر IBA

۱-۱۱-۳ شرایط محیطی و مدت دوره ریشه زایی
جهت ایجاد و رشد ریشه‌ها، شاخساره‌ها بعد از ۴ هفته تولید ریشه کردند و تبدیل به گیاهچه کامل گشتند، جهت سازگاری به گلدان‌های پلاستیکی انتقال داده شدند.
۲-۱۱-۳ تولید و اندازگیری ریشه‌ها
بعد ۴ هفته از تشکیل ریشه، شاخص‌های تعداد ریشه و طول ریشه اندازگیری شدند.

۳-۹-۷- تزریق گلبول قرمز گوسفند و خونگیری جهت تعیین پاسخ سیستم ایمنی
در روزهای ۲۱ و ۳۵ به دو قطعه پرنده از هر پن مقدار ۱/۰ میلی لیتر از سوسپانسیون گلبول قرمز گوسفند ۵/۰ درصد شسته شده در بافر فسفات استریل، از طریق عضله سینه تزریق گردید. ۶ روز پس از هر بار تزریق گلبول قرمز (روزهای ۲۷ و ۴۱)، از همان پرندهها از طریق ورید بال حدود یک میلی لیتر خون گرفته شد. نمونه های خون یک شب در دمای اتاق نگهداری شدند تا سرم از لخته خون جدا شود. سرم بدست آمده با سرعت ۴۰۰۰ دور در دقیقه و به مدت ۱۵ دقیقه سانتریفوژ گردید. سرم بلافاصله در دمای ۴ درجه‌ سانتیگراد قرار داده شد.
۳-۹-۸- خونگیری جهت تعیین کلسترول، تریگلیسیرید و HDL سرم
در روز ۴۲ پرورش جوجههای گوشتی از هر واحد آزمایشی یک قطعه پرنده انتخاب شده و از آنها جهت اندازه گیری کلسترل سرم از طریق ورید بال، خونگیری به عمل آمد. نمونه های خون پس از مدتی که در دمای اتاق برای جداشدن سرم از لخته نگهداری شد، برای اندازه گیری کلسترول سرم به آزمایشگاه انتقال یافت.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۹-۹- تهیه جیرههای حاوی مارکر به منظور تعیین قابلیت هضم ایلئومی
جهت تعیین قابلیت هضم ظاهری مواد مغذی با بهره گرفتن از جیره حاوی مارکر، اکسید کروم (Cr₂O₃) به عنوان مارکر در جیرههای آغازین و رشد استفاده شد. ابتدا یک دوره سه روزه به منظور عادت دهی جوجهها به این جیرهها، قبل از جمع آوری مدفوع در روزهای ۱۸، ۱۹ و ۲۰ برای دوره آغازین و ۳۹، ۴۰ و ۴۱ برای دوره رشد در نظر گرفته شد. اکسید کروم به میزان ۳ گرم در هرکیلوگرم دان(۳/۰ درصد) با جیره مخلوط گردید و سپس در اختیار جوجهها قرار گرفت.
۳-۹-۱۰- جمع آوری نمونه مدفوع جهت تعیین قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی
پس از سه روز که جیره حاوی مارکر در اختیار جوجهها قرار گرفت، از هر واحد آزمایشی یک پرنده کشتار شده و مدفوع درون ایلئوم آنها از محل فاصله کیسه زرده (مکل) تا انتهای ایلئوم (۲ سانتیمتر مانده به تقاطع ایلئوم- سکوم) جمع آوری گشته و درون قوطیهای پلاستیکی شمارهدار قرار داده شدند، و تا زمان انجام آزمایشات هضمی در دمای ۲۰- درجه سلسیوس قرار گرفتند (هانگ و همکاران، ۲۰۰۵).
۳-۱۰- متغییرهای اندازه گیری شده در آزمایشگاه
۳-۱۰-۱- اندازه گیری کلسترول سرم
در سن ۴۲ روزگی از هر واحد آزمایشی یک پرنده انتخاب و از طریق سر بریدن حدود ۲ میلی لیتر خون گرفته شد. پس از انعقاد خون، نمونه های سرم جدا شده و به میکروتیوپ منتقل شده و برای اطمینان از عدم باقی ماندن لخته در سرم سانتریفیوژ در دور ۴۰۰۰ به مدت ۱۰ دقیقه انجام و سپس سرم شفاف به لوله دیگری منتقل گردید. کلسترول موجود در نمونه های سرم با بهره گرفتن از روش آنزیمی CHOD-PAP و با کیت تجاری^[۱۱۰]تعیین شد (ریچ موند، ۱۹۷۳).
۳-۱۰-۲- اندازه گیری تریگلیسیرید
تریگلیسیرید موجود در نمونه های سرم با بهره گرفتن از روش آنزیمی GPO/Trinder و با کیت تجاری^[۱۱۱]تعیین شد (ریچ موند، ۱۹۷۳).
۳-۱۰-۳- اندازه گیری کلسترول-HDL
HDL- کلسترول موجود در نمونه های سرم با بهره گرفتن از روش آنزیمیCHOD-PAP و با کیت تجاری^[۱۱۲]تعیین شد (ریچ موند، ۱۹۷۳).
۳-۱۰-۴- تعیین عیار پادتن تولید شده علیه گلبول قرمز گوسفند
برای تعیین عیار آنتی بادی تولید شده علیه گلبول قرمز گوسفند از روش هماگلوتیناسیون میکروتیتر استفاده شد (وگمان و اسمیت، ۱۹۶۶؛ پترسون و همکاران، ۱۹۹۹). به این منظور نمونه های سرم جهت خنثی شدن سیستم کمپلمان و عدم تداخل آن با آنتی بادی ضد گلبول قرمز گوسفند به مدت سی دقیقه در دمای ۵۵ درجه‌ سانتیگراد در گرم خانه گذاشته شد. به کلیه‌ چاهک های میکروپلیت U شکل، مقدار ۲۵ میکرولیتر محلول بافر فسفات افزوده شد. سپس از هر نمونه سرم مقدار ۲۵ میکرولیتر به اولین چاهک هر یک از ردیف های هشت گانه میکروپلیت افزوده شد و با بهره گرفتن از میکروپیپت سری رقت با عامل رقت ۵/۰ تهیه گردید. بدین ترتیب که پس از چند بار مخلوط کردن سرم و بافر در اولین چاهک هر ردیف، مقدار ۲۵ میکرولیتر از مخلوط به چاهک بعدی منتقل و این عمل تا آخرین چاهک ادامه یافت. از آخرین چاهک نیز ۲۵ میکرولیتر از مخلوط بیرون ریخته شد تا کلیه‌ چاهک ها ۲۵ میکرولیتر مخلوط سرم و بافر داشته باشند. در میکروپلیت یک ردیف بعنوان شاهد در نظر گرفته شد و به آن سرم اضافه نشد.

در مرحله آخر به هر یک از چاهک ها ۲۵ میکرولیتر سوسپانسیون ۱ درصد گلبول قرمز گوسفند در PBS به عنوان آنتی ژن افزوده شد و پلیت ها به مدت یک ساعت در دمای ۳۷ درجه ‌سانتیگراد گرمخانه گذاری شدند. پس از سپری شدن این مدت لگاریتم در مبنای ۲ عکس آخرین رقتی که در آن هماگلوتیناسیون دیده می شد به عنوان عیار آنتی بادی ثبت گردید.

۳-۱۰-۵- تجزیه شیمیایی نمونه ها
۳-۱۰-۶- ماده خشک
جهت تعیین ماده خشک نمونه ها، ۲۰ گرم از نمونه ها درون ظروف شیشهای از پیش وزن شده قرار داده شد و سپس به مدت ۱۶ ساعت درون آون ( خشک کن) با درجه حرارت ۱۰۵ درجه سلسیوس قرار گرفت. پس از آن که نمونه ها به وزن ثابت رسیدند،‌ در دسیکاتور خنک شده و پس از توزین،‌ از روی کاهش وزن نمونه ها نسبت به وزن اولیه بر حسب درصد، ماده خشک به صورت زیر محاسبه شد (آنونیموس، ۱۹۹۷).
   = درصد رطوبت
= a وزن ظرف خالی (گرم)
= b وزن نمونه خوراک قبل از قرار دادن در آون (گرم)
= c وزن نمونه خشک (گرم)
درصد رطوبت - ۱۰۰ = درصد ماده خشک
۳-۱۰-۷- انرژی خام
برای اندازه گیری انرژی خام از بمب کالریمتر استفاده شد. روش کار دستگاه : حرارت حاصل از سوختن ۱ گرم نمونه غذایی (یا نمونه دفعی) در محفظه دستگاه به آب منتقل میشود و از روی اختلاف درجه حرارت آب، (که ناشی از سوختن ماده مذکور بود) انرژی نمونه غذایی (و یا دفعی) اندازه گیری شد. هر یک درجه افزایش حرارت معادل ۰۲۸/۶۶۳۱ کیلو کالری انرژی است (آنونیموس، ۱۹۹۷)
۳-۱۰-۸- پروتئین خام
مقدار ۳/۰ گرم از هر نمونه به وسیله ترازو ( با دقت ۳ رقم اعشار) وزن شده و به لولههای مخصوص هضم منتقل گردید، به هر لوله ۵/۲ میلی لیتر از مخلوط اسیدها ( محلول شماره ۲) اضافه و با احتیاط تکان داده شد تا تمام ذرات خیس گردد. لولهها یک شب به حال خود رها شد و روز بعد ابتدا لولهها به بلوک هضم منتقل گردید و به مدت ۲ ساعت در حرارت ۱۰۰ درجه سلسیوس قرار گرفت. بعد از گذشت این مدت لولهها از بلوک هضم خارج گردید و بعد از سرد شدن لولهها، آب اکسیژنه به مقدار ۳ میلی لیتر به نمونه ها اضافه شد. به علت واکنش شدید آب اکسیژنه و محلول هضم شده لازم است که آب اکسیژنه را در سه مرحله ( هر مرحله ۱ میلی لیتر) درون لولهها بریزیم. لولهها را به بلوک هضم انتقال میدهیم و تا ۳۳۰ درجه سلسیوس حرارت میدهیم تا عصاره بی رنگ یا زرد کم رنگ گردد ( این مرحله معمولاً ۴-۳ ساعت طول میکشد). پس از آن لولهها از اجاق هضم خارج شده و بعد از خنک شدن به هریک از آنها در حدود ۳/۴۸ میلی لیتر آب مقطر اضافه گردید و محلول یک شب دیگر به حال خود گذاشته شد. برای تعیین درصد نیتروژن از دستگاه کجلدال استفاده شد حاصل ضرب عدد به دست آمده در ضریب ۲۵/۶،‌ نشان دهنده درصد پروتئین خام در نمونه های آزمایشی است (آنونیموس، ۱۹۹۷). روش ساخت محلول ذکر شده به صورت زیر است:
محلول شماره ۱: ۳۵/۰ گرم سلنیوم را به cc100 اسید سولفوریک اضافه کرده و به مدت ۴-۳ ساعت در حرارت ۳۰۰ درجه سلسیوس حرارت داده تا به رنگ زرد کم رنگ تبدیل شود.
محلول شماره ۲ :۲/۷ گرم اسید سالیسیلیک را در ۱۰۰ میلی لیتر محلول شماره ۱ حل میشود. این محلول را تا ۴۸ ساعت میتوان نگهداری نمود.
۳-۱۰-۹- اندازه گیری اکسید کروم در نمونه خوراک و مدفوع
در این آزمایش، اکسید کروم سه ظرفیتی (Cr₂O₃) به میزان ۳/۰ درصد به خوراک اضافه گردید. از آنجائیکه اکسید کروم از طریق دستگاه گوارش جذب نمیشود، غلظتش در مدفوع نسبت به غذا افزایش می یابد، که از این ویژگی برای اندازه گیری قابلیت هضم خوراک استفاده میشود. نمونه جهت حذف تمام مواد آلی، به خاکستر تبدیل میشود. در حضور مخلوط هضمی، اکسید کروم به کروم بدون آب محلول (اکسید کرومیک) تبدیل شده، که به آسانی پلیمریزه میشود. جذب نوری محلول در ۴۴۰ نانومتر اندازه گیری میشود.
۳-۱۰-۹-۱- وسایل لازم
۱- اسپکتروفتومترPye-unicam ، SP5-350

1. 1. صفح داغ با قابلیت کنترل درجه حرارت (هیتر)

1. 1. کوره

1. 1. بشر پیرکس

1. 1. توزیع کننده اسید، پیپت ۱۰-۵ میلی لیتر Brink man

1. 1. ترازوی آنالیتیک

۳-۱۰-۹-۲- مواد شیمیایی لازم
مخلوط هضمی: ۱۰ گرم از مولیبدات سدیم آبدار (Na₂Mo₄2H₂O) در ۵۰۰ میلی لیتر مخلوط اسیدی محتوی:

1. 1. ۱۵۰ میلیی لیتر اسید سولفوریک غلیظ

1. 1. ۲۰۰ میلی لیتر اسید پرکلریک ۷۰ درصد

1. 1. ۱۵۰ میلی لیتر آب مقطر

جمع

(۱۰۰) ۴۱۷

شکل۴-۵ درآمد پاسخ گویان
۴-۴ تحلیل داده‌ها
فرایند تجزیه و تحلیل ساختارهای کوواریانس(مدل سازی معادلات ساختاری) شامل یکسری گام‌هاست و می‌توان این گام‌ها را در نمودار ۴-۷ خلاصه کرد. در ادامه برخی از مهم‌ترین این مراحل تشریح می‌گردد.
ن
شکل۴-۶ گام‌های اساسی تحلیل
۴-۴-۱ بیان مدل^[۳۰۱]
این مرحله در واقع همان بیان رسمی مدل است و این مرحله یکی از مهم‌ترین مراحل موجود در مدل‍سازی معادلات ساختاری است. در واقع هیچ گونه تحلیلی صورت نمی‌گیرد، مگر این که اول محقق مدل خود را که درباره روابط میان متغیرهاست را بیان و مشخص کند. این مرحله شامل فرمول بندی(تنظیم) یک عبارت درباره یک مجموعه از پارامترهاست. این پارامترها در زمینه مدل‍سازی معادلات ساختاری، ماهیت روابط میان متغیرها را نشان می‌دهد. در مدل‍سازی معادلات ساختاری، اندازه و علامت این پارامترها تعیین می‌شود.
۴-۴-۲ تخمین مدل^[۳۰۲]
پس از بیان مدل مرحله بعد بدست آوردن تخمین پارامترهای آزاد از روی مجموعه‍ای از داده‍های مشاهده شده است. روش‌های تکراری^[۳۰۳] از قبیل بیشینه درست نمایی^[۳۰۴] یا حداقل مجذور‍ مدل‍سازی تعمیم یافته^[۳۰۵] جهت تخمین مدل مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روش کار در این رویه‍های تخمین به این صورت است که در هر تکرار، یک ماتریس کوواریانس ضمنی^[۳۰۶] ساخته می‌شود و با ماتریس کوواریانس داده‌های مشاهده شده مقایسه می‌شود. مقایسه این دو ماتریس منجر به تولید یک ماتریس باقیمانده^[۳۰۷] می‌شود و این تکرارها تا جایی ادامه خواهد یافت که این ماتریس باقیمانده مینیمم شود. محاسبات یا برآورد پارامترها حداکثر با ۲۵۰ تکرار امکان پذیر می‌باشد. در صورتی که تعداد تکرارها از ۲۵۰ تا بیشتر شود محاسبات مربوط به برآورد پارامتر متوقف می‌شود. متغیرهای تحقیق به دو دسته‌ی پنهان و آشکار تبدیل می‌شوند. متغیرهای آشکار یا مشاهده شده به گونه ای مستقیم به وسیله پژوهشگر اندازه گیری می‌شود، در حالی که متغیرهای پنهان یا مشاهده نشده به گونه ای مستقیم اندازه‍گیری نمی‌شوند، بلکه بر اساس روابط یا همبستگی‌های بین متغیرهای اندازه گیری ‌شده استنباط می‌شوند. متغیرهای پنهان به دو دسته‌ی برون زا و درون زا تقسیم‌ می‌شوند. متغیرهای پنهان بیانگر یکسری سازه های تئوریکی هستند مانند مفاهیم انتزاعی که مستقیماً قابل مشاهده نیستند و از طریق سایر متغیرهای مشاهده شده ساخته و مشاهده می‌شوند. متغیرهای پنهان به نوبه خود به دو نوع متغیرهای درون‍زا^[۳۰۸] یا جریان گیرنده^[۳۰۹] و متغیرهای برون‌زا^[۳۱۰] یا جریان دهنده^[۳۱۱] تقسیم می‌شوند. هر متغیر در سیستم مدل معادلات ساختاری می‌تواند هم به عنوان یک متغیر درون‍زا و هم یک متغیر برون‌زا در نظر گرفته شود. متغیر درون‍زا متغیری است که از جانب سایر متغیرهای موجود در مدل تأثیر می‌پذیرد. در مقابل متغیر برون‍زا متغیری است که هیچ‌گونه تأثیری از سایر متغیرهای موجود در مدل دریافت نمی‌کند، بلکه خود تأثیر می‌گذارد. در این تحقیق متغیرهای اطلاعات محصول، نقش و تصویر اجتماعی، لذت گرایی، عامل مزاحمت، مطلوبیت برای اقتصاد، مادی گرایی و کذب بودن متغیرهای برون‍زا هستند، و متغیرهای نگرش نسبت به تبلیغ، کیفیت درک شده، آگاهی از برند، تداعی برند و وفاداری به برند، متغیرهای برون‍زا می‌باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۴-۴-۳ ساخت ماتریس کوواریانس
اساس تحلیل فرضیات تحقیق، بر مبنای ماتریس کوواریانس بین متغیرهای پنهان و آشکار است. جدول۴-۱۷ معرف ماتریس کوواریانس(همبستگی) میان متغیرهای پنهان است. اعداد درون پرانتز آماره t هستند که معناداری ضرایب را نشان می‌دهد. می‌گوییم آماره(t-value) در سطح اطمینان ۹۵% معنیدار می‌باشد اگر مقدار آن خارج بازه‌ی(۹۶/۱- تا ۹۶/۱+) قرار گیرد و اگر مقدار آماره‌یt درون این بازه قرار گیرد، معنیدار نمی‌باشد. همچنین، می‌گوییم آماره(t-value) در سطح اطمینان ۹۹% معنیدار می‌باشد اگر مقدار آن خارج بازه‌ی(۵۸/۲- تا ۵۸/۲+) قرار گیرد.
یک نوع از روابط متغیرهای پنهان در مدل معادلات ساختاری بر مبنای همبستگی(هم‌خوانی)^[۳۱۲] می‌باشد. همبستگی رابطه ای است میان دو متغیر در یک مدل اما غیر جهتدار^[۳۱۳] و ماهیت این نوع رابطه به وسیله تحلیل همبستگی^[۳۱۴] مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
با توجه به نتایج بدست آمده، تقریباً تمامی متغیرهای تحقیق در سطح اطمینان ۹۹ درصد رابطه معنی داری با هم دارند.
به منظور محاسبه روایی همگرا، فورنل و لارکر^[۳۱۵] استفاده از معیار AVE^[316] را پیشنهاد داده‌اند که یکی از ستون‌های این جدول این شاخص(AVE) را نشان می‌دهد. میانگین واریانس استخراجی(AVE) که یک آزمون محافظه کارانه برای تعیین روایی سنجه های یک سازه مکنون محسوب می شود، نشان می دهد که چه درصدی از واریانس سازه مفروضه بوسیله مجموع گزینه ها یا شاخصها تبیین می شود. به زعم برخی از صاحبنظران آماری(فورنل و لارکر، ۱۹۸۱؛ باگوزی و یی، ۱۹۸۸) میانگین واریانس استخراجی بوسیله مجموع شاخصهای یک سازه نظری باید حداقل ۰٫۵ باشد. میانگین واریانس استخراج شده از فرمول زیر بدست می آید در آن AVE معادل میانگین واریانس استخراجی؛  بار عاملی استاندارد شده؛ و  معادل با واریانس خطا است(گفتنی است واریانس هر خطا از کسر توان دوم بار عاملی از عدد یک بدست می آید)

در AVEحداقل برابر با ۵/۰، شاخص‌ها روایی همگرای مناسبی دارند، لذا روایی همگرا برای تمامی متغیرها تأیید می‌شود. در واقع این شاخص بررسی می‌کند که یک متغیر پنهان تا چه حد قادر است واریانس شاخص‌های(متغیرهای آشکار) خود را به طور متوسط توضیح دهد. این ضریب برای تمامی متغیرهای تحقیق در جدول زیر خلاصه شده است.
جدول۴-۶ میانگین واریانس استخراج شده(AVE) و ماتریس همبستگی بین متغیرهای پنهان

متغیرهای پژوهش

(۱)

(۲)

(۳)

(۴)

(۵)

(۶)

(۷)

(۸)

(۹)

(۱۰)

(AVE)

(۱) خرید آنی

۱٫۰۰

۹۱/.

اریکسون می گوید ؛هویتی را که نوجوان وجوان درصد است تا به طور روشن با آن مواجهه شود ،این است که او کیست ؟نقشی را که باید در جامعه ایفا نماید چیست ؟آیا او کودک هست یا بزرگسال ؟آیا او باوجود نژاد ،مذهب یا زمینه هایی عملی که دارد اورا از نظر مردم کم ارزش جلوه می دهد ،احساس اعتماد به نفس دارد ؟(اشرفی ،۱۳۷۶).
ورتینگتون^[۵۰] اظهار می دارد که هویت در سه محور کار،روابط اجتماعی ،وایدلوژی شکل می گیرد که هویت دینی بخش عمداهای از هویت ایدئولوژیک را تشکیل می دهد (قربانی ،۱۳۷۷).
۱-۶-۲سبک های هویت^[۵۱]:
سبک های هویت به آن دسته از فرایندهای اجتماعی- شناختی مبتنی است که طی آن افراد براساس شیوهی ترجیحی پردازش اطلاعات مربوط به خود، گفتگو دربارهی موضوعات مربوط به هویت و تصمیمات فردی، در وضعیت های متفاوت قرار می گیرند (برزونسکی،۱۹۹۰؛ به نقل از شکری، ۱۳۸۶). فرایندهای متفاوت فرض شده، حداقل در سه سطح (اطلاعاتی، هنجاری و سردرگم-اجتنابی) به کار میرود. برزونسکی(۲۰۰۳)مفهوم هویت را یک نظریه راجع به خویشتن می داند واظهار می کند افراد نظریه پردازانی هستند که در فرایند استدلال نظری مربوط به خود در گیرند .بر اساس این دیدگاه افراد به شیوه های متفاوتی به نظریه پردازی راجع به خود می پردازند،یعنی افراد در چگونگی مواجهه و پردازش اطلاعات تصمیم ها وتعارضات مرتبط با هویت ،با هم تفاوت دارند.
سبکهای هویتی از نظر برزونسکی ،موارد زیر را دربر می گیرند :
۱-سبک اطلاعاتی^[۵۲] : افراد دارای سبک اطلاعاتی بصورت فعال وآگاهانه به جستجوی اطلاعات وارزیابی آنها می پردازند وسپس اطلاعات مناسب را استفاده می کنند.افراد این سبک در برخورد با موضوعات مربوط هویت،سنجیده عمل کرده وتلاش ذهنی زیادی نیز نشان می دهند ؛هدفمندبه جستجو وارزیابی مبادرت ورزیده و نسبت به اطلاعات مربوط به خوداعتماد واطمینان لازم را نشان می دهند ؛نسبت به دیدگاه های خود موضعی شکاکانه اتخاذ کرده ومشتاقانه قضاوت خود را به تاخیر انداخته ودرمواجهه با باز خورد ناهمساز ،ابعاد خود ساخته وجود خود را مورد ارزیابی مجدد قرار می دهند ( برزونسکی ،۱۹۹۰)استفاده از سبک هویت اطلاعاتی با نیاز به شناخت ،پیچیدگی شناختی ،تعمق درباره خود ،مقابله مساله مدار ،بهزیستی ذهنی ،سازگاری ،وظیفه شناسی وتوافق رابطه مثبت نشان می دهد (برزونسکی وکاک ^[۵۳]،۲۰۰۰؛برزونسکی وسالیوان^[۵۴] ،۱۹۹۹۲؛دولینگر^[۵۵] ،۱۹۹۵؛نورمی^[۵۶] وهکاران ،۱۹۹۷).
۲-سبک هنجاری ^[۵۷]: در سبک هنجاری ،فرد در مواجهه با مسایل به شیوه ای واکنشی وهماهنگ با انتظار های گروه های مرجع ودیگران عمل می کند وبصورت خودکار وبدون خود ارزیابی ،ارزش هاو باورها را درونی می کند .این سبک با ویژگی هایی مانند وظیفه شناسی مفرط ،کمک خواهی، ناشکیبای و میل شدید به ساختارمندی قضایا،خود پنداره پایدارو عدم تمایل به بررسی اطلا عات ناهمگام با ارزشها وباورها رابطه دارد .
مطالعات نشان می دهند که افراد هنجاری ،وظیفه شناس وسازگار هستند ،احساس جهت گیری آشکار ازخود نشان می دهند واحساس مثبتی از بهزیستی دارند .اما این افراد در مواجهه با ابهام تحمل کمی از خود نشان داده،نیاز بالایی نسبت به ساختار دارندودر برابر اطلاعاتی که نظام ارزشها وباورهای فردی آنها را به چالش می کشد ،بسته عمل می کنند(برزونسکی وکاک،۲۰۰۰؛برزونسکی،سالیوان،۱۹۹۲،دولینگر^[۵۸] ،۱۹۹۵،نورمی^[۵۹] وهمکاران ،۱۹۹۷).
۳-سبک سردرگم/ اجتنابی^[۶۰] : افراد دارای سبک سردرگم اجتنابی ، اهمال کارند وتا حد ممکن سعی دارند موقیعت های تعارض بر انگیز و مستلزم تصمیم گیری را به تاخیر بیندازند ، در مواقعی که امکان چنین تاخیری وجود نداشته باشد ،در تصمیم گیری بیشتر به مقتضیات و پیامدهای محیطی تکیه می کنند ؛ در مواقع تصمیم گیری ،حس ترس واضطراب نیز دارند و در این موقعیت ها اغلب از راهبرد های نا مناسب مانند اجتناب ،بهانه آوردن ودلیل تراشی استفاده می کنند .رفتار انها موقعیتی بوده ، الگویی مشخص ندارد . این سبک هویت با هیجان مداری ، راهبرد های نامطلوب تصمیم گیری ، خود آگاهی محدود ، دیگر پیروی و به کار گیری راهبردهای اسنادی و شناختی ناکار آمد رابطه دارد.
آنها همواره تلاش میکنند که از مواجهه با مسائل فردی ،تعارضات وتصمیمات اجتناب کنند .به نظر می رسد که سبک هویت سردرگم با راهبردهای مقابله ای هیجان مدار ،انتظارات کنترل بیرونی ،راهبردهای تصمیم گیری غیر انطباقی ،تغییر پذیری مقطعی ،روان رنجورخویی،وواکنش های افسرده گون رابطه مثبت وبا آگاهی از خود ، مقاومت شناختی ،وظیفه شناسی وشاخص های بهزیستی رابطه منفی نشان می دهد (برزونسکی،۱۹۹۰؛برزونسکی ونیمیر،۱۹۹۴؛برزونسکی و فراری^[۶۱]،۱۹۹۶،دولینگر،۱۹۹۵؛نورمی ،برزونسکی،تامی وکینی^[۶۲]،۱۹۹۷).
۴-تعهد:در ابعاد هویت مارسیا تعهد یک چارچوب ارجاعی ازارزشها وباورهاست که ممکن است خود ساخته یا تجویز شده از جانب دیگران باشد (بریکمن^[۶۳]،۲۰۰۳)
تعهد درجاتی از سرمایه گذاری است که یک فرد در خصوص شغل یا اعتقادات خود آن را انجام (مارسیا ،۱۹۹۶).طبق نظر بریکمن تعهد به رفتارهای فرد،در شرایطی که او وسوسه می شود تا طور دیگری رفتار کند ،ثبات می بخشد .تعهد یک چارچوب ارجاعی جهتدار وهدفمند ایجاد می کند که رفتاروبازخوردهای فرد در درون این چارچوب بازبینی،ارزیابی وتنظیم می شود.جیمز مارسیا هویت را با بکار گیری دو مفهوم شرح داد :کاوش وتعهد.
کاوش مربوط به بحران می شود آن تمایزهای شناختی ورفتاری را نشان می دهد .تعهد،به عبارتی دیگر ،یک فرایند تصمیم گیری است (مارسیا^[۶۴]، ۱۹۶۶).
۱-۶-۳ سیستم های فعال سازی /بازداری رفتاری:
۱-نخستین سیستم،به لحاظ ساختاری چندین مسیر دوپامینرژیک ومدارهای کورتیکواستریاتو وپالیدوتالامیک در مغز است (فولز^[۶۵] ،۱۹۸۰)درقشر پره فورنتال ،آمیگدال وهسته های قاعده ای قرار دارد نورو آناتومی این سیستم کورتکس پیشانی ،بادامه،عقده های پایه می باشد وتوسط محرک های خوشایند مرتبط با پاداش یا حذف تنبیه فعال می شود .حساسیت این سیستم نمایانگر زود انگیختگی وتکانشگری فرد است .وبه نظر می رسد که برای تجاربی نظیر امید،وجد وشادی پاسخگو باشد . فرض بر این است که سیستم فعال ساز رفتاری دلیل بنیادی صفت زودانگیختگی است وبا انگیزش ،برونگردی و جستجوی احساس مرتبط است .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-دومین سیستم بازداری رفتاری است که این سیستم حاصل فعالیت مسیرهای آوران، نوروآدرنرژیک و سروتونینرژیک است. نوروآناتومی سیستم تنبیه رفتاری در نظام جداری ساقه مغز قرار دارد. دو مولفه این سیستم، اجتناب منفعل (اجتناب از تنبیه از طریق عدم فعالیت) و خاموشی(متوقف شدن رفتارهایی که پاداشی در پی ندارد) می باشد(ویلسون، گری و بالت^[۶۶]، ۱۹۹۰).این سیستم با احساس اضطراب ، نگرانی ونشخوار فکری مطابقت دارند ، همپوشی دارند .
۳-سومین سیستم که با عنوان سیستم جنگ وگریز^[۶۷] شناخته می شود .از لحاظ ساختاری بیشتر از طریق بادامه وساخت های هیپو تالاموسی تعدیل می گردد.حساسیت وفعلیت زیاد این سیستم با روان گسسته گراییارتباط دارد . دو مولفه رفتاری این سیستم عبارتنداز:جنگ (پرخاشگری تدافعی ) وگریز(فرارسریع از منبع تهدید).فعالیت زیاد سیستم را با روان گسسته گرایی پیوند دارد .گری ابعاد نظریه خود را باچرخش ۳۰درجه ای از ابعاد نظریه آیزنک می دانست .وی سیستم فعال ساز رفتاری را نمایانگر زود انگیختگی فرد وسیستم بازداری رفتاری را با تجربه حالت اضطراب مرتبط می انگاشت ودر این بین حساسیت وفعالیت زیاد سیستم جنگ/گریز را با روان گسسته گرایی پیوند می زد .
۱-۶-۴ سبک های مقابله ای^[۶۸]:
سبک های مقابله ای مجموعه ای از فعالیت ها و فرایندهای رفتاری و شناختی برای ممانعت، مدیریت یا کاهش استرس است. لازاروس و فولکمن^[۶۹] (۱۹۸۴) دو شیوه مقابله عمومی، مقابله متمرکز بر مشکل و مقابله متمرکز بر هیجان را برای مهار استرس مشخص نموده اند. مقابله متمرکز بر مشکل، مهارتی است که بر پرداختن به خود مسئله یا موقعیت تمرکز می کند مثل ارزیابی مجدد مثبت و مقابله هیجان مدار معطوف به ناراحتی هیجانی بوده و به عواطفی که با آن موقعیت مرتبط است می پردازد نه کنترل خود موقعیت مثل اجتناب از مشکل (پنلی^[۷۰]، ۲۰۰۲).
۱-۶-۵ راهبردهای مقابله با استرس
این اصطلاح برای روش های مبارزه با منبع اضطربا مورد استفاده قرار می گیرد (پور افکاری،۱۳۷۳)وبه روش مواجهه با دشواریها وکوشش برای غلبه برآنها اشاره دارد .کنار آمدن با استرس فرایند توسعه روش های کاهش استرس است وتکالیف مشکل را علیرغم وجود استرس به پایان رسانیدن .
اندلر وپارکر^[۷۱](۱۹۹۰) سه نوع سبک مقابله ای را مطرح کردند که عبارتنداز :سبک مساله مدارکه فرد بر مساله متمرکز می گردد وسعی در حل آن دارد ،سبک هیجانی مدار ککه درآن بر کنترل هیجانات وواکنش های عاطفی تاکید می شود وسبک مقابله ای اجتنابی که در این سبک فرد سعی در تغییرات شناختی ودور شدن از موقعیت فشارآور دارد.
۱-۶-۶سومصرف مواد
استفاده معمولا سرخود از هر دارو یا ماده بصورتی که مغایر با الگوهای مورد تایید جامعه یا علم طب باشد به عبارت دیگر الگوی غیر انطباقی مصرف مواد که موجب ناراحتی یا تخریب قابل ملاحضه بالینی می شود(کاپلان وسادوک^[۷۲] ،۲۰۱۰؛ترجمه رضاعی وارجمندوهمکاران ،۱۳۹۰).
مهمترین مشخصه سومصرف مواد ،الگوی از مصرف ناسازگارانه مواد است که با پیامد های قابل توجه نامطلوب وعود کننده مرتبط با مصرف مکرر مواد مشخص می شود .برا ی آنکه یک ملاک سوء مصرف مطابقت نماید،مشکلات مرتبط با مواد می بایست طی یک دوره ۱۲ماهه به شکل مکرر رخ داده یا تداوم داشته باشد (برگرفته از ۲۰۰۷،DSM-IV-TR).
۱-۷ تعاریف عملیاتی:
۱-۷-۱سبک های هویت:
در این تحقیق منظور از سبک های هویت ،نوع سبک هویتی است که براساس آزمون هویت بدست می آید.
۱-۷-۲سیستم های فعال سازی /بازداری رفتاری:
در این تحقیق منظور از سیستم های فعال سازی /بازداری رفتاری ، نوع سیستمی است که براساس مقیاس BAS/BISبدست می آید.
۱-۷-۳سبک های مقابله ای
در این تحقیق منظور از سبک های مقابله ای نوع سبک مقابله ای است که براساس پرسشنامه راهبردهای مقابله با استرس (اندلر وپارکر ) بدست می آید .
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
مقدمه
در این فصل ابتدا به معضل اعتیاد (مقدمه، تعریف، علل و …) اشاره می‌گردد. در قسمت بعد به متغیرهای سیستم های فعال سازی/ بازداری رفتاری، سبک های مقابله ای و سبک های هویت پرداخته می شود و در نهایت به پژوهش‌های داخلی و خارجی مرتبط با موضوع اشاره می‌شود.
۲-۱اعتیاد
سوء مصرف مواد^[۷۳]، اثرات بازدارنده بر رشد و شکوفایی جامعه دارد، تهدیدی جدی و نگران کننده است. وابستگی^[۷۴] و سوء مصرف مواد بعنوان اختلالات مزمن و عود کننده با تاثیرات و پیش آیندهای زیستی و فرهنگی، روانی، اجتماعی، رفتاری و معنوی در نظر گرفته میشود (دباغی،۱۳۸۰). مشکلات مربوط به سوء مصرف مواد باعث ناتوانی‌های چشمگیری در درصد بالایی از مردم میشوند. سوء مصرف مواد غیرقانونی بر زمینه‌های متعدد عملکرد افراد تاثیرگذاشته و تشخیص همزمان^[۷۵] بیماریهای دیگر در ۶۰ تا ۷۵ درصد بیماران مبتلا به اختلالهای مربوط به مواد دیده میشود. حدود ۴۰ درصد جمعیت آمریکا حداقل یک بار از یک ماده غیرقانونی استفاده کردند و در بیش از ۱۵درصد جمعیت بالای ۱۸ سال، تشخیص این اختلالها دیده می‌شود. سندرمهای ناشی از مصرف مواد میتوانند تابلوی کامل بیماری‌های روانپزشکی از جمله اختلالات اساسی خلقی، روان پریشی، و اضطرابی را تقلید کنند (سادوک و سادوک^[۷۶]، ۲۰۱۰؛ ترجمه ارجمند، رضایی و فغانی جدیدی، ۱۳۹۰). بعبارت دیگر اعتیاد^[۷۷] به مصرف مکرر و زیاد یک ماده که محرومیت ازآن موجب علایم ناراحتی و میل شدید به مصرف دوباره می‌شود وهمچنین منجر به تباهی جسمی و روانی می‌گردد گفته میشود. این اصطلاح دیگر در نامگذاری رسمی استفاده نمیشود و به جای آن از واژه وابستگی استفاده میشود اما در گفتگوهای روزمره کاربرد دارد. (سادوک و سادوک، ۲۰۱۰؛ ترجمه ارجمند، رضایی و فغانی جدیدی، ۱۳۹۰).
۲-۱-۱تاریخچه مواد
کلمه ی تریاک،از کلمه ی یونانی تریاکا گرفته شده وواژه ی یونانی اپیون گرفته شده است .واژه هروئین از کلمه یونانی هیروس ،یا هیرو که به معنی مردقهرمان است ، گرفته شده است.هر کدام از مواد مشخصات و تاریخچه مخصوص به خود دارند. مواد افیونی یا اپیوئیدها حداقل ۳۵۰۰ سال عمدتا بصورت تریاک ساده یا محلول تریاک ،مورد استفاده قرار گرفته اند تهیه وکاربرد تریاک واپیوئید ها (شبه تریاک ها )پیشینه ای چندین هزار ساله دارد وتریا ک از اولین مواد روان گردان است که توسط سومریان در ۷۰۰۰قبل ازمیلاد از گیاه خشخاش استخراج ومورد مصرف قرار گرفته(حداد وشانون ^[۷۸]،۱۹۹۸).کتیبه های باقی مانده از سومریان در ۵۰۰۰سال ق م در بین النهرین (عراق فعلی )مشخص کرد که آنه تریاک وکاربرد آنرا به خوبی می شناختند.طبق آمار گزارش شده توسط (UNDOC،^[۷۹]۲۰۱۰)مصرف هروئین درآفریقای شرقی،مصرف کوکائین درآفریقای غربی و آمریکای جنوبی واستفاده از مواد مخدر نوظهور وصنعتی در خاور میانه وکشور هایی آسیا ی جنوب شرقی در حال افزایش است .دراین گزارش آمده است که روسیه دومین کشور مصرف کننده ی هروئین وموادی چون حشیش پرمصرف ترین ماده در سراسر جهان است .
مصرف مواد وداروها در طول زمان تعاریف و استفاده‌های مختلفی داشته‌اند. یکی از جنبه‌هایی که موجب ایجاد نابه‌هنجاری مواد می‌شود. مفهوم وابستگی می‌باشد که در دو جنبه‌ی کلی وابستگی جسمی و وابستگی رفتاری تعریف می‌شوند. مطابق با DSM-IV-TR^[80] ملاکهایی تعیین شده‌اند که وضعیت فروکش کامل یا نسبی نشانه ها را مشخص می کنند.
کوکایین در امریکای جنوبی شناخته شده بوده و برگهای گیاه کوکا مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. تولید شربت و ماده‌ی خشک در سده‌های اخیر از انواع مواد صورت گرفت. نخستین بار در سال ۱۸۰۶ مورفین و در سال ۱۸۳۲ کدیین از تریاک جدا شدند و بتدریج در قرن بیستم جایگزین تریاک خام شدند. کوکایین نیز از بوته ی اریتروکسیلون کوکا^[۸۱] استخراج می‌شود که نخستین بار در سال ۱۸۶۰ الکالویید کوکایین تولید شده و در سال ۱۸۸۰ به عنوان بی‌حس کننده‌ی موضعی مورد استفاده قرار گرفت.
زیگموند فروید در ۱۸۸۴ در مورد اثرات فارماکولوژیکی کوکایین تحقیق کرد و به گفته‌ی زندگینامه نویسان مدتی به این دارو وابستگی پیدا کرد. کوکایین در سال ۱۹۱۴ در ردیف هرویین ومورفین قرار گرفت اما پیش ازآن برای درمان بسیاری از بیماریها مورد استفاده قرار می گرفت. اما آمفتامین ها تاریخچه ی مصرف جالب تری دارند. با تولید صنعتی آمفتامین ها به نظر می رسید انسان کیمیایی جوانی را پیدا کرده است.
مصرف آمفتامین انرژی و خلق بالا، بی‌خوابی و فقدان خستگی و تحرک را در سنین مختلف موجب شد. از آمفتامین‌ها در جنگ جهانی دوم استقبال وسیعی شد و سربازان به کمک آن سرشار از انرژی می‌شدند. گاهی به قهرمانان جنگ این مواد را به عنوان هدیه‌ای لذت بخش اعطا می‌کردند. بعد از جنگ نیز برای رفع افسردگی و داشتن اندام ایده آل از آمفتامین‌ها استفاده می‌شد که پس از ۱۹۷۰ با مشاهده عوارض این مواد، مصرف آن غیرقانونی اعلام شد.
۲-۱-۲طبقه بندی مواد
ترکیباتی که موجب تغییرات مغزی میشوند در DSM-IV-TR به عنوان مواد^[۸۲] و اختلال‌های مربوط به مواد^[۸۳] خطاب شدهاند. مشخصهی این اختلالها، بروز تغییراتی در خلق، رفتار، عملکرد شناختی، اختلال در عملکرد اجتماعی یا شغلی، مقاومت ویا وابستگی به مواد (که منجر به مصرف مداوم و طولانی مدت دارو یا مواد می‌شود) است. به دنبال مصرف مداوم و طولانی داروی مضر یا سم میباشد. گروه‌های بسیاری از مواد موجب این اختلال‌ها می‌شود :
الکل (اتانول). الکل چوب (متانول) چون ارزان است ممکن است برای تقویت اثر به اتانول اضافه گردد که سمی است و موجب کوری میشود.
آمفتامین:موادشبه آمفتامینی دراین گروه جای می‌گیرند،مثل ۴ و۳- متیلن دی‌اکسیدآمفتامین ((MDMA^[84].
کافئین
حشیش و ماری جوانا
کوکائین. کراک شکل خالص کوکائین است.
توهم‌زاها . عبارتند از مسکالین (موجود در کاکتوس پیوت)، پیسلوسیبین (موجود در قارج‌ها)، و مشتقات اسید لیزرژیک ^[۸۵](LSD) . این مواد را روانپریشی‌زا^[۸۶] هم می‌گویند.
مواد استنشاقی. عبارتند از حلالهایی نظیر تولوئن وبنزین وگازهای نظیر اکسید نیتریک

نشریات غیرمرتبط با دین و اقتصاد به چاپ میرسد ‌. پایگاه های اطلاعاتی نسبتاً زیادی نیز به این موضوع اختصاص یافته است؛ برای نمونه میتوان از جامعه مطالعات علمی دین در آمریکا، انجمن اقتصاددانان مسیحی انگلستان، انجمن اقتصاددانان مسیحی آمریکا، انجمن اقتصاددنان بودایی، انجمن بین المللی اقتصاد اسلامی، انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران، نشریات دین و اقتصاد در آمریکا و اروپا، مطالعات علمی دین در آمریکا، نشریه جامعه شناسی دین از انگلستان، تحقیقات اقتصاد اسلامی IDB ، فصلنامه اقتصاد اسلامی و مانند ان نام برد^[۳۲].

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲- عناصر و زمینه‌های پیوند اقتصاد و دین
همان گونه که اشاره شد دین، به طورکلی مجموعهای از اخلاق، عقاید و احکام است. با فرض پذیرش این تعریف کلی از دین، دین و اقتصاد میتوانند حداقل سه پیوند با هم داشته باشند:
یکی پیوند اخلاقی و ارزشی است؛ دوم، ارتباط عقیدتی و ایمانی است و سوم، پیوند مربوط به احکام و امور فقهی و حقوقی است. برخی از صاحب نظران، دین را مجموعهای از عقاید و نهادهایی تعریف میکنند که مبتنی بر نیروهای خارق العاده است . البته تعریفهای دیگری نیز از دین شده است‌. هر نوع تعریف که مبنا قرار گیرد، به طور بالقوه توجه به پیوند عناصر موجود در قلمرو دین و اقتصاد از نظر علمی و تجربی مؤثر و مفید است. توجه به این روابط و عناصر از جهت علمی در استخراج چارچوب‌های نظری از این رشته مؤثر است و از نظر عملی نیز به خاطر تأثیر بر رفتار کارگزاران، داده های تجربی متفاوتی ایجاد می کند. ^[۳۳]
مناسب است اجمالاً به مفاد عناصر سه گانه‌ی دین؛ یعنی اخلاق، عقاید و احکام اشاره شود. اخلاق، گزارههایی از خوب بودن‌، بد بودن، درست یا غلط بودن و مانند آن را نشان میدهد و عقاید، اصولی از هر دین را تشکیل میدهد که توضیح ایمان به خدا و چگونگی پیدایش جهان، انسان، پیامبران و دنیای پس از مرگ را شامل میشود . احکام دینی نیز مجموعهای از مقرراتی است که هر دین برای پیروان خود در امور مختلف ترسیم میکند.
اکنون به مصادیقی دیگر از پیوند اقتصاد و امور دینی اشاره میکنیم. اندیشمند مشهور کارل پولانی^[۳۴] تصریح میکند که امور اقتصادی، نهادها و امور غیراقتصادی درهم تنیده هستند؛ مثلاً نقش عنصری مانند دین در کارکرد اقتصاد همانقدر است که نهادهای پولی یا ابزار کار فیزیکی است. برخی از صاحب نظران عقیده دارند پس از جنگ سرد جوامع مختلف به مسائل فرهنگی و به ویژه اعتقادی خود حساس شده‌اند و تمایل دارند که زندگی اجتماعی آنها با دین نیز پیوند داشته باشد. فوکویاما^[۳۵] این موضوع را به تحولات پس از جنگ سرد مرتبط میداند، اما موضوع پدیده‌ای ریشهدار است و جدا کردن دین از زندگی اقتصادی و اجتماعی بر خلاف طبیعت به نظر میرسد. ^[۳۶]پرفسور برو^[۳۷] اقتصاددان برجسته‌ی هاروارد میگوید: مطالعه‌ی ما در مورد تأثیر عقاید و کارکردهای دینی بر رفتارها و متغیرهای اقتصادی، پاسخ بسیار معناداری داده است. وی تصریح میکند که این بررسی که با بهره گرفتن از داده های شصت کشور و طی بیست سال انجام شده است، «فرضیه‌ی سکولاریزاسیون» را رد کرده است. طبق این فرضیه بین عقاید و کارکردهای دین و شاخصهای توسعه یافتگی ( برای مثال رشد سواد و ثروت ) پیوند منفی وجود دارد؛ یعنی هرچه جوامع پیشرفتهتر میشوند و سواد شهروندان بالا میرود، توجه به اندیشه ها و کارکردهای دینی کمتر میشود. اما مطالعه برو به اثبات رابطه مستقیم بین دین و توسعه میانجامد. برو و همکارش مک کلری^[۳۸] اضافه میکنند که ارتباط مثبت دو متغیر یاد شده در دو دین مسیحی کاتولیک و اسلام از دیگر ادیان معنادارتر بوده است. جالب است که مطالعه‌ی برو نشان میدهد که عقاید و رفتارهای دینی نه تنها بر توسعه و پیشرفت عمومی اقتصاد، بلکه بر رشد اقتصادی نیز تأثیر مثبت دارد. ^[۳۹]
تحولات علمی در حوزه اقتصاد دینی در اواخر قرن بیستم، به گونهای بوده‌است که برخی از اندیشمندان از آن به عنوان یک «انتقال پارادایمی» نام میبرند؛ حتی برخی از متفکران ادعا میکنند که اقتصاد دینی «دولت رفاه» خاصی را مطرح میکند که از اقتصاد آزاد جنبه‌ی اجتماعیتری دارد ؛ مثلاً از حقوق کارگر در مقابل حقوق مربوط به سرمایه دفاع میکند. مطالعات زیادی نشان میدهد که این نگرش به امور اقتصادی میتواند حتی در ایمن سازی نظام اقتصادی فردگرایانه نقش مؤثری داشته باشد. ^[۴۰]
در هر صورت ادبیات رشته‌ اقتصاد دینی در ابعاد گوناگون و به صورتی طیف گونه در حال گسترش است؛ به گونهای که برخی از نگرشهای افراطی درون طیف یاد شده این رشته را با رشته‌ ارتدکس نئوکلاسیک قابل رقابت میدانند و برخی دیگر آن را تنها در حد یک اندیشه و نهایتاً یک مکتب قبول دارند و گروهی دیگر اقتصاد دینی را در قالب حقوق و فقه میپذیرند. اما در مقابل، عدهای دیگر حتی ادعای تولید علم اقتصاد دینی را دارند و گروهی دیگر ضمن اینکه قائل به وجود نظام و مکتب اقتصاد دینی هستند، نوعی روش‌شناسی خاص برای آن توصیه میکنند. گروهی اقتصادهای دینی را به عنوان قرائتهایی از اقتصاد متعارف مورد توجه قرار میدهند و گروهی دیگر قائل هستند که الگوهای خرد و کلان از اقتصاد متعارف نیز قابل انطباق با اقتصادهای دینی هستند. ^[۴۱]
۳- تجزیه و تحلیل اقتصادی از دین
محور فراگیرتری که اخیراً در عرصه‌ی مطالعات دین و اقتصاد قرار گرفته، نگرشی است که به توجیه عقلانی و اقتصادی از عقاید و رفتارهای دینی مبادرت میکند. در قالب ادبیات مربوط برخی از مطالعات، شکل گیری این ترکیب از دین و اقتصاد را به افکار آدام اسمیت مرتبط میدانند. آدام اسمیت در کتاب «ثروت ملل» از سویی روحانیان و انسانهای متشرع را بنگاه و تولید کننده‌ی افکار و رفتارهای دینی ذکر میکند، از سویی دیگر ادعا میکند که بنگاه دار دینی ( مثلاً یک روحانی ) همانند بنگاههای معمولی اقتصادی – غیردینی انگیزه‌ی نفع شخصی است و دنبال حداکثر کردن منافع خود است‌. جالب است که آدام اسمیت تجزیه و تحلیل اقتصادی از عقاید و رفتارهای دینی را در کتاب «نظریه‌ی عواطف اخلاقی» به میزان گسترده‌ای از کتاب ثروت ملل دنبال کرده است . اما همان طور که اشاره شد پس از گذشت حدود دو قرن از این نوشته بود که «انتقال پارادایمی» در مورد دین و پذیرش رابطه معنادار بین آن و اقتصاد صورت گرفت.^[۴۲] در نتیجه شاهد رکودی نسبتاً طولانی در این عرصه از مطالعات بودهایم. ^[۴۳] در این نگرش از پیوند دین و اقتصاد فرض میشود که خانوارها برای حداکثر کردن مطلوبیت، در برخورد با عقاید و رفتارهای دینی، همانطور رفتار میکنند که در ارتباط با کالاهای غیردینی چنان میکنند. بدیهی است که در اقتصاد متعارف، به ویژه در متون اقتصاد خرد، علاوه بر کاربرد الگو در یک زمان معین؛ با کمک الگوهای اقتصادی معمولی بین زمانی نیز مصرف حال (Cp) و مصرف آینده (Cf) را با هم حداکثر میکنند و مطلوبیت کل خود را درباره‌ی استفاده از الگوهایی همانند معادله شماره (۱) به حداکثر میرسانند
معداله‌ی شماره (۱): U= f (Cp , Cf)
صاحبنظران تجزیه و تحلیل اقتصادی از دین نیز از الگوهای مشابه استفاده میکنند. به بیان دیگر آنها در این رابطه به نوعی شبیه سازی اقدام میکنند؛ مثلاً در الگوی مصرف به جای مصرف حال و آینده از مصرف در دنیا و مصرف در آخرت سخن میرانند؛ یعنی کاهش در مصرف دنیایی (Cd) و استفاده از منابع آزاد شده برای مصارف دینی، مانند انفاق و صدقه و هر نوع هزینه‌ی دینی دیگر را نوعی پسانداز و ذخیره مصرفی در آخرت (Ca) برمیشمارند و مطلوبیت مورد نظر را با توجه به آن و به شکل معادله شماره (۲) حداکثر میکنند .
معادله شماره‌ی(۲) : U = f (Cd , Ca)
که در آن خواهیم داشت: Cd = f (Cp , Cf)
از این دیدگاه داشتن عقاید دینی و اجرای رفتارهای دینی مانند رفتن به کنیسه، کلیسا و مساجد، انجام عبادت، شرکت در مراسم دینی، حتی کمک به فقرا توسط دین داران مورد تحلیل عقلانی و اقتصادی صرف قرار میگیرد. در مورد قضاوت پیرامون این رویکرد از دین و اقتصاد، لازم است اشاره شود که برخی از مطالعات رفتار نفع شخصی گرایانه دینیها را تأیید می کنند و در راستای تقویت کارکرد الگوهای فوق پیش میروند؛ اما برخی دیگر، پیوند متغیرهای دینی و منافع شخصی گرایی صرف را بسیار ضعیف ترسیم کردهاند‌‌‌‌. طرفداران نگرش تجزیه و تحلیل اقتصادی دین، تولید کالاهای دینی توسط کارگزاران، تغییر دین از سوی آنان، توجه آنان به اختصاص زمان یا پول برای فعالیتهای دینی توسط آنان و حتی جایگزینی منابع مربوط را با پیش فرض «عقل ابزاری» تحلیل می‌کنند. آنها حتی رفتارهای مذهبی گروهی و انجام مراسم دسته جمعی دینی را نیز در راستای تداوم کارآمدی الگوهای فردگرایانه یاد شده قلمداد میکنند. این گونه مطالعات نقش دخالت یا عدم دخالت دولت در امور مذهبی، رقابت در مورد عقاید و کارکردهای دینی حتی انحصار در بازار قیمت، قیمت گذاری خدمات و کالاهای دینی و تشکیل بازار دینی را نیز از دیگر ابعاد نگرش یاد شده محسوب نموده با پیش فرض عقل ابزاری تحلیل میکنند. ^[۴۴]
در این جا فهرست وار چند مطلب را مورد تأکید قرار میدهیم.
۱- برای دین و اقتصاد میتوان پیوندهای مستقیم و غیرمستقیمی برشمرد. پیوند مستقیم قاعدتاً در چارچوب عقلانیت مطرح است که به تجزیه و تحلیل عقلانی از عقاید و رفتارهای دینی میپردازد، ولی پیوند غیرمستقیم از طریق تأثیرگذاری اخلاق، عقاید، احکام و حقوق دینی بر رفتار کارگزاران اقتصادی صورت میگیرد.
۲- گذشته از اینها مذهب و لوازم فکری و رفتاری آن همانطور که پرفسور بکر^[۴۵] میگوید: میتواند در فضاسازی مربوط به کارکرد اقتصاد نقش آفرین باشد؛ یعنی دین روی نهادها و بسترهای اجتماعی و سیاسی جامعه نقش آفرین بوده از این طریق روی اقتصاد تأثیرمی‌گذارد.
۳- بیتوجهی به پیوند دین و اقتصاد میتواند در نتیجه‌ی کوتاهی اهل دین و اهل اقتصاد(هر دو) باش؛ به این صورت که این موضوع از یک سو معلول عدم درک جایگاه و کارکرد واقعی دین و از سوی دیگر آزمون عملی غلط آن است. این امور باعث شد که دیوید هیوم^[۴۶] و بسیاری از فلاسفه قرن نوزدهمی، دین را فرایندی پیش پا افتاده بی اثر و قابل افول در دنیای جدید قلمداد کنند. در این راستا و با تکامل اندیشه‌ی اثبات گرایی اگوست کنت^[۴۷]، جایگاه دین تنها در وادی خرافات و سایر امور غیرعلمی و غیرعقلانی مطرح بود و ترقی علم و عقل باعث شد دین از صحنههای اجتماعی، سیاسی واقتصادی کنار رود. بدبینی به کارکرد دین در افکار اسپنسر^[۴۸] ، ادوارد تیلور^[۴۹]، لویی بروهل^[۵۰] نیز عمدتاً منشأ در درک غلط آنان یا عملکرد غلط دین دارد. اما از جهت دیگر نگاه افراطی عمل‌گرایانه و اثبات گرایانه به اقتصاد و جدا کردن آن از هر نوع امر هنجاری نیز میتواند در این رابطه مزید بر علت باشد. در ضمن منظور از این مطلب تقلیل جایگاه دین و فروکاستن آن به مقام علم نیست.
۴- مطالعات ۲۰۰۲ برو و مطالعات تکمیلی یاناکان، استارک، وارنر در سالهای ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ و تداوم این مطالعات در ۲۰۰۵ در بسیاری از کشورهای پیشرفته و برگزاری سمینارها و کارگاههای علمی بین المللی معتبر – در آمریکا (۲۰۰۳)، استرالیا و فرانسه (۲۰۰۴)، انگلستان و آلمان (۲۰۰۵) اهمیت ترکیب دین و اقتصاد را بیشتر نشان میدهد. برو نتیجه می‌گیرد: مطالعه ما این نظریه را که « درهرجامعه‌ای که از نظر اقتصادی پیشرفتهتر و مردم با سوادتر میشوند، عقاید و رفتارهای مذهبی کم رنگتر میشود»، باطل میکند. به گفته‌ی وی این مطالعه بر عکس نشان میدهد که هر چه افراد از تحصیلات بیشتر برخوردار میشوند، مشارکت دینی و عقاید دینی‌‌شان بیشتر میشود.
۵- علاوه بر توجیهات عقلانی و اقتصادی و تأثیر اقتصادی عقاید دینی، توجه اساسی دین به اخلاق و التزام آن به احکام دین، رهآوردهای فراوانی در اقتصاد خواهد داشت. برخی از احکام سازگار و کارآمد فقهیِ ادیان مختلف میتوانند پشتوانه محکمی برای پایداری و اجرای مقررات، مالکیتها، حفظ قراردادها و حقوق شهروندان بوده، بازخورد اقتصادی بسیار زیادی در برداشته باشند. همچنین عناصر اخلاقی ادیان در کارآمدی رفتارها و حتی نظریه‌پردازی اقتصادی میتواند بسیار کارساز باشد؛ زیرا اخلاق در اقتصاد در حال حاضر نه تنها به مسئله عدالت، مطلوبیت، قواعد، هنجارها، انصاف و ابعادی از رفاه اقتصادی مربوط میشود، بلکه به مقولههایی مانند ارزیابی نظریههای اقتصادی، آزادی، وجدان‌کاری، چگونگی برخورد با فقر، ترجیحات کارگزاران، مفاد تئوری بازیها، توسعه پایدار و ابعادی از سرمایه اجتماعی نیز مرتبط است‌. برای نمونه صداقت، شفافیت و اعتماد متقابل فردی و جمعی و اعتماد متقابل میان دولت و بازار، سرمایه عظیمی است که بر پیشرفت اقتصادی مؤثر است. تلاش صاحب نظران برجستهای چون آمارتیاسن^[۵۱]، هازمن^[۵۲]، گری بکر^[۵۳]، رالز^[۵۴]، مک فرسن^[۵۵]، اسکالن^[۵۶]، دیوید سن^[۵۷]، هارسانی^[۵۸]، دیوید لوئیس^[۵۹]، جرج اندرل^[۶۰] در معرفی و اهمیت اخلاق و اقتصاد به طور غیرمستقیم به دین و اقتصاد مربوط باشد.
۶- در کتاب مقدس تورات تصریح شده که حفظ شریعت تنها از راه اخلاق پایدار ممکن است؛ در اندیشه‌ی حضرت مسیح(ع) و انجیل، راه نزدیک شدن واقعی به خداوند، اخلاق و پیامبر اسلام رسالت خود را به سرانجام رساندن کرامتهای اخلاقی خلاصه میکند. در این موارد اخلاق به یک سری توصیههای پیش پا افتاده محدوده نمی‌شود، بلکه تعادل در مصرف، تلاش برای ایجاد ظرفیت مولد، گسترش کارآیی، مردود بودن رانت جویی، ممنوعیت پول شویی، غیرقانونی بودن رشوه و سفته بازی محض، شفافیت در مبادلات و معاملات را شامل می‌شود که نقش مستقیم اقتصادی و همچنین بازخورد گسترده‌ی اقتصادی دارند.
۷- مناسب است بر چند ره آورد در مقوله‌ی دین و اقتصاد که هم ارزش نظری دارند و هم میتوانند پیامد سیاستی قابل توجهی در بر داشته باشند بیشتر تأکید کنیم:
الف: قبول پیش فرض چند قرائتی بودن دین، کارآیی مطالعات مربوط به سنتز دین و اقتصاد را افزایش میدهد و اصرار بر یک قرائتی بودن اندیشه‌ی دینی، بیشتر واگرایی دین و اقتصاد را به همراه دارد. در عین حال، در نگرش ما در این مقاله تکثرگرایی مهار گسیخته مورد قبول نیست، بلکه به نظر ما ادیان با حفظ یک سری اصول اساسی مشترک، چند قرائتی را می‌پذیرند.
ب: نقش و ارتباط دولت و دین بر کارکرد ترکیب دین و اقتصاد مؤثر است؛ به این صورت که اگر دولت، دین را ابزاری برای دستیابی به اغراض سیاسی در نظر بگیرد، رابطه‌ی دین و اقتصاد به امور سطح پایین ایدئولوژیک و تعصبات ناآگاهانه فرو کاهیده میشود که ناکارآمدی ترکیب دین و اقتصاد را به دنبال دارد، اما اگر نقش دولت تنها به بسترسازی لازم برای حرکت طبیعی و تعامل منطقی دین و اقتصاد خلاصه شود. کارآیی این رشته افزایش مییابد.
ج: هرچند قرائت «تحلیل اقتصادی از دین» نیز پیامدهای قابل توجهی دارد، دین در این نگرش در نهایت در راستای گسترش توجیهات عقل ابزاری در اقتصاد پایین می‌آید و ترکیب اقتصاد و دین هم‌ترازترکیب‌هایی مانند اقتصاد ورزش، اقتصاد انرژی، اقتصاد مهندسی آن قرار خواهد گرفت، البته این ترکیب نیز کارآیی خاص خود را دارد، اما حساسیت و دغدغه‌ی همه جانبه‌ی طرفداران ترکیب دین و اقتصاد را پاسخ نمی‌دهد. از این رو «تحلیل اقتصاد دینی» معنادارتر است و متدینها بیشتر، دغدغه رشته اخیر را دارند.
د: نگرشهای متعادلی از دین که ضمن حفظ اصول اساسی خود؛ با آزادی و دموکراسی ، عقل و علم بشری سازگار بودهاند؛ کارآیی فوق العادهای در ارتباط با ترکیب دین و اقتصاد داشتهاند. برخی مطالعات نشان میدهد که این موضوع حتی بر پیشرفت اقتصادی جامعه‌ی دین‌داران نیز تأثیر عملی و مثبتی داشته است.
هـ: ترسیم درست اندیشه‌ی دینی و عمل سازگار متدینها بر کارآمدی ترکیب دین و اقتصاد و بر جذبه مطالعه‌ی مربوط به آن تأثیرگذاری جدی دارد. ترسیم نامناسب از دین یا کارکرد ناسازگار از آن باعث انزوای اندیشه‌ی دینی ، غیر علمی و خرافاتی تلقی شدن آن و کنار کشیدن اندیشمندان از عرصه‌ی مربوط می‌شود. وانگهی گسترش غیرطبیعی سکولاریته و تنگ کردن افراطی عرصه اندیشه ها و آموزههای دینی نیز مشکل آفرین بوده و با زندگی واقعی ناسازگار خواهد بود.
و: باید توجه داشت که پس از یک دوره جدایى به ظاهر طولانى بین اقتصاددانان و دانشمندان دینى، زمینه‏هاى ارتباطى فراهم شد؛ به طورى‏که در نیمه دوم قرن بیستم، گام‏هایى برای نزدیکى بین علم اقتصاد و دانش دینى برداشته شد. این ارتباط را مى‏توان به دو نوع بیان کرد: ارتباط اول بیش‏تر از سوى دین به سمت اقتصاد است. در این ارتباط، موضوعات اقتصادى به ویژه رفتارهاى اقتصادى از دیدگاه دین (اقتصاد دینی)تحلیل مى‏شود و نقش باورها و آموزه‏هاى دینى در کنار عوامل غیردینى در مدل‏ها و تحلیل‏هاى اقتصادى وارد می شود. در دهه‏هاى اخیر، شاهد رشد اقتصاد دینى مانند اقتصاد اسلامى، اقتصاد مسیحى و بودایى و گسترش نوشته‏هاى فراوان، حتّى در رساله‏هاى دانشگاهى در این زمینه بودیم. ارتباط دیگر، از سوى اقتصاد به سمت دین است که با عنوان اقتصاد دین به تحلیل و بررسى اقتصادى موضوعات دینى، مانند مشارکت و حضور در برنامه‏هاى دینى و مؤسّسات و بازارهاى دینى مى‏پردازد. این ارتباط از سوى اقتصاددانان و جامعه‏شناسان علاقه‏مند به حوزه‌ی دینى در غرب صورت گرفته است و نگارنده، در موضوعات اسلامى نوشته‏اى را سراغ ندارد. همچنین در این‏جا باید از نوشته‏هایى یاد کرد که اقتصاددانان، آثار موضوعات دینى را به رغم کاستى‏هاى اقتصاد دین مطالعه کرده‏اند؛ البتّه به نظر مى‏رسد که تحلیل موضوعات و مؤسّسات دینى، به‏ویژه در کشور ما که پس از انقلاب اسلامى ظهور پررنگى یافته‏اند، ضروری به نظر مى‏رسد. دست کم هزینه فایده کردن آموزش مبلّغان دینى و تحلیل عملکرد سازمان‏هاى رسمى و غیررسمى که متکفّل امور دینى هستند، شاید امرى دور از انتظار نباشد؛ هر چند تحلیل درست، نیازمند نظریّه‏پردازى جدیدتر و مناسب با موضوعات مورد بحث خواهد بود.
به هر حال، دین و اقتصاد دو بعد زندگی انسانی و اجتماعی هستند که ترسیم و تحلیل صحیح آنها و عمل درست به مفادشان، باعث تصحیح و تعدیل یکدیگر می‌شود و هم‌گرایی حاصل از این تعامل برکارآمدی هر دو و همچنین دیگر ابعاد زندگی تأثیر به‌سزایی می‌گذارد.
بخش اوّل : یهودیت
فصل اوّل: سیر تاریخی اندیشه‌های اقتصادی یهودیت
فصل دوم : مبانی و ماهیت اقتصادی یهودیت
فصل اوّل: سیر تاریخی اندیشه‌های اقتصادی یهودیت

سه دوره‌‌ی مهم در تاریخ تفکر اقتصادی یهودی قابل تفکیک از یکدیگر است: دوره اول مربوط به اندیشه‌های اقتصادی در عهد عتیق است که به مسائلی مانند کشاورزی ، بازرگانی ، صنایع و حیات اقتصادی یهودیان در عصر صلح با رومیان می پردازد‌ . دوره‌ی دوم، مربوط به یهودیت در قرون وسطی است که شامل اقتصاد قرون وسطی و یهودیت بیزانسی‌، بازرگانان یهودی در جهان مدیترانه قرون وسطی(حدود سال های ۷۰۰ الی ۱۱۰۰ میلادی) ، فعالیت‌های اقتصادی یهودیان در اسلام قرون وسطا و پایان عصر طلایی اقتصاد یهودیان(نیمه قرن ۱۳ به بعد) است. دوره‌ی سوم یهودیت در قرون ۱۷، ۱۸ ، ۱۹ و است۲۰ که در بر‌دارنده‌ی یهودیت آمستردام در طی دوره‌ی مرکانتالیسم^[۶۱] و یهودیان در اندیشه‌های اقتصادی بریتانیا است ^[۶۲]. در این فصل میخواهیم به بررسی تغییر و تحولات در جهان بینی یهودی و ارتباط یهودیت با اقتصاد این دین بپردازیم. ^[۶۳]

اندیشه‌های اقتصادی در عهد عتیق

۱-۱-۱)کشاورزی در عصر کتاب مقدس

کتاب مقدس، مفاهیم گوناگونی برای مخاطبان مختلف دربردارد. در حقیقت این کتاب منبع اصلی اکثر بحث‌ها و اختلاف نظر‌ها بوده است که در اکثر کتاب‌های منتشر شده مشاهده می شود.
باستان‎شناسان، انسان شناسان و بسیاری دیگر از پژوهشگران به ابعاد مختلف جامعه(یهود) در جهان باستان پرداخته‎اند. هر فردی که به تاریخچه‌ روزگار باستان (صرف‎نظر از دیدگاه خود بر دین ) علاقمند باشد نمی‎تواند بر با ارزش‎ترین منبع(کتاب مقدس) در باب تکامل جامعه و نهادهای آن در خاور نزدیک عهد باستان چشم بپوشد‌. احتمالاً، تاریخ دانان اقتصاد در میان این پژوهشگران موفق‎ترین افراد هستند؛ زیرا داده‎هایی که آنها در ابتدا به آن می‎پردازند، کمتر مورد بحث یا ابهامات فردی قرار گرفته‎اند، به ویژه این مسئله در مورد بنیادی‎ترین فعالیت اقتصادی، یعنی کشاورزی صدق می‎کند. تمامی تلمیحاتی که در سراسر کتاب مقدس به مسائل کشاورزی و زراعتی شده است، نه تنها شرایط روستا و محیط زراعت را بیان می‎کند، بلکه نشان دهنده‌ی فنون پیچیده‌ی دامداری و همچنین برخی از مسائل اجتماعی ، که از نهاد کشاورزی پدید می‎آید نیز می‎باشد.^[۶۴]
اسرائیل باستان‌، اول از اسطوره‎های پر ابهام گذشته‎ای دور و به صورت مردمی بدوی و چادرنشین ظهور یافت. در حقیقت پیوند قابیل با کشت بر زمین، در حالی که برادرش هابیل «نگهبان گوسفندان» نامیده شده بود، دلالت بر کوچک‎شمردن کشاورزی است. ابراهیم چادرنشینی ایلیاتی معرفی شده است و تنها پس از فتح کنعان است که عبرانیان در مکانی اقامت می‎یابند و به زراعت در سرزمین خود می‎پردازند. با وجود این ، کشاورزی (و نه داشتن یک زندگانی روستائی) پس از سکونت در کنعان رواج و میل به فروش گله‎ها و خریداری مزرعه با امکان سوددهی در معاملات در میان دهاقانان افزایش یافت.( امثال سلیمان۲۷:۲۶) گوناگونی بسیار زیادی در محصولات کشاورزی به‌وجود آمد که در رأس تمامی آنها گندم قرار داشت. در فصل‌های خوب، هنگامی که محصولات بیشتر از نیازهای منطقه‎ای بودند، مقدار قابل‎توجهی از آن، به ویژه به همسایگان شمالی اسرائیل، یعنی فینیقیه‌ای‎ها صادر می‎شد (حزقیل در سوگ‌نامه خود برصور^[۶۵] به تلاش‌های خود اشاره می‎کند{ ۲۷:۱۷امثال سلیمان}). جو نیز دومین محصول پراهمیت بود و ظاهراً ماده غذایی اصلی قشر ضعیف جامعه را تشکیل می‎داد.^[۶۶] کاشت درخت مو و زیتون اهمیت فوق‎العاده‎ایی داشت و انجیر نیز در زمره‌ی محصولاتی بود که به‌صورت مجزا کشت می‎شد. زراعت انگور بیشتراز سایر اقسام کشاورزی نیاز به توجه و تلاش داشت، چرا که سراشیبی‎های سنگلاخی سرزمین با لایه‎های ضعیف رویه خاک با باران‌های زمستانی به راحتی شسته می‎شد و می‎بایست به دقت و ظرافت هموار می‎گردید. «انگور یاقوتی» و «روغن زیتون» هر دو از ارقام صادراتی گران قیمت بودند و سلیمان نیز بخشی از بدهی خود را به هیرام ^[۶۷] با زیتون پرداخت کرد (پادشاهان اول۵:۲۵) . در زمان داود ، شیوه‌ی کشاورزی از بیل‎زنی به شخم‎زنی ارتقاء یافت. آغاز برداشت محصول براساس جایگاه، نورگیری مکان و میزان بهره‎وری منطقه متفاوت بود. برداشت غلات در همسایگی اریحا ^[۶۸]حدوداً در اواسط آوریل، در سرزمین‎های ساحلی حدوداً ده روز بعد از آن و در سرزمین‎های مرتفع تا یک ماه بعد انجام می‎شد و این برای حدود چهل روز ادامه می‎یافت (سفر تثنیه۱۶:۹) . نویسندگان کتاب مقدس داس را که برای چیدن گندم و جو بکار می‎رفت، در هیچ کجا توصیف نکرده‌اند؛ لیکن ظاهراً دو نوع مختلف، از آن وجود داشت که نوع متداول‎تر آن ابزاری چوبی بود که دندانه‎هایی سنگی داشت. با پایان گرفتن خرمن‎کوبی، غربالگری محصولات آغاز می‎شد و دانه‎ها با بهره گرفتن از یک چنگک چوبی باد داده و از کاه جدا می‎شدند کاه باقی مانده نیز به علوفه گران‌بهایی برای احشام تبدیل می‎شد. ^[۶۹]
سرور و شادی زمان برداشت محصول در اسرائیل باستانی مثال زدنی بود و این شادی درشاوعوت^[۷۰] به اوج خود می‎رسید (که در حقیقت جشنپنجاهه^[۷۱] است). سوکوت^[۷۲] (عید سایبان یا میوه بندان) نیز در زمانی که محصول باغستان‌های زیتون و تاکستان‌ها چیده می‎شد و همچنین به‌طور کلی در پایان تلاش‌های کشاورزان برپا می‎شد. گرچه اطلاعات اندکی از کتاب مقدس در این باب موجود است، دریافت کلی این است که تا اواخر قرن نهم که آغاز جدایی رهبری بود، اکثر مالکان و زارعان با دشواری‌های اندکی در برپایی مراسم‎های پایان برداشت محصول روبرو بودند. با این حال، پس از آن نوشته‌های انبیا و رسولان نشانگر فرایند مداوم تفاوت اجتماعی بود. چنانکه گاهی در یک جامعه خودکفایی کشاورزی روی می‎دهد و با تضعیف پیوندهای قبیله‎ای و وظیفه‎شناسی‎های خویشاوندی در مواجهه با دولت مرکزی، برخی از کشاورزان به بهای بهره‎کشی از همکاران خود یا انواع دیگر استثمار‌، غنی‎تر شوند؛ برای مثال کتاب عاموس‌^[۷۳]، هزینه‎های مختلف کشاورزان کوچک و خرده پا (مانند مالیات، رباخواری‎های خصوصی) را بیان کرده و تأکید می‎کند که بسیاری از آنان معیشت بسیار سختی دارند. میوه‎های کشت شده‌ی حاصل از تلاش سالانه، به آسانی در غارت و ویرانگری مهاجمان خارجی، سیل و خشکسالی و آفات تباه می‎شدند و هر یک همچون مصیبتی بزرگ موقعیت دهقانان ضعیف‎تر یا کشاورزانی را که مآل‎اندیش نبودند به خطر می‌انداخت و همسایگان ماهرتر و آزموده‌تر را غنی‎تر می‎کرد.^[۷۴]
بانگ پر شور اشعیاء که گفته است: «ای کسانی که خانه‌ی خود را با خانه‎ایی دیگر وسعت بخشیدید و زمینی را به زمین دیگرتان افزودید تا بدان جا که هیچ جایی برای کسی به جز خودتان باقی نماند که در آن سرزمین اقامت گزیدید» (اشعیاء۵:۸ ).^[۷۵]
دهقانان فقیرتر که بر یافتن چاره‎‎ای برای خود تلاش می کردنده و با قرض گرفتن از همسایگان غنی‎تر خود به گذران زندگی می‎پرداختند، عمدتاً در زیر بار این قرض‌ها از میان می‎رفتند؛ نوشته‌های معمول علیه مسئله ضمانت و کفالت در کتاب امثال حضرت سلیمان یافت می‎شوند (مثلاً درامثال سلیمان ۲۰:۱۶ و ۱۱:۱۵ و ۶:۱) و نشان‌دهنده‌ی برخورد بی‎رحمانه با مقروضان بوده است که برای مثال از این دست می‎توان به رویدادی اشاره کرد که درباره‌ی شوهری متوفی است که قرض اندکی بر جای نهاده بود و آشکارا ذکر می‎شود که قرض‎دهنده حق داشته است قرض خود را از بیوه‌ی وی با بهره‌گیری از نیروی کار او باز‌پس گیرد.به‌نظر می‌رسد این نوع گرایش در قرن نهم به اوج خود رسیده است.^[۷۶]
گرچه کتاب مقدس اشاراتی به قراردادهای کاری سالانه و سه ساله بسیار نیز داشته است (مثلاً در اشعیا ۲۱:۲۶،۱۶:۱۳)، احتمالاً اکثریت این مزدبگیران به صورت روزانه به کار گرفته می‎شدند که اهمیت شغلی آنان بسیار اندک بود؛ بنابراین میزان بیکاری فصلی بسیار چشمگیر بوده‌است. علاوه بر این، با افزایش روند شهرگرایی و برقراری محکمه‎ها و دربارهای پادشاهی ثابت، بسیاری از مالکان بزرگ‌تر وادار شدند برای تمامی مدت سال ، در سامریه یا اورشلیم زندگی کنند و ادارۀ املاک خود را به دست مدیران کار آزموده‌ای سپردند که پیامد ناشی از این غیبت، مدیریت نادرست در کشاورزی و افزایش میزان ستم بر روستاییان بود. بدین ترتیب، شگفت‎آور نیست که این وضعیت فلاکت‎بار بسیاری از دهقانان، موجب بروز خشم و هم‌دردی رسولان قرن هیجدهم قبل از میلاد شده باشد. این رسولان نکوهش مالکان ثروتمند و تقبیح حرص آنان و نیز سرزنش طلبکاران بی‎رحمی که بدهکاران خود را به بردگی می‌فروختند، انزجار خویش را از این روند بیان کرده‎اند. البته این اعتراضات، بدون نتیجه‌ی مثبت باقی نماند و نظامی از قانون‎های مدنی را پدید آورد که برای حمایت و تعدیل وضعیت دهقانان تهیدست تصویب شد. برای اولین بار مجموعه کاملی از مقررات و قوانین مدون مربوط به برداشت محصول و به ویژه در باب مسلک و فلسفه‌ بشردوستی در کتاب سفر تثنیه ^[۷۷]پدیدار شد.^[۷۸]

۲-۱-۱) بازرگانی و صنایع در عصر عهد عتقیق

در حالی که کشاورزی نیروی غالبی بود که اقتصاد عبرانیان در طی عصر عهد عتیق بر پایه‌ی آن می‌چرخید ، اسرائیلیان باستانی به هیچ‎وجه به فعالیت‎های کشاورزی خودکفایانه نمی‎پرداختند. صادرات محصولات مازاد‌هم ناشی از شهرگرایی بوده است (در اسرائیل و یهودیه، فضای موجود کمتر از ۸ هزار متر مربع بود که در آن کمتر از چهارصد سکونتگاه وجود داشت که به عنوان شهر طبقه‎بندی شده‎‌بودند.) و در دوره‎های بعدی سلطنت، رشد ایالات بزرگ‌تر و ظهور بی‎اندازۀ رعایای بی‎خانمان همگی گواه بر این بود که تجارت و پیشه‎های صنعتی نیز کاملاً بی‎اهمیت نبوده‎است. در حقیقت، بررسی موشکافانه‌ی کتاب مقدس تردیدهایی در خصوص این ادعاهای مکرر که « یهودیان اصولاً افرادی تاجر نبودند و تنها پس از پراکندگی آنان بود که به ضرورت شرایط به تجارت روی آوردند»، ایجاد می‎کند. فلسطین به واسطه موقعیت راهبردی خود در شاهراه‎های تجاری دارای اهمیت ویژه‎ای در عهد باستان بود که کاملاً با اندازه و منابع طبیعی آن در تناقض بود.
همواره مردمانی که در کنار یک مسیر بازرگانی زندگی می‎کنند مزایای خاصی از حمل بار و محموله‎ها می‎برند ؛ آنها می‎توانند آذوقه‌ی بازرگانان را فراهم آورند، اشیاء پربها و نادر خارجی تهیه کنند و فرصتی برای دلالی و کارگزاری به‌دست آورند. اشاره‌های فراوانی در کتاب مقدس عبری گواه بر این موقعیت جغرافیایی مناسب است که یک «روح اقتصادی» مطلوب را در میان اسرائیلیان دمیده است و برخلاف نظر عموم اثبات می‎کند که آنها در آغاز از بسیاری از جوامع همسایه‌ی خود در این راستا پیشی گرفته بودند. منافع بالقوه اقتصادی که از این موقعیت حاصل شد؛ به واسطه‌ی این حقیقت که برای قرون طولانی، کمربند باریکی از سرزمین‎های تحت تصرف خارجی عبرانیان را از کرانه‎های مدیترانه جدا ساخته بود، تضعیف می‎شد. بنادرکارمل^[۷۹] شمالی در دستان فلسطینیان بود و تا سال ۱۴۴ پیش از میلاد، لنگرگاه یافا^[۸۰] به تصرف اسرائیل در نیامد. دریا، در سراسر کتاب مقدس عبری به عنوان قدرتی که با خدا و انسان دشمنی دارد، به تصویر کشیده شده است (مثلاً در اشعیا ۱۷:۱۲۴, ،مزامیر۳:۹، ایوب ۷:۱۲ ). این که آیا اسرائیلیان پیش از عصر پارسیان توانستند تجارت دریایی بر مدیترانه را به انجام رسانند یا خیر همواره مورد سئوال است.^[۸۱]
علاقه سلیمان نیز به تجارت خارجی از شرایط مختلفی ریشه می‎گیرد که از جمله آنها رابطه تنگاتنگ با فینیقیه‌ای‎ها بود که وی را از منافع محتمل آن کاملاً آگاه گردانید و فتوحات موفقیت‎آمیز وی که مقادیر بسیار زیادی از غنایم را به کشور وی ارزانی می‎داشت. همچنین کاربرد فزاینده اشیاء خارجی برای ارضای نیاز به تجملات در دربار او و حمایت از طرح توسعه‌ی اورشلیم و تجهیز نیروهای نظامی از جمله‌ی این دلایل بود.
عبرانیان پس از فتح سرزمین عِدِم^[۸۲] توسط داود، مستقیم به دریا دسترسی پیدا کردند که بدین ترتیب سلیمان نیز در کنار حیرام^[۸۳] که از الوارهای چوب، سازندگان کشتی و دریانوردان ماهر فینیقی بهره می‎گرفت نیروی دریایی بزرگی را در ازیون-گِبِر^[۸۴] بنیان نهاد. وارداتی که از سرزمین‎های افریقای شرقی، اقیانوس هند و از طریق اسکادرانها به سرزمین پادشاه سلیمان صورت می‎گرفت، دلالت بر این دارد که صادرات نیز وجود داشته است:سلیمان برای اجناس و نیروی کارگری که تایر ^[۸۵]تأمین کرده بود، قراردادی مبتنی بر پرداخت با گندم ، روغن و زیتون بست و در قراردادهای دیگر نیز ما شاهد تبادل ادویه، البسه، صمغ، عسل و لوزتین با مصر و دیگر تجارت‎های محلی‎ای بوده‎ایم که می‎تواند از تاکستان‌های پربار و شیلات درون مرزی ، حاصل شده باشد.
احتمالاً آشوبهای سیاسی و مدنی پس از مرگ سلیمان به منزله‌ی پایانی بر تجارت از دریای سرخ است. اما ملاحظات رسولان قرن هیجدهم (ق.م) از رفاه مادی و میل به تجملات در دو قلمرو پادشاهی، دلالت بر تمایلات پیوسته به اشیاء خارجی است. از آنجا که سرزمین کتاب مقدس سرشار از محصولات پیشرفته‎ترین تمدن‎های صنعتی زمان خویش بود، موقعیت آن در تقاطعات تجارت‎های دور افتاده، چیزی همانند یک محرومیت از رشد صنایع تولیدی محلی را رقم زد. گرچه محصولات کشورهای مصر، کلده و فینیقیه همگی به سهولت در دسترس بود، مخاطرات موجود و هزینه بالای حمل و نقل در جهان باستان آنها را نسبتاً گران‎بها میکرد؛ چنان‌که مصرف آنان به بخش‎های غنی‎تر جمعیت شهری محدود می‎گردید.