کنترل هیجانی

تساهل هیجانی

ادراک هیجانی

آگاهی هیجانی

نمودار ۲-۱- ابعاد هوش هیجانی در مدل مایرو سالووی

ب) مدل هوش هیجانی بار – آن ^[۳۰]:

هوش هیجانی توسط بار – آن ‌به این صورت مطرح شده:

«مجموعه ­ای از مهارت ­ها، استعدادها و توانایی‌های شناختی که ظرفیت فرد را در مقابله با فشارها و اقتضاهای محیط افزایش می­دهد» وی هوش غیر شناختی را عامل مهمی در تعیین توانمندی­های افراد برای کسب موفقیت در زندگی می­داند. و آن را با سلامت عاطفی در ارتباط مستقیم می­داند (بار – آن، ۱۹۹۰، به نقل از جلالی ۱۳۸۱، ص ۲۷).

بار – آن مفهوم EQ را بیشتر در حوزه ویژگی­های شخصیتی گسترش داده و آن را به پنج مؤلفه کلی تقسیم می­ نماید که عبارتند از:

1. 1. مؤلفه درون فردی شامل عوامل: خودآگاهی هیجانی، جرئت ورزی،^[۳۱] حرمت نفس، ^[۳۲] خود شکوفایی و استقلال عمل.

1. 1. مؤلفه­ های بین فردی: در برگیرنده عوامل همدلی، مسئولیت پذیری اجتماعی، روابط بین فرد.

1. 1. توان سازگاری: شامل واقعیت آزمایی، انعطاف پذیری و حل مسئله ‌می‌باشد.

1. 1. مدیریت استرس: تحمل تنش و کنترل تکانه را در برمی­گیرد.

1. 1. خلق و خوی عمومی که عوامل خوش بینی و نشاط را شامل می­ شود. (سیاروچی و همکاران، ترجمه نوری و نصیری، ۱۳۸۳).

1. از نظر بار – آن توصیف گسترده این مؤلفه­ ها به صورت ذیل ‌می‌باشد: (بار – آن، ۱۹۹۰، به نقل از جلالی، ۱۳۸۱، ص ۲۵).

• مؤلفه درون فردی: توانایی تشخیص را در آگاهی از هیجان­ها و کنترل آن نشان می­دهد و عوامل آن:

خودآگاهی هیجانی: میزان آگاهی فرد از احساسات خویش و درک فهم این احساسات ‌می‌باشد

جرئت ورزی: توانایی ابراز احساسات، باورها و دفاع از مهارت­ های سازنده بر سر حقوق خویش.

حرمت نفس: توان آگاه بودن از ادراک خود و پذیرش و احترام به خود.

خودشکوفایی: توانایی درک ظرفیت­های بالقوه و انجام چیزی که ‌می‌توان انجام داد و از آن لذت برد.

استقلال: توانایی هدایت افکار و اعمال خود و رها بودن از تمایلات هیجانی

• مؤلفه بین فردی: توانایی شخص را برای سازگاری با دیگران و مهارت‌های اجتماعی بررسی می­ کند و عوامل آن:

همدلی: توانایی آگاه بودن و درک احساسات دیگران و ارزش نهادن به آن ها.

مسئولیت پذیری اجتماعی: توانایی معرفی خود به عنوان عنصر دارای حس مشترک، مؤثر و سازنده در گروه.

روابط بین فردی: توانایی ایجاد و حفظ روابط مطلوب متقابل به وسیله نزدیکی عاطفی صمیمیت و محبت کردن.

• مؤلفه توان سازگاری: انعطاف­پذیری^[۳۳] و توان حل مسئله و واقع گرای شخص را مورد بررسی قرار داده و عوامل آن:

واقع گرایی: توانایی سنجش هماهنگی بین آنچه که به طور هیجانی تجربه شده و چنین که به طور واقعی وجود دارد.

حل مسئله: توانایی تشخیص مشکلات و خلق و کاربرد راه حلهای مؤثر و بالقوه.

انعطاف پذیری: توانایی سازگار بودن افکار و رفتار با تغییرات محیط و موقعیت­های گوناگون ‌می‌باشد.

• مؤلفه مدیریت استرس:^[۳۴] توانایی تحمل و کنترل تنشها را رزیابی می­ کند.

تحمل تنش:^[۳۵] توان مقاومت در برابر رویدادهای فشارآور بدون جا زدن و رویارویی مثبت با موقعیت­های تنش­زا ‌می‌باشد.

کنترل تکانه: ^[۳۶] توانایی مقاومت در برابر تنشها و کنترل هیجانات خود را بررسی می­ کند.

• مؤلفه خلق خوی عمومی: نشاط و خوش بینی فرد را بررسی می­ کند.

