رمزِ وقت از لی مع الله یادگیر
(همان منبع، ۱۱۱-۱۱۰).

همان گونه که در ابیاتِ فوق مشاهده گردید، از دیدگاه اقبال، مجادله های علمی و فلسفیِ محض در مورد خصوصیات زمان، چندان روشنی بخش و مفید نخواهد بود. کسانی که تنها به خودِ شب و روز توجه دارند و از آفرینندۀ هستی و موجودات زمان مند غافل مانده اند، به خود خیانت کرده و از هدف خلقتِ خود دور اُفتاده اند. در واقع آدمی با درک مقدّماتیِ به دست آمده از شناختِ زمان و محدودیت و گذرا بودن آن است که می تواند، مفاهیمی والا همچون جاودانگی، ازلیّت و ابدیّت را درک کند.
دنیا مزرعه ای برای عالم آخرت

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اقبال زندگی دنیوی را مقدّمه ای برای کشت اعمال برای عالم آخرت می داند. اگر آدمی از این آزمایشگاه زودگذر و مزرعۀ ناپایدار سربلند بیرون بیآید؛ می تواند به زندگی جاودان اُخروی اُمیدوار باشد. البتّه اگر سرگرم بازی ها و سرگرمی های زندگی دنیوی نشود و هواهای نفسانی خود را مهار کند.

پریشان هر دَم ما از غمی چند
ولیکن طرح فردایی توان ریخت

شریک هر غمی نامحرمی چند
اگر دانی بهای این دمی چند!
(همان منبع، ۶۶۷).

اقبال زمان مندی و مکانی بودن عالم مادّه را دلیلی بر گذرا بودن و زوال پذیری این عالم تلقّی می کند. البته زمانی و مکانی بودن عالم را، طبیعت این عالم دانسته و معتقد است که رسالت آدمی، گذشتن از این اعتباریات و معطوف کردن توجّه و تفکّر به سمت معبود حقیقی است، که نه زمانی و نه مکانی است و تنها کمال مطلق و سزاوار عبادت، اوست.

جهانِ طوسی و اُقلیدس است این
زمانش هم مکانش اعتباری است
مجو مطلق در این دیر مکافات

پی عقل زمین فرسا بس است این
زمین و آسمانش اعتباری است
که مطلق نیست جز نورالسّماوات
(همان منبع، ۳۸۲).

در دنیایی که هیچ چیزی در آن جاوید و باقی نیست، و تنها اعمال صالح و ایمان است که برای سرای جاویدان باقی می ماند، نگاه انسان باید به توشه های زوال ناپذیر و باقی باشد و از این دنیای زودگذر تنها به عنوان وسیله ای برای رسیدن به جاودانگی استفاده کند.
انسان ها از نظر وجودی ذومراتب اند
اقبال معتقد است، همین که تمامی انسان ها از نعمت حیات برخوردارند، نشان دهندۀ این نکته است که خداوند به تمامی آنها، فارغ از رنگ پوست، زبان و نژاد، موهبتی را ارزانی داشته است، که باید ارزش آن را درک کنند. این در حالی است که بسیاری از انسان ها شکر گذار این نعمت بزرگ نیستند و آن را به دلایل مختلف کم ارزش می دانند.

دم چیست؟ پیام است، شنیدی، نشنیدی

در خاک تو یک جلوه ی عام است ندیدی
(همان منبع، ۳۴۳).