نشاط^[۳۷]: توانایی احساس خوشبختی از زندگی خود، احساس رضایت از خود و دیگران، داشتن احساسات مثبت، صریح و سرزنده بودن.

خوش­بینی: توانایی نگاه زیرکانه به زندگی و تقویت نگرش­های مثبت حتی در صورت وجود احساسات منفی و ناخوشایند.

مدل بار – آن بیشتر مربوط به استعداد برای عملکرد است تا خود عملکرد. این مدل بیشتر فرایند مدار است تا نتیجه مدار. به عبارت دیگر به استعداد و توانایی فرد بیش از ‌فرآورده‌ای و دستاوردهای او گرایش دارد (جلالی ۱۳۸۱).

هوش هیجانی

هوش هیجانی

مدیریت تنیدگی

درون فردی

خلق و خوی عمومی

سازگاری

مسئولیت اجتماعی

همدلی

روابط بین فردی

.خود ابرازی

خود آگاهی عاطفی

انعطاف پذیری

واقع گرایی

حل مسأله

خوش بینی

شادمانی

تحمل استرس

کنترل تکانه

خود شکوفایی

عزت نفس

استقلال

نمودار ۲-۲- مؤلفه­ های هوش هیجانی به زعم بار – آن

ج) مدل هوش هیجانی گلمن:

بنا به نظریه گلمن (۱۹۹۵) هوش هیجانی هم شامل عناصر درونی و هم عناصر بیرونی است. عناصر درونی شامل میزان خودانگاره، احساس استقلال، خودشکوفایی و قاطعیت می­باشند عناصر بیرونی آن نیز روابط بین فردی، سهولت در همدلی و احساس مسئولیت را در برمی­گیرد. همچنین هوش هیجانی شامل ظرفیت خود برای قبول واقعیات، انعطاف­پذیری، توانایی حل مشکلات هیجانی، توانایی مقابله با استرس و تکانه­ها می­ شود (فریدمن و بلیس، ۲۰۰۳، ص ۳۰۸).

به نظر وی افراد برای غلبه موفق بر چالش­های مختلف زندگی باید مؤلفه‌ ­های هوش هیجانی را در خود پرورش دهند. وی ابتدا مؤلفه­ های هوش هیجانی را اینگونه عنوان نمود:

1. 1. حوزه خودآگاهی: ^[۳۸] در بردارنده ویژگی­های مانند خود آگاهی عاطفی و اعتماد به نفس

1. 1. خود نظم دهی^[۳۹] (مدیریت خود): شامل خود کنترلی، قابل اعتماد بودن و نوآوری^[۴۰]

1. 1. خودانگیزی: ^[۴۱] شامل انگیزه پیشرفت، ابتکار ^[۴۲] و خوش بینی^[۴۳]

1. 1. همدلی ^[۴۴](هوشیاری اجتماعی): ویژگی­هایی مانند درک دیگران و آگاهی سیاسی را شامل می­ شود.

1. مهارت اجتماعی: ^[۴۵] شامل ویژگی­های از قبیل نفوذ در دیگران، مدیریت تعارض و ظرفیت­های اجتماعی می­گردد (سیاروچی و همکاران، ترجمه نوری و نصیری، ۱۳۸۳، ص ۳۲).

از نظر گلمن سه مؤلفه‌ درون فردی هستند یعنی برای سایرین نامرئی بوده و در درون فرد رخ می­دهد و دو مؤلفه دیگر بین فردی بوده و به آنچه که بین ما و مردم اتفاق می ­افتد مربوط می­ شود و در رفتارها قابل مشاهده است (فریدمن و بلیس، ۲۰۰۳).

یک فرد باید مهارت‌های درون فردی خوبی داشته باشد تا بتواند مهارت‌های بین فردی خوبی را گسترش دهد. برای تشخیص نقش هر کدام از این مؤلفه­ ها فرد نیاز دارد ‌به این که از خود بپرسد اهمیت آن ها در چیست؟ و اگر در این مهارت‌ها ضعیف باشد چه اتفاق خواهد افتاد؟

گلمن (۲۰۰۵) از طریق توضیح هر کدام از این مؤلفه­ های ‌به این سؤال­ها چنین پاسخ می­دهد که

1. خودآگاهی :

ریشه واساس سایر مؤلفه­ ها ‌می‌باشد این مؤلفه به معنای درک عمیق هیجانات فردی ‌می‌باشد. آگاه بودن از آنچه فرد در این لحظه احساس می­ کند: آیا خوشحال، نگران یا هیجان زده است. و اینکه چگونه این احساسات روی خود فرد، دیگران وعملکرد شغلی تأثیر می­ گذارد (فریدمن و بلیس، ۲۰۰۳).

گلمن (۱۹۹۸) بر این باور است که خودآگاهی مهارتی بنیادی و ضروری برای این سه شایستگی است